در نوزدهم دی‌ماه سال گذشته، آیت‌الله علی خامه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در یک سخنرانی تلویزیونی اعلام کرد که به واکسن ساخت بریتانیا و آمریکا «اعتماد و اطمینان نیست» و ورود آنها را ممنوع اعلام کرد.
آقای خامنه‌ای در آن سخنرانی گفت اگر آمریکایی‌ها می‌توانستند واکسن تولید کنند «این افتضاح کرونایی» در کشور خودشان پیش نمی‌آمد.
ابراهیم رئیسی، یکی از کسانی بود که از این تصمیم دفاع کرد و آن را «تدبیری حکیمانه برای صیانت از جان مردم» توصیف کرد.
رئیسی گفت «این که چشمشان به بیگانگان باشد، اگر خطرناک‌تر از ویروس کرونا نباشد کمتر از آن نیست» و تأکید کرد که اگر واکسنهای داخلی به تولید انبوه برسد «همه ملت‌ها از آن بهره‌مند خواهند شد.»
سعید نمکی، وزیر بهداشت نیز از آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان «پدر خانواده» یاد کرد و گفت: «توصیه رهبر انقلاب اسلامی در خصوص منع واردات واکسن کرونا از آمریکا و بریتانیا بر اساس تحقیقات وسیع علمی و کاملا دلسوزانه برای مردم است.»
او همچنین گفت «این همه غوغا و جوسازی نکنید. پدر یک خانواده حق دارد مسئولین را از استفاده از داروی مشکوک منع کند.»
دیدگاه دو کارشناس در مورد تبعات ممنوعیت واکسنهای غربی در ایران
امیر افخمی، استاد بهداشت عمومی در دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا به سارا دهقان از بخش فارسی صدای آمریکا گفت سیاسی کردن واکنش به همه‌گیری‌در ایران، روند واکسیناسیون را کند کرده، موانع بزرگی را برای پیشگیری از شیوع بیشتر ویروس بر سر راه ایران قرار داده و فشار بر بخش مراقبت‌های بهداشتی کشور را افزایش داده است.
دکتر افخمی می‌گوید برای مقابله مؤثر با کووید-۱۹، سیاست زدایی از سلامت عمومی در ایران به بالا بردن اعتماد عموم و افزایش کارآیی برنامه‌های پیشگیری و ردیابی تماس‌ها و توانایی نهادهای مراقبت بهداشتی ایران برای همکاری با همتایان بین المللی خود کمک می کند.
اما این استاد بهداشت عمومی دانشگاه جورج واشنگتن افزود: «تراژدی ماجرا اینجا است. در آغاز همه‌گیری در ایران، من عمیقا معتقد بودم که پیشنهاد ارائه امکانات پزشکی آمریکا برای مبارزه با همه‌گیری - به اصطلاح دیپلماسی واکسن - می تواند گشایشی برای مذاکره بر سر اختلافات بین دو کشور باشد. متأسفانه آیت‌الله خامنه‌ای دست رد به این همکاری و کمک ایالات متحده و غرب در مبارزه مؤثر با کووید- ۱۹ زد و به ازای جان صدها هزار نفر در ایران تمام شد که می توانستند با واکسیناسیون مؤثر نجات پیدا کنند.»
سعید گلکار، استادیار علوم سیاسی و خدمات عمومی در دانشگاه تنسی در پاسخ به پرسش صدای آمریکا در مورد تأثیری که سیاسی‌سازی واکسیناسیون در ایران بر روی وضعیت کنونی شیوع ویروس کرونا گذاشت گفت مدیریت ناکارآمد، وضعیت رکود اقتصادی و ذهنیت ایدئولوژیکی رهبر جمهوری اسلامی ایران از جمله مشکلاتی است که مهار ویروس را دچار مشکل کرده است.
از دید دکتر گلکار، ترجیح رهبری در اولویت قرار دادن تعهد ایدئولوژیکی بر تخصص مهمترین دلیل ناکامی در مدیریت همه‌گیری است چرا که متخصصان ایرانی را در حاشیه قرار داده و افراد نالایق را مسئول رسیدگی به امور کرده است.
دکتر گلکار گفت : «ممنوعیت واکسنهای آمریکایی و بریتانیایی تنها نوک کوه یخ ذهنیت ایدئولوژیک و ارتجاعی خامنه ای است و او مسئول کشتار ایرانیانی است که به دلیل عدم واکسیناسیون و دارو جان خود را از دست می دهند.»
آقای گلکار معتقد است سازمان بهداشت جهانی مانند بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی دیگر قدرت زیادی در اجرای توصیه‌های خود ندارند و در روابط بین الملل ،استقلال دولت‌ها همچنان مهمترین اصل است که نمی توان آن را زیر پا گذاشت.
آیا خود مقامات جمهوری اسلامی ایران فایزر زدند؟
این سوال، از یک ماه پس از ممنوعیت واکسنهای غربی در فضای مجازی مطرح شد. انتشار تصاویری از دیدار عمومی آیت الله خامنه‌ای با فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی به شک و تردید در مورد احتمال استفاده خود او و نزدیکانش از واکسنهای آمریکا در فضای مجازی دامن زد.
با بالا گرفتن رقابت‌های انتخاباتی در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران، عبدالرضا داوری، مشاور پیشین احمدی نژاد در شبکه اجتماعی «کلاب هاوس» ادعا کرد احمدی نژاد واکسن آمریکایی زده است. او گفت: «رفتار احمدی نژاد در استفاده از ماسک را ببینید. در فضای سربسته و تجمع از ماسک استفاده نمی کند. این دلیلی است که او واکسن فایزر را تزریق کرده و بدن خود را ایمن می داند.»
اما احمدی نژاد نیز سکوت نکرد و گفت خود مسئولان، واکسن فایزر زده‌اند. او یکبار دیگر هم این ادعا را رسما تکرار کرد.
مسابقه بر سر تولید واکسن داخلی؛ واکسن برنده هم به جای ۲۵میلیون دز، ۲.۲ میلیون دز تحویل داد
پس از ممنوعیت واکسنهای ساخت آمریکا و بریتانیا در ایران، رقابت میان نهادهای مختلف بر سر تولید واکسن داخلی بالا گرفت.
تمرکز بر روی تبلیغ واکسن داخلی تا جایی پیش رفت که حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران گفت «الان زمانی رسیده است که ما به آمریکایی‌ها واکسن بدهیم.» او همچنین پیشتر از تولید راداری خبر داده بود که می‌تواند واکسن کرونا را «ردیابی» کند، خبری که از صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز پخش شد اما بعدا دست‌مایه طنز و انتقاد قرار گرفت.
مقامات جمهوری اسلامی ایران از تولید شش واکسن خبر داده‌اند.
کووایران برکت، محصول «شفافارمد» زیر مجموعه «ستاد اجرایی فرمان امام»، نخستین واکسنی بود که مجوز مصرف اضطراری گرفت و رهبر جمهوری اسلامی نیز جلوی دوربین واکسنی زد که ادعا شد «برکت» است.
محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام که ابراهیم رئیسی او را به عنوان معاون اول خود انتخاب کرده است گفته بود تا پایان مرداد، ۲۰ تا ۲۵میلیون دز واکسن برکت در اختیار وزارت بهداشت قرار خواهد گرفت.
این در حالی است که حمیدرضا جمشیدی، رئیس هیأت گروه دارویی برکت روز ۱۷ مرداد گفت که تاکنون ۲.۲ میلیون دوز تحویل وزارت بهداشت داده شده است.
واکسنهای «کووپارس»، تولید انستیتو رازی، «فخرا» ، محصول «سازمان پژوهش‌های نوین دفاعی» (سپند) وابسته به وزارت دفاع ایران و «اسپایکوژن»، که شرکت «سیناژن» ایران با شرکتی در استرالیا آن را می‌سازد، هنوز مطالعات خود را به پایان نرسانده‌اند. واکسنی به نام «نورا» تولید دانشگاه بقیه‌الله، وابسته به سپاه پاسداران نیز در مرحله نخست مطالعه بالینی قرار دارد.
اما از تولیدات مشترک ایران نیز تاکنون نتیجه چندانی به دست نیامده است. یکی از آنها، واکسن «پاستوکووک» است که مجوز مصرف اضطراری سازمان غذا داروی ایران را هم دریافت کرده است. این واکسن، در واقع همان واکسن «سوبرانا -۲» ساخت انستیتو فینلای کوبا است که انستیتو پاستور ایران پروانه تولیدش را گرفته است.
دیگری نیز واکسن «اسپوتنیک» روسیه است که صندوق سرمایه‌گذاری مستقیم روسیه به ایران سفارش داده بود و حالا با وخیم شدن اوضاع شیوع ویروس در روسیه، «سهم عمده» واکسنهای سفارشی خود را از ایران طلب کرده است.
محمود نیلی احمد آبادی، رئیس دانشگاه تهران با انتقاد از تمرکز بر روی تولید داخلی واکسن در ایران گفته است «چین با یک میلیار و ۲۰۰ میلیون جمعیت فقط دو واکسن برای کرونا دارد و این رویه در کشور ما حیف شدن منابع است.»
رکوردشکنی آمار مرگ در ایران
امروز حدود هفت ماه از تاریخی که خامنه‌ای واکسن آمریکایی را ممنوع کرد می‌گذرد، آمریکا با واکسنهای تولیدی خود به ۶۰ درصد از جمعیت ۳۲۸ میلیونی خود دز نخست را تزریق کرده است، مرگ ناشی از ابتلا به کرونا در افراد واکسینه شده ۰.۰۱ درصد است و زندگی تقریبا به روال عادی بازگشته است، هرچند که نگرانی‌ها نسبت به شیوع گونه دلتا به ویژه در مناطقی که واکسن کمتر زده شده، افزایش یافته است.
اما ایران، در حالی که مقامات بر تولید واکسن داخلی تمرکز کرده بودند، بالاترین شمار مرگ و میر روزانه ناشی از ابتلا به کرونا را در آمار رسمی ثبت کرد و حدود ۴ درصد از جمعیت ۸۵ میلیونی کشور کامل واکسینه شده‌اند.
محمدرضا ظفرقندی، رئیس سازمان نظام پزشکی، در پی ثبت بالاترین آمار مرگ و میر روزانه کرونا در روز ۱۷ مرداد، بار دیگر در توییتی بر بالاتر بودن آمار واقعی از آنچه رسما اعلام می‌شود تأکید کرد و گفت کسانی در این رابطه باید پاسخگو باشند که «برای تحدید ورود واکسن بیانیه دادند.»
مسعود یونسیان، استاد اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به کاهش انجام تست‌های کرونا می‌گوید تعداد زیادی از موارد بیماری تشخیص داده نمی‌شود.
آقای یونسیان همچنین گفت «مرگ‌هایی هم که به عنوان مرگ قطعی کووید-۱۹ اعلام می‌کنیم همان هایی است که تست‌شان مثبت شده است، پس نه تعداد مرگ‌ها و نه تعداد ابتلاها واقعی نیست.»
بسیاری معتقد هستند آمار واقعی مرگ ناشی از ابتلا به کرونا در ایران چند برابر ارقامی است که تویط وزارت بهداشت اعلام می‌شود.
چند توصیه برای پیشبرد بهتر واکسیناسیون در ایران
ماهان غفاری، پژوهشگرهمه‌گیر شناسی از دانشگاه آکسفورد در پاسخ به پرسش خبرنگار صدای آمریکا در مورد اینکه چه راه‌کارهایی برای پیشبرد برنامه واکسیناسیون در ایران وجود دارد گفت با مشارکت آریس کاتزوراکیس و استفان داسکالو از دانشگاه آکسفورد و محمد سعید رضایی از مرکز بیماری‌های کبدی خاورمیانه مطلبی را در این رابطه تنظیم کرده‌اند که در نشریه معتبر «بی ام جی» منتشر شده است.
یکی از مهمترین راه‌کارهای ارائه شده توسط این پژوهشگران، مقابله با انتشار اطلاعات نادرست و تشویق به استراتژی پیاده سازی واکسن با محوریت علمی است. آنها همچنین تأکید کرده‌اند که بهبود ارتباطات دو جانبه میان جامعه بین المللی و مقامات ایرانی به گونه ای که تلاش های بهداشت عمومی به دلیل تنش‌های ژئوپلیتیکی موجود متوقف نشود می‌تواند در پیشبرد مؤثر واکسیناسیون نقش مهمی داشته باشد.
از دیگر راه‌کارهای ارائه شده توسط این تیم می‌توان به ایجاد یک پلتفرم اینترنتی برای دسترسی عموم اشاره کرد که آمارها را در زمان ردیابی کند و برای ثبت و به روز رسانی هرگونه عارضه جانبی احتمالی در طول و بعد از تزریق واکسن‌ها نیز مورد استفاده قرار گیرد. ایران در حال حاضر فاقد چنین سیستمی است.
