بررسی دلایل ورشکستگی و فروپاشی تعاونی‌های ایران در چند سال گذشته

سوم ژوئیه برابر با ۱۲ تیرماه روز جهانی تعاونی‌ها است. بنا بر برآورد سازمان ملل متحد، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان در پوشش تعاونی های تولیدی، بهداشتی، کشاورزی، خرده فروشی، مسکن، اشتغال، آموزش، و خدمات اجتماعی درآمدزایی می کنند. در ایران نیز پس از تصویب قانون شرکت‌های تعاونی در سال۱۳۵۰ ایجاد تعاونی‌های تولیدی، روستایی، و صنایع دستی، موجب رونق اقتصادی و اشتغال روستاییان و اهالی شهرهای کوچک شد؛ اما چرا در این چندساله این شرکت‌ها در ایران دچار ورشکستگی و فروپاشی شده‌اند؟

به گفته کارشناسان، شرکت‌های تعاونی مظهر دموکراسی اقتصادی هستند، چرا که همه اعضای آن با استفاده از حق رای مساوی در تصمیمات جمعی برای بهره وری، مشارکت می کنند. از این رو، ایجاد تعاونی‌های تولیدی کشاورزی و صنایع دستی روستاها و شهرهای کوچک از دهه پنجاه خورشیدی، آغاز راه تازه ای در رشد اقتصادی ایران بشمار می آمد.

احمد علوی، استاد اقتصاد از سوئد، می‌گوید که هرگاه نتوان فعالیت‌هایی را در چهارچوب بخش خصوصی یا بخش دولتی تعریف کرد، فعالیتی که از افرادی به شکل خود انگیخته و هماهنگ با یکدیگر تشکیل می‌شود و آنها فعالیتی را شروع می کنند، را می‌توان به عنوان شکل تعاونی قلمداد کرد.

آقای علوی با اشاره به این که این فعالیت‌ها سویه‌های مختلفی دارند، از کارآفرینی و ایجاد فضا برای کسب و کار یا برخی از خدمات اجتماعی به عنوان برخی از این سویه‌ها نام برد.

تعاونی‌ها که طی چهل سال موجب رشد و شکوفایی تولیدات کشاورزی و صنایع دستی ایران و در نتیجه افزایش اشتغال شده بودند، با ورود فرآورده های کشاورزی و کالاهای چینی که به یمن یارانه های بالای دولت چین، بسیار رقابت پذیرند، گرفتار ورشکستگی شدند. و حالا براساس گزارش‌های خبرگزاری‌ها برای نمونه، ۶۵ درصد مهر و تسبیح عرضه شده در بازار سوغات مشهد، تولید چین و هند هستند. و اصفهان، پایتخت و فخر صنایع دستی ایران، توسط این گونه مهاجم خارجی در حال فروپاشی است.

آقای علوی در این رابطه به صدای آمریکا گفت، از آن جا که چین به حاکمیت ایران امتیازهای سیاسی می‌دهد، حاکمیت ایران تمایلی ندارد که به لحاظ اقتصادی موانعی را جلوی صنعت‌گران چینی، یا دولت چین، یا شرکت‌های چینی به وجود آورد و بنا بر نوعی رابطه امتیاز دادن و رانت در جریان است برای این که دولت چین راضی بشود که در عرصه بین‌المللی از حاکمیت ایران دفاع کند. آقای علوی می‌گوید در نتیجه زمین کسب و کار در ایران به خصوص در عرصه تعاونی‌های کشاورزی یا تعاونی‌های روستایی یا تعاونی‌های تولید صنایع دستی را عملاً به چینی‌ها واگذار کرده است.

در چنین اوضاعی به نظر می رسد حاکمیت نه به اصل تعاونی ها پایبند است و نه حفظ اشتغال و درآمدزایی مشاغل بومی ایران. طبیعی است در چنین شرایط صنعتگران بیکارشده و کشاورزان عضو تعاونیهای از هستی ساقط شده، برای گذران زندگی ناچار به مهاجرت و حاشیه نشینی در حومه شهرهای بزرگ شوند، عارضه‌ای که پیامدی جز گسترش فزاینده فقر عمومی در کشور ندارد.

بررسی دلایل ورشکستگی و فروپاشی تعاونی‌ها در ایران - گزارش بهمن سقایی