از زمانی که باراک اوباما رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا در اوایل مهر ماه سال گذشته با همتای ایرانی خود حسن روحانی بطور مستقیم و از طریق تلفن گفتگو کردند، نشانه هایی از تمایل دو کشور برای نزدیک شدن به یکدیگر بار دیگر نمایان شده است.
این نخستین باری نیست که تهران و واشنگتن در جهت بهبود روابط خصمانه میان دو کشور، که پس از پیروزی انقلاب ۱۳٥٧ در ایران آغاز شد، گام هایی را بر می دارند اما هر بار، به دلیل نگاه حاکم بر رهبران سیاسی و بی اعتمادی که ریشه در حوادث دهه های گذشته دارد، راه به جایی نبردند.
یکی از دلایل اصلی بی اعتمادی واشنگتن نسبت به تهران، حمله گروهی از دانشجویان انقلابی به سفارت آمریکا در تهران در ۱۳ آبان سال ۱۳٥۸ بود که به اشغال سفارت و به گروگان گرفتن ٥۲ نفر از کارکنان و دیپلمات های شاغل در سفارت آمریکا به مدت ۴۴۴ روز منجر شد.
واقعه ای که خاطره آن هنوز از یاد بسیاری از آمریکایی ها نرفته است، همچنان که بسیاری از ایرانیان نیز نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که منجر به سقوط دولت محمد مصدق نخست وزیر وقت ایران را فراموش نکرده و از آن به عنوان یکی از دلایل بی اعتمادی نسبت به آمریکا یاد می کنند.
مشکلی حل نشده که گاه خود باعث بروز مشکلات جدیدی می شود، از جمله صادر نکردن روادید برای حمید ابوطالبی، سفیر پیشنهادی ایران در سازمان ملل متحد، در همین اواخر توسط دولت ایالات متحده آمریکا که دلیل آن نقش او در ماجرای گروگانگیری ٥۸ عنوان شد. اتهامی که ابوطالبی آن را رد می کند و می گوید تنها مترجم بوده است.
گروگانگیر اصولگرا
بیش از سه دهه از آن واقعه می گذرد و هر کدام از حدود ۴۰۰ دانشجویی که سفارت آمریکا در تهران را اشغال کرده بودند سرنوشتی متفاوت داشتند.
از بسیاری از آنها دیگر خبری نیست؛ برخی که وابستگی های سیاسی شان با گروه های اسلامی که حکومت را دست گرفتند متفاوت بود، به نحوی از گردونه سیاست خارج شدند، برخی هم در جریان جنگ ۸ ساله ایران و عراق کشته شدند، اما تعدادی از آنها در نظام سیاسی جمهوری اسلامی باقی ماندند و حتی به سطوح بالای مدیریتی رسیدند.
شاید بتوان از محمود احمدی نژاد به عنوان معروف ترین آنها نام برد. هرچند بنابر گزارش های رسانه های داخلی ایران، تصویری که به او منتسب شد، در واقع تصویر حمید سیف بود که در جریان جنگ با عراق کشته شد. آنطور که رسانه های ایران ادعا کردند احمدی نژاد از آن دسته از اسلامگراهایی بود که اعتقاد داشت مسئله اصلی حکومت اسلامی گروه های چپ هستند و برخورد با منافع اتحاد جماهیر شوروی باید در دستور کار باشد.
احمدی نژاد، رئیس جمهور اصولگرای ایران در طول دوران ریاست جمهوری اش، در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲، هر سال برای شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد توانست مجوز ورود به آمریکا را بگیرد و پای در خاک آن کشور بگذارد.
از دیگر چهره های اصولگرای حال حاضر ایران که در میان دانشجویان موسوم به «پیرو خط امام» بوده و سفارت آمریکا در تهران را اشغال کردند، فروز رجایی فر رئیس «ستاد پاسداشت شهدای نهضت جهانی اسلام» و از اعضای جمعیت دفاع از ملت فلسطین است.
او در سال ۱۳۸۶ برای احیای فتوای آیت الله خمینی برای قتل سلمان رشدی، نویسندۀ بریتانیایی کتاب آیات شیطانی – که پیش از آن اصلاح طلبان در دولت محمد خاتمی در سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ تلاش کردند آن را پایان یافته اعلام کنند – جایزه ای به مبلع ۱۵۰ هزار دلار تعیین کرد و اندکی بعد در حرکتی بی سابقه در ایران، اقدام به ثبت نام از داوطلبان عملیات شهادت طلبانه کرد.
حسین شیخ الاسلام و عزت الله ضرغامی از دانشجویانی بودند که مانند بسیاری از دیگر حمله کنندگان به سفارت آمریکا، با آغاز جنگ، به سپاه پاسداران پیوستند. شیخ الاسلام سپس به وزارت خارجه رفت و سال ها سفیر ایران در سوریه بود و هم اکنون مشاور بین الملل علی لاریجانی رئیس مجلس ایران است. ضرغامی نیز از خرداد ۱۳۸۳، به حکم رهبر ایران، مقام ریاست صدای و سیمای جمهوری اسلامی ایران را به عهده دارد.
بنابر گزارش ۲۴ فروردین ۱۳۹۳ مجله مهر، شیخ الاسلام و ضرغامی هر دو سابقه اخذ روادید و سفر به ایالات متحده آمریکا را دارند.
حسین دهقان جانشین رئیس ستاد مشترک سپاه پاسداران و وزیر دفاع کنونی ایران در دولت حسن روحانی نیز دیگر مقام بلندپایه سپاه است که با دانشجویانی که دیپلمات های آمریکایی را بیش از یک سال در تهران به گروگان گرفتند همراهی کرد.
رضا سیف اللهی نیز از دیگر «دانشجویان پیرو خط امام» بود که به رده های بالای فرماندهی سپاه پاسداران و نیروی انتظامی رسید و هم اکنون معاون محسن رضایی، فرمانده کل پیشین سپاه و دبیر فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی است.
اشغالگر اصلاح طلب
از افرادی که نامشان در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، موسوم به اصلاحات، بیش از پیش مطرح شد، می توان به محمدرضا خاتمی برادر رئیس جمهور، عضو پیشین سپاه و نایب رئیس مجلس ششم، معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، هم در دولت خاتمی و هم در دولت فعلی حسن روحانی، اشاره کرد.
ابراهیم اصغرزاده نماینده پیشین مجلس ایران و عضو شورای اول شهر تهران و عباس عبدی، که سابقه فعالیت در وزارت اطلاعات، دادستانی کل کشور و مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری را در کارنامه خود دارد، از دیگر چهره های اصلاح طلب هستند که سه دهه پیش در اشغال سفارت آمریکا نقش داشتند.
از میان این چهار چهره اصلاح طلب مطرح در صحنه سیاسی سال های اخیر ایران، معصومه ابتکار – که در سال ۱۳۸۵از سوی سازمان ملل متحد به عنوان یکی از هفت شخصیت فعال در عرصه محیط زیست معرفی شده بود – پس از اخذ روادید آمریکا، برای دریافت جایزه اش به شهر نیویورک سفر کرد.
از دیگر چهره های نزدیک به طیف اصلاح طلب که در سال ٥۸ در میان گروگانگیران بودند و به سطوح بالای مدیریتی نظام جمهوری اسلامی در ایران رسیدند می توان از حبیب الله بیطرف عضو رسمی سپاه پاسداران و وزیر نیروی دولت خاتمی، و نیز رحمان دادمان از اعضای پیشین سپاه نام برد که در دی ماه ۱۳۷۹ از مجلس ایران برای وزارت راه و ترابری دولت خاتمی رای اعتماد گرفت اما چند ماه بعد در اثر حادثه سقوط هواپیما کشته شد.
گروگان انقلاب دوم
از دانشجویان خشمگین انقلابی دیروز، شاید تنها اصلاح طلبان امروز باشند که اظهارات علنی آنها در مقایسه با چهره های اصولگرا – که هنوز با شور انقلابی در بارۀ آن ماجرا صحبت می کنند – رنگ و بویی متفاوت دارد و برای حل و فصل اختلافات پیش آمده بین ایران و ایالات متحده گام برداشتند.
عباس عبدی اولین کسی بود که تلاش کرد باب گفتگو با گروگان های سابق آمریکایی را باز کند. او در سال ۱۳۷۷ در پاریس با بری روزن Barry Rosen یکی از دیپلمات های به گروگان گرفته شده آمریکایی دیدار کرد. اگرچه عبدی در نشست مطبوعاتی مشترک از اقدام دانشجویان دفاع و از عملکرد دولتمردان وقت آمریکا انتقاد کرد، اما رسانه ها آن دیدار را «نوعی اعتراف به اشتباه» تلقی کردند.
اواخر دهه هفتاد خورشیدی، با یکی از چهره های اصلاح طلب فعال در آن زمان، گفتگویی داشتم که به شرط فاش نشدن هویتش گفت از یورش برخی از دانشجویان به داخل سفارت بسیار تعجب کردیم و تعجب آورتر آن که آیت الله (روح الله) خمینی از حرکت آنها حمایت کرد و آن را «انقلاب دوم» نامید.
از آخرین اظهارات اصلاح طلبان در این باره می توان به صحبت های ابراهیم اصغرزاده که روزنامه قانون ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ از او نقل کرده بود اشاره کرد که گفت: «حرکت دانشجویان خط امام در آن زمان حرکتی غیرحرفه ای و آماتوری بود. ما برای ۴۸ ساعت سفارت آمریکا را گرفتیم، اما بعد در بیرون امام رهبری کردند و تصمیمات بیرون باعث شد ما به گروگان گیر تبدیل شدیم.»
با روی کار آمدن حسن روحانی و اندکی پس از گفتگوی تاریخی تلفنی او با باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا، اظهارات اصغرزاده هم در باره حمله دانشجویان به سفارت آمریکا و تبعات آن شفافیت بیشتری پیدا کرد، به طوری که در آبان ۱۳۹۲ در گفتگویی دوباره با روزنامه قانون به مناسبت سالگرد آن واقعه گفت: «خودمان گروگانِ گروگانگیری شدیم.»
این نخستین باری نیست که تهران و واشنگتن در جهت بهبود روابط خصمانه میان دو کشور، که پس از پیروزی انقلاب ۱۳٥٧ در ایران آغاز شد، گام هایی را بر می دارند اما هر بار، به دلیل نگاه حاکم بر رهبران سیاسی و بی اعتمادی که ریشه در حوادث دهه های گذشته دارد، راه به جایی نبردند.
یکی از دلایل اصلی بی اعتمادی واشنگتن نسبت به تهران، حمله گروهی از دانشجویان انقلابی به سفارت آمریکا در تهران در ۱۳ آبان سال ۱۳٥۸ بود که به اشغال سفارت و به گروگان گرفتن ٥۲ نفر از کارکنان و دیپلمات های شاغل در سفارت آمریکا به مدت ۴۴۴ روز منجر شد.
واقعه ای که خاطره آن هنوز از یاد بسیاری از آمریکایی ها نرفته است، همچنان که بسیاری از ایرانیان نیز نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که منجر به سقوط دولت محمد مصدق نخست وزیر وقت ایران را فراموش نکرده و از آن به عنوان یکی از دلایل بی اعتمادی نسبت به آمریکا یاد می کنند.
مشکلی حل نشده که گاه خود باعث بروز مشکلات جدیدی می شود، از جمله صادر نکردن روادید برای حمید ابوطالبی، سفیر پیشنهادی ایران در سازمان ملل متحد، در همین اواخر توسط دولت ایالات متحده آمریکا که دلیل آن نقش او در ماجرای گروگانگیری ٥۸ عنوان شد. اتهامی که ابوطالبی آن را رد می کند و می گوید تنها مترجم بوده است.
گروگانگیر اصولگرا
بیش از سه دهه از آن واقعه می گذرد و هر کدام از حدود ۴۰۰ دانشجویی که سفارت آمریکا در تهران را اشغال کرده بودند سرنوشتی متفاوت داشتند.
از بسیاری از آنها دیگر خبری نیست؛ برخی که وابستگی های سیاسی شان با گروه های اسلامی که حکومت را دست گرفتند متفاوت بود، به نحوی از گردونه سیاست خارج شدند، برخی هم در جریان جنگ ۸ ساله ایران و عراق کشته شدند، اما تعدادی از آنها در نظام سیاسی جمهوری اسلامی باقی ماندند و حتی به سطوح بالای مدیریتی رسیدند.
تصویر منتسب به محمود احمدی نژاد که در واقع تصویر حمید سیف است
شاید بتوان از محمود احمدی نژاد به عنوان معروف ترین آنها نام برد. هرچند بنابر گزارش های رسانه های داخلی ایران، تصویری که به او منتسب شد، در واقع تصویر حمید سیف بود که در جریان جنگ با عراق کشته شد. آنطور که رسانه های ایران ادعا کردند احمدی نژاد از آن دسته از اسلامگراهایی بود که اعتقاد داشت مسئله اصلی حکومت اسلامی گروه های چپ هستند و برخورد با منافع اتحاد جماهیر شوروی باید در دستور کار باشد.
احمدی نژاد، رئیس جمهور اصولگرای ایران در طول دوران ریاست جمهوری اش، در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲، هر سال برای شرکت در نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد توانست مجوز ورود به آمریکا را بگیرد و پای در خاک آن کشور بگذارد.
فروز رجایی فر رئیس ستاد پاسداشت شهدای نهضت جهانی اسلام
از دیگر چهره های اصولگرای حال حاضر ایران که در میان دانشجویان موسوم به «پیرو خط امام» بوده و سفارت آمریکا در تهران را اشغال کردند، فروز رجایی فر رئیس «ستاد پاسداشت شهدای نهضت جهانی اسلام» و از اعضای جمعیت دفاع از ملت فلسطین است.
او در سال ۱۳۸۶ برای احیای فتوای آیت الله خمینی برای قتل سلمان رشدی، نویسندۀ بریتانیایی کتاب آیات شیطانی – که پیش از آن اصلاح طلبان در دولت محمد خاتمی در سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ تلاش کردند آن را پایان یافته اعلام کنند – جایزه ای به مبلع ۱۵۰ هزار دلار تعیین کرد و اندکی بعد در حرکتی بی سابقه در ایران، اقدام به ثبت نام از داوطلبان عملیات شهادت طلبانه کرد.
عزت الله ضرغامی رئیس صدا و سیمای ایران
حسین شیخ الاسلام و عزت الله ضرغامی از دانشجویانی بودند که مانند بسیاری از دیگر حمله کنندگان به سفارت آمریکا، با آغاز جنگ، به سپاه پاسداران پیوستند. شیخ الاسلام سپس به وزارت خارجه رفت و سال ها سفیر ایران در سوریه بود و هم اکنون مشاور بین الملل علی لاریجانی رئیس مجلس ایران است. ضرغامی نیز از خرداد ۱۳۸۳، به حکم رهبر ایران، مقام ریاست صدای و سیمای جمهوری اسلامی ایران را به عهده دارد.
بنابر گزارش ۲۴ فروردین ۱۳۹۳ مجله مهر، شیخ الاسلام و ضرغامی هر دو سابقه اخذ روادید و سفر به ایالات متحده آمریکا را دارند.
حسین دهقان وزیر دفاع دولت حسن روحانی
حسین دهقان جانشین رئیس ستاد مشترک سپاه پاسداران و وزیر دفاع کنونی ایران در دولت حسن روحانی نیز دیگر مقام بلندپایه سپاه است که با دانشجویانی که دیپلمات های آمریکایی را بیش از یک سال در تهران به گروگان گرفتند همراهی کرد.
رضا سیف اللهی نیز از دیگر «دانشجویان پیرو خط امام» بود که به رده های بالای فرماندهی سپاه پاسداران و نیروی انتظامی رسید و هم اکنون معاون محسن رضایی، فرمانده کل پیشین سپاه و دبیر فعلی مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی است.
اشغالگر اصلاح طلب
از افرادی که نامشان در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی، موسوم به اصلاحات، بیش از پیش مطرح شد، می توان به محمدرضا خاتمی برادر رئیس جمهور، عضو پیشین سپاه و نایب رئیس مجلس ششم، معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، هم در دولت خاتمی و هم در دولت فعلی حسن روحانی، اشاره کرد.
ابراهیم اصغرزاده نماینده پیشین مجلس ایران و عضو شورای اول شهر تهران و عباس عبدی، که سابقه فعالیت در وزارت اطلاعات، دادستانی کل کشور و مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری را در کارنامه خود دارد، از دیگر چهره های اصلاح طلب هستند که سه دهه پیش در اشغال سفارت آمریکا نقش داشتند.
معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست
از میان این چهار چهره اصلاح طلب مطرح در صحنه سیاسی سال های اخیر ایران، معصومه ابتکار – که در سال ۱۳۸۵از سوی سازمان ملل متحد به عنوان یکی از هفت شخصیت فعال در عرصه محیط زیست معرفی شده بود – پس از اخذ روادید آمریکا، برای دریافت جایزه اش به شهر نیویورک سفر کرد.
از دیگر چهره های نزدیک به طیف اصلاح طلب که در سال ٥۸ در میان گروگانگیران بودند و به سطوح بالای مدیریتی نظام جمهوری اسلامی در ایران رسیدند می توان از حبیب الله بیطرف عضو رسمی سپاه پاسداران و وزیر نیروی دولت خاتمی، و نیز رحمان دادمان از اعضای پیشین سپاه نام برد که در دی ماه ۱۳۷۹ از مجلس ایران برای وزارت راه و ترابری دولت خاتمی رای اعتماد گرفت اما چند ماه بعد در اثر حادثه سقوط هواپیما کشته شد.
گروگان انقلاب دوم
از دانشجویان خشمگین انقلابی دیروز، شاید تنها اصلاح طلبان امروز باشند که اظهارات علنی آنها در مقایسه با چهره های اصولگرا – که هنوز با شور انقلابی در بارۀ آن ماجرا صحبت می کنند – رنگ و بویی متفاوت دارد و برای حل و فصل اختلافات پیش آمده بین ایران و ایالات متحده گام برداشتند.
عباس عبدی، از فعالان سیاسی اصلاح طلب
عباس عبدی اولین کسی بود که تلاش کرد باب گفتگو با گروگان های سابق آمریکایی را باز کند. او در سال ۱۳۷۷ در پاریس با بری روزن Barry Rosen یکی از دیپلمات های به گروگان گرفته شده آمریکایی دیدار کرد. اگرچه عبدی در نشست مطبوعاتی مشترک از اقدام دانشجویان دفاع و از عملکرد دولتمردان وقت آمریکا انتقاد کرد، اما رسانه ها آن دیدار را «نوعی اعتراف به اشتباه» تلقی کردند.
اواخر دهه هفتاد خورشیدی، با یکی از چهره های اصلاح طلب فعال در آن زمان، گفتگویی داشتم که به شرط فاش نشدن هویتش گفت از یورش برخی از دانشجویان به داخل سفارت بسیار تعجب کردیم و تعجب آورتر آن که آیت الله (روح الله) خمینی از حرکت آنها حمایت کرد و آن را «انقلاب دوم» نامید.
ابراهیم اصغرزاده عضو اصلاح طلب شورای اول شهر تهران
از آخرین اظهارات اصلاح طلبان در این باره می توان به صحبت های ابراهیم اصغرزاده که روزنامه قانون ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ از او نقل کرده بود اشاره کرد که گفت: «حرکت دانشجویان خط امام در آن زمان حرکتی غیرحرفه ای و آماتوری بود. ما برای ۴۸ ساعت سفارت آمریکا را گرفتیم، اما بعد در بیرون امام رهبری کردند و تصمیمات بیرون باعث شد ما به گروگان گیر تبدیل شدیم.»
با روی کار آمدن حسن روحانی و اندکی پس از گفتگوی تاریخی تلفنی او با باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا، اظهارات اصغرزاده هم در باره حمله دانشجویان به سفارت آمریکا و تبعات آن شفافیت بیشتری پیدا کرد، به طوری که در آبان ۱۳۹۲ در گفتگویی دوباره با روزنامه قانون به مناسبت سالگرد آن واقعه گفت: «خودمان گروگانِ گروگانگیری شدیم.»