رسانههای حکومتی در ایران فیلم کوتاهی را با عنوان را مستند «شکست فرار» پخش کردهاند که در آن وقایع شنبه شب ۲۳ مهر در زندان اوین را روایت میکند. اما آتنا دائمی، فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی سابق، در گفتوگو با صدای آمریکا به این فیلم ایرادهایی اساسی وارد کرده و آن را «نمایش و بازیهای» حکومت دانسته است.
فیلم «شکست فرار» که حدود هفت دقیقه است، روایت رئیس یکی از اندرزگاههای زندان اوین از آغاز درگیری در این زندان است. این مقام زندان که اسمی از او برده نشده و صورتش را با ماسک پوشانده است، مدعی میشود که گروهی از زندانیان به بهانه بیماری چند نفر، به قرنطینه چهار - جایی که زندانیان بیمار نگهداری میشوند - میروند. اما زندانیان در فرصتی مناسب به این محل حمله میکنند و کنترل آن جا را به دست میگیرند.
آتنا دائمی که این فیلم را دیده است ادعای این مقام زندان را رد میکند. او به صدای آمریکا گفت: «این فیلم روایت زندانبانها است نه زندانیان. در همان صحنه اول فیلم که مدعی است زندانیان حمله را شروع کردند، شما دود و یا گاز اشکآور را میبینید و هیچ صحنهای نیست که نشان دهد زندانیان حمله کردهاند. از سوی دیگر، سابقه داشته که در همه بندها معمولا زندانبانها نوچه یا آدمهای خودشان را دارند. کار آنها به هم ریختن وضع و انجام اوامر مقامات زندان است. حتی بعید نیست که در صحنه اول فیلم مستندشان، وقتی گروهی زندانی یک مریض را میآورند، این صحنهسازی خودشان باشد.»
در بخش دیگری از فیلم پخش شده از رسانههای حکومت، مقام زندان اوین قدم به قدم نشان میدهد که زندانیان از کدام بخشها گذشتهاند و چطور تلاش داشتند که از زندان خارج شوند.
این زندانی سیاسی سابق بسیاری از ادعاهای مطرح شده در این فیلم را طبیعی میداند و میگوید: «در صحنهای از فیلم حکومت مدعی شدهاند زندانیان لباس خود را آتش زدهاند. این خیلی طبیعی است. وقتی گاز اشکآور زدهاند، زندانیان لباسشان را آتش بزنند تا اثر این گاز اشکآور را خنثی کنند. آنچه مهم است این که در کل فیلم هیچ صحنهای وجود ندارد که نشان دهد زندانیان آغاز کننده این آتش سوزی بودهاند.»
شامگاه شنبه ۲۳ مهر خبرها و فیلمهایی از آتش سوزی بزرگ در اوین منتشر شد و دقایقی بعد صدای تیراندازی مکرر شنیده شد. در این بین حتی فیلمی از پرتاب اجسام مشتعل و احتمالا انفجاری از بیرون به داخل زندان پخش شد اما مستند حکومت ایران هیچ اشارهای به این رویداد نکرده است.
در این بین نرگس محمدی، فعال حقوق بشر و زندانی سیاسی که اکنون در اوین است، در روایتی که از طریق نزدیکان خود منتشر کرده میگوید از قبل از حوادث اوین، «تحرکاتی» وجود داشت که نشان میدهد حمله به زندان اوین احتمالا از قبل برنامه ریزی شده بود. او گفت لغو ناگهانی اعزامهای زندانیان به بیمارستان، آزمایش سه بار صدای آژیر زندان و بستن در بین راهروهای بندهای زندان از جمله نشانههایی است که این حمله احتمالا از قبل برنامهریزی شده بود.
روز ۲۸ مهر خبرگزاری رویترز بهنقل از منابعی در داخل ایران خبر داده بود که نیروهای یگان ویژه جمهوری اسلامی دو روز پیش از حادثه زندان اوین به این محل رفته و بدون دلیلی آشکار فریاد سر داده و با باتوم به درِ سلولها کوبید بودند.
در فیلم پخش شده توسط حکومت ایران هیچ زندانی حضور ندارد و تنها یک وکیل بند در چند ثانیه روایتی را در تکمیل ادعاهای مقام زندان مطرح میکند. آتنا دائمی زندانی سیاسی پیشین میگوید وکیلهای بند که برای ارتباط زندانیان با مقامات زندان فعالیت میکنند، عمدتا منصوبان مدیریت زندان هستند. به جز بند زنان که عمدتا وکیل بند توسط زندانیان انتخاب و معرفی میشد.
آتنا دائمی در جمع بندی درباره مستند «شکست فرار» میگوید تناقضها و تردیدها در این فیلم نشان میدهد که «این نمایش و بازی خودشان است.»
حکومت ایران میگوید در وقایع اوین دستکم هشت زندانی کشتهشده اند اما نرگس محمدی بدون اشاره به تعداد قربانیان میگوید صدای شلیک غیرقابل شمارش، بیش از دو ساعت طول کشید.
او گفت که در لحظاتی شعارهای اعتراضی زندانیان «از بندهای مجاور بند زنان به گوش میرسید» و «از سمت چپ اتاق و آشپزخانه اتاق ۴ صدای نیروهای امنیتی بهوضوح شنیده میشد که بالای پشتبام بند مجاور مردان حرکت کرده و فریاد میزدند اگر سرتان را بیرون بیاورید، شلیک خواهیم کرد.»
در پی وقوع ناآرامی در زندان اوین، بخشی از این زندان آتش گرفت و صدای تیراندازی از داخل این زندان به گوش میرسید. بر اساس تصاویر منتشر شده حجم آتش و تیراندازی بالا بود و پیشبینی میشود این حادثه تلفات بیشتری داشته باشد.
تجمع اولیه معترضان اطراف زندان اوین با درگیری و شلیک گاز اشکآور همراه شد. در پی اعتراضات در زندان اوین و شنیده شدن صدای شلیک و انفجار و مشاهده شعلههای آتش از بیرون زندان، مردم معترض در حال حرکت به سمت زندان اوین بودند.
معترضان با شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» از اعتراض شامگاه شنبه در زندان حمایت کردند و نیروهای امنیتی نیز سعی در جلوگیری از تجمع خانوادههای زندانیان داشتند. بر اساس گزارش شاهدان عینی و تصاویر منتشر شده، جو اطراف زندان بسیار امنیتی بود و نیروهای نظامی و انتظامی در محل حضور دارند.
ساعاتی بعد، خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران اعلام کرد که شماری از زندانیان در حال فرار به سمت منطقه مینگذاری شده در کوههای اطراف اوین رفتند و صدای انفجار ناشی از آن بود. هرچند سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی هر گونه فرار زندانیان از اوین را رد کرد.