واکسنهای کووید-۱۹ از زمانی که به بازار آمده‌اند ابزار دیپلماسی کشورها شده‌اند. چین، روسیه، هند و آمریکا از طریق اهدای واکسن و تولید واکسنهای داخلی، پیشتاز بوده‌اند و چین که از دید بسیاری، با هدف قدرت‌نمایی در این عرصه گام برمی‌داشت توانست از دیگران پیشی بگیرد.
دولت آمریکا تاکنون ۳۶۵ میلیون دز واکسن به کشورهای مختلف اهدا کرده و متعهد شده است که تا قبل از سال ۲۰۲۳ میلادی، ۱.۱ میلیارد دز واکسن اهدا کند.
مقامات دولت آمریکا تأکید کرده‌اند که هدفشان از اهدای واکسن، «نجات جان‌ها» است و هیچ امتیاز سیاسی از کشورها در قبال اهدای واکسن نمی‌خواهند.
در این مدت، شماری از گروه‌های مختلف ایرانی-آمریکایی و چهره‌های سرشناس از جمله شهبانو فرح پهلوی، به سازمان بهداشت جهانی و یا مقامات دولت آمریکا نامه نوشته‌اند و خواستار اختصاص بخشی از واکسنهای اهدایی آمریکا به ایران شده‌اند.
یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در گفتگویی کتبی به سارا دهقان، خبرنگار صدای آمریکا گفت: «ما کاملا از مردم ایران در مبارزه با این همه‌گیری ویرانگر حمایت می‌کنیم و با تسهیل واردات واکسنهای کووید به ایران، گام‌های ملموسی برای نشان دادن این تعهد برداشته‌ایم.»
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تأکید کرد که در سال ۲۰۲۱، اداره کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا، اوفک، مجوزهای عمومی را برای فراهم کردن اختیارهای گسترده به منظور استفاده در معاملات و فعالیت های مرتبط با کووید-۱۹ صادر کرد و گفت مجوزهای عمومی بر اساس معافیت‌های بشردوستانه، استثناها و مجوزهای طولانی مدت در برخی از برنامه‌های تحریم اداره کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا، که همچنان به قوت خود باقی است، گسترش می‌یابد تا تراکنش‌ها و فعالیت‌های مرتبط با کووید-۱۹ را پوشش دهد.
برنامه «گوی» سازمان بهداشت جهانی که مسئول توزیع واکسن است به صدای آمریکا گفت واکسنهای اهدایی آمریکا قرار است در اختیار ۹۲ کشوری که در برنامه «ای ام سی» گوی هستند قرار بگیرند و ایران نیز جزو کشورهایی است که در برنامه «ای ام سی» شرکت دارد.
با این حال، هنوز هیچ واکسن آمریکایی وارد ایران نشده است و هر چند دولت ابراهیم رئیسی با آغاز کار خود از واردات واکسن فایزر به صورت محدود خبر داد، اما این کار انجام نشد.
دیپلماسی فرای اهدای واکسن
دکتر پیتر هوتز، در دولت باراک اوباما، فرستاده علمی آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا بود و کتابی تحت عنوان « پیشگیری از همه‌گیری آینده، دیپلماسی واکسن در دوره ضد علم» منتشر کرده است.
دکتر هوتز در گفتگو با سارا دهقان گفت: «دیپلماسی واکسن باید فراتر از اهدای واکسن باشد.
او معتقد است رویکرد اهدای واکسن دولت آمریکا، وابستگی انحصاری به پروسه «ضعیف» اهدای واکسن و عدم توجه کافی به فرصت های مربوط به توسعه واکسن مشترک است.
پیتر هوتز و تیمش در مرکز کودکان تگزاس واکسنی به نام «کوربی‌وکس» برای کووید-۱۹ ساخته‌اند که چندی پیش در هند مجوز مصرف اضطراری گرفت. آنها از حق امتیاز این واکسن که می‌گویند تولید آن سریع و ارزان است گذشته‌اند تا بتواند راحت به دست مردم کشورهای با درآمد کم یا متوسط برسد.
دکتر هوتز می‌گوید تاکنون، هیچ علاقه یا اقدامی از سوی وزارت خارجه ایالات متحده یا کاخ سفید در رابطه با دیپلماسی واکسن مشاهده نکرده است اما آن را یک فرصت عالی برای کاهش تنش و نجات جان انسان‌ها دانست.
وی همچنین افزود: «فرصت‌های مهمی برای بازکردن دریچه دیپلماسی واکسن با ایران وجود دارد، اما این کار باید با حمایت کامل وزارت خارجه آمریکا انجام شود. زمانی که سابین در طول جنگ سرد برای توسعه واکسن خوراکی فلج اطفال با اتحاد جماهیر شوروی همکاری کرد، همین اتفاق افتاد.»
اشاره دکتر هوتز، ژانویه سال ۱۹۵۶ است که در بحبوحه جنگ سرد، مدیر انستیتوی تحقیقاتی فلج اطفال مسکو با همسر ویروس‌شناس و یکی از همکارانش به آمریکا رفت و از آزمایشگاه آلبرت سابین که یک واکسن غیرفعال فلج اطفال تولید کرده بود دیدن کرد. در ماه ژوئن همان سال، با تأیید پلیس فدرال آمریکا، سابین به لنینگراد رفت و واکسنش را در آنجا به آزمایش گذاشت؛ واکسنی که آغازی برای پایان دادن به فلج اطفال شد.
دکتر پیتر هوتز تأکید کرد دیپلماسی واکسن زمانی معنا پیدا می‌کند که دو کشور تفاوت های ایدئولوژیکی و سیاسی خود را کنار گذاشته و با هم کار کنند و به این ترتیب هم از تنش‌ها کاسته خواهد شد و هم جان انسان‌ها نجات می‌یابد و این، یک اقدام برد-برد خواهد بود.