بوروندی، این کشور کوچک واقع در منطقه دریاچه های بزرگ جنوب آفریقا، در پنجاه سال گذشته چندین فاجعه انسانی بزرگ را پشت سر گذاشته است. اینک با افشای معامله جمجمه انسان در بازار سیاه جهانی – بازاری که سرنخش به بوروندی می رسد – نام این کشور کوچک و فقیر بار دیگر با یک فاجعه انسانی گره خورد. آنچه در زیر می خوانید خلاصه ای از مقاله بلندی است که چندی پیش در روزنامه دیلی بیست – منتشر شد.
غروب هنگام، وقتی کرگدن ها برای چرا از عمق آبهای دریاچه تانگانیکا بیرون می آیند، گروههایی از خارجی های ساکن بوجومبورا در گودال های آب اطراف دریاچه دور هم جمع می شوند. در بار کیبوکو در «بوجا» که یک ایتالیایی مدیر آن است، هر کسی – از رسانه های محلی تا سربازان هلندی و راهبه های کاتولیک – لختی توقف می کند تا با آبجوی محلی گلویی تازه کند و چند لحظه ای به کوههای حاصلخیز اینتومبوئه در مرز جمهوری دموکراتیک کنگو چشم بدوزد.
بوروندی، این سرزمین کوچک و محصور در خشکی، بر خلاف همسایه پرآوازه اش روآندا، به زحمت روی نقشه جغرافی دیده می شود. حتی کنیا همسایه شرقی بوروندی، این مستعمره پیشین بلژیک را اصطلاحا «پشت کوه قاف» می خواند.
در بیشتر گروههای خارجیانی که در بوروندی زندگی می کنند، همه همدیگر را می شناسند یا دستکم اسمی از هم شنیده اند. اما کمتر کسی از ساکنان بوروندی هست که ادعا کند «گیزپه فاوارو» را دیده یا خبری از او شنیده است.
گیزپه فاواروی ۵۶ ساله، که کم کم موهایش سفید می شود، زمانی در کشورش ایتالیا دلال آثار عتیقه ونیزی بود.
از خبر دستگیری فاوارو به جرم اقدام به قاچاق جمجمه انسان از بوروندی به کشورهای آسیایی همه انگشت به دهان شدند – و فوری خود را به گورستان ها رساندند تا مطمئن شوند اجدادشان، که دیرزمانی در زیر خاک خفته بودند، هنوز سر به تن دارند.
مدیرکل پروازهای غیرنظامی در فرودگاه بین المللی بوروندی می گوید فاوارو روز ۲۵ اکتبر با سه جعبه مقوایی بزرگ به اداره پست اصلی بوجومبورا رفت و روی فرم اظهاریه محموله یکی از جعبه ها را دوربین، و محموله دو جعبه دیگر را «مواد ارگانیک» اعلام کرد.
رئیس اداره پست بعداً در یک کنفرانس خبری گفت فاوارو وقتی دید پول کافی برای ارسال هر سه بسته همراه ندارد، از آنجا بیرون رفت، (او بعداً دو بسته از سه بسته را پست کرد) و دوباره ساعت پنج بعد از ظهر، لحظاتی پیش از تعطیل اداره پست به آنجا برگشت.
براساس مقررات اداره پست بوروندی، در جعبه هاباید باز باشد تا مأموران پست پیش از ارسال، آنها را بازرسی کنند. با این حال، کارمند اداره پست هیچکدام از جعبه هایی را که گیزپه فاوارو مهر و موم کرده بود، باز نکرد و آنها را یکسر به فرودگاه فرستاد –مأموران گمرک برای موارد امنیتی، بسته ها را دوباره کنترل می کنند.
افسر ارشد اطلاعات بوروندی به خبرنگار دیلی بیست گفت: «جمجمه هایی که به خارج از آفریقا برده شدن نشان می دهد که روند قاچاق از طلا، عاج و مواد مخدر به جمجمه تغییر پیدا کرده است.»
تجربه ۲۳ سال کار در فرودگاه شارل دوگل پاریس چیزهایی به آلبرت مانیراتونگا، مدیرکل فرودگاه، آموخته بود. او در حالی که چهره اش از غرور و افتخار برق می زد، گفت توقیف این محموله قاچاق منحصر به فرد و بی سابقه به مدد نرم افزارهای عکسبرداری – که دولت فرانسه اخیراً به بوروندی اهدا کرد – میسر شده است. مقامات بوروندی با استفاده از این تکنولوژی توانستند در ماه ژوئیه ۶۳ پوند عاج را پیش از خروج از کشور توقیف کنند. این مقدار عاج در خیابان ها تا ۴۰۰،۰۰۰ دلار معامله می شود.
وقتی محتوی جعبه های فاوارو زیر دستگاههای الکترونیکی اسکن می شد، مأموران متوجه شدند که به جای دوربین، دو شیء گنبدی شکل درون آنها قرار دارد. آقای مانیراتونگا می گوید: «جمجمه های انسان بود، جمجمه دو نوجوان.» او سپس به دو پزشک قانونی تلفن کرد تا آن جمجمه ها و دو استخوان جداشده آرواره را که در جعبه بود، وارسی کنند. او ظن برده بود که جمجمه ها از کنگو آمده است.
قرار بود بسته ها به دست فردی در شهر چیانگ مای تایلند برسد. اما هویت فرستنده بسته – شخصی به نام قاسم عبدالغنی – برای پلیس ناشناس بود. اداره امنیت ملی بوروندی تحقیقاتی را در این باره شروع کرد و به این نتیجه رسید که این نام مستعاری است که گیزپه فاوارو در ده سال گذشته هویتش را در پس آن پنهان کرده بود. قاسم در واقع نام خانوادگی همسر سابق اقای فاوارو بود.
روز ۳۱ اکتبر، پلیس به در خانه گیزپه فاوارو رفت، و او را در حالی یافت که به شدت «می لرزید».
چند روز بعد پلیس یک مرد شصت ساله کنگویی را بازداشت کرد که فاوارو او را تأمین کننده اصلی اشیای هنری و جمجمه های افراد قبیله معرفی کرده بود. این مرد کنگویی – که متولد بوروندی است – به پلیس یک کنگویی دیگر را معرفی کرد که به ظن همدستی در تأمین این اشیا برای فاوارو در زندان بود.
اندکی بعد از دستگیری دلالان اشیای قبایل، مقامات به روزنامه های محلی خبر دادند که پلیس ۳۸ جمجمه دیگر را کشف کرده است.
گزارش پلیس می گوید جمجمه ها را در «دفتر کار» آقای فاوارو پیدا کرده است – این به اصطلاح دفتر کار، یکی از انبارهای بدون پنجره در محوطه حیاط همسایه فاوارو است؛ یک مرد هفتاد ساله آلمانی که موقع جستجوی خانه در محل حضور داشت. یکی از مقامات امنیتی که تفتیش خانه را انجام می داد گفت: «وحشت کرده بود، ولی ما قصد نداشتیم بازداشتش کنیم. به نظر می رسید جمجمه ها بدون اطلاع وی در آنجا انبار شده بود.»
نهایتاً ۴۱ جمجمه کشف، و گیزپه فاوارو بازداشت شد. اتهامات وی دادن اطلاعات دروغ، بی حرمتی به مقابر و قاچاق بقایای انسانی بود. دو همدست او هم در بازداشت و در انتظار محاکمه هستند.
به نظر می رسد جمجمه های کشف شده متعلق به افراد آلبینو (زال) باشد، که فروش قطعات بدن آنها در بوروندی و کشور همسایه اش تانزانیا تجارتی پر سود است، چون این باور وجود دارد که اجزای بدن آنها خواص درمانی دارد. در سال های اخیر دستکم ده سفیدپوست در بورودنی به قتل رسیده اند. سال ۲۰۰۹، هشت نفر در رابطه با قتل ها دستگیر شدند.
واکنش ها به خبر دستگیری فاوارو و کشف جمجمه ها در بوروندی متفاوت بود. تدی مازینا، فعال سیاسی اهل بوروندی اولین کسی بود که خبر را روی فیس بوک گذاشت. او می گوید با جستجوی کوتاهی روی گوگل، به عکس جمجمه هایی برخورد که برای فروش روی وبسایت ای-بی گذاشته شده بود و مبنای قیمت آنها این بود که «در شرایط خوب» یا «دست دوم» (استفاده شده) قرار داشته باشند. یکی که «در شرایط خوب توصیف» شده بود، ۳۰۰ دلار قیمت گذاری شده؛ و طرف تماس هم فاوارو نام داشت.
عده ای هم روی فیس بوک یا دیگر شبکه های اجتماعی اظهار نگرانی کرده اند که چنین رویدادی ممکن است تصویری از بوروندی ارائه دهد که نماینده ارزش های مردم خوب آن کشور نیست.
گیزپه فاوارو ظاهراً به پلیس گفته جمجمه ها برای پژوهش های عملی به چیانگ مای تایلند فرستاده می شد. در آن شهر یک دانشگاه پزشکی و دندانپزشکی هست. تحقیق روی اجزای بدن مردگان تاریخی دور و دراز دارد، و لئوناردو داوینچی هم شش قرن پیش برای طراحی بدن انسان، دستکم سی جنازه را تشریح کرده بود.
ای-بی برای فروش روی شبکه اینترنتی مقرراتی دارد و از جمله فروش انسان، اعضای بدن انسان یا فرآورده هایی را که با آن تولید شده باشد – با دو استثنا – منع کرده: یکی موی سر و دیگری جمجمه و اسکلت هایی که صرفاً برای مقاصد پزشکی به کار می رود.
وقتی خبر قاچاق جمجمه انسان در بوروندی روی اینترنت دست به دست می گشت، یک خواننده خبر از موگادیشو چینین واکنش نشان داد: «صدایش را درنیاورید! اگر مردم بفهمند جمجمه انسان را می توانند به پول نزدیک کنند، دیگر مرده ها در گور هم امنیت نخواهند داشت!»
غروب هنگام، وقتی کرگدن ها برای چرا از عمق آبهای دریاچه تانگانیکا بیرون می آیند، گروههایی از خارجی های ساکن بوجومبورا در گودال های آب اطراف دریاچه دور هم جمع می شوند. در بار کیبوکو در «بوجا» که یک ایتالیایی مدیر آن است، هر کسی – از رسانه های محلی تا سربازان هلندی و راهبه های کاتولیک – لختی توقف می کند تا با آبجوی محلی گلویی تازه کند و چند لحظه ای به کوههای حاصلخیز اینتومبوئه در مرز جمهوری دموکراتیک کنگو چشم بدوزد.
بوروندی، این سرزمین کوچک و محصور در خشکی، بر خلاف همسایه پرآوازه اش روآندا، به زحمت روی نقشه جغرافی دیده می شود. حتی کنیا همسایه شرقی بوروندی، این مستعمره پیشین بلژیک را اصطلاحا «پشت کوه قاف» می خواند.
در بیشتر گروههای خارجیانی که در بوروندی زندگی می کنند، همه همدیگر را می شناسند یا دستکم اسمی از هم شنیده اند. اما کمتر کسی از ساکنان بوروندی هست که ادعا کند «گیزپه فاوارو» را دیده یا خبری از او شنیده است.
گیزپه فاواروی ۵۶ ساله، که کم کم موهایش سفید می شود، زمانی در کشورش ایتالیا دلال آثار عتیقه ونیزی بود.
از خبر دستگیری فاوارو به جرم اقدام به قاچاق جمجمه انسان از بوروندی به کشورهای آسیایی همه انگشت به دهان شدند – و فوری خود را به گورستان ها رساندند تا مطمئن شوند اجدادشان، که دیرزمانی در زیر خاک خفته بودند، هنوز سر به تن دارند.
مدیرکل پروازهای غیرنظامی در فرودگاه بین المللی بوروندی می گوید فاوارو روز ۲۵ اکتبر با سه جعبه مقوایی بزرگ به اداره پست اصلی بوجومبورا رفت و روی فرم اظهاریه محموله یکی از جعبه ها را دوربین، و محموله دو جعبه دیگر را «مواد ارگانیک» اعلام کرد.
رئیس اداره پست بعداً در یک کنفرانس خبری گفت فاوارو وقتی دید پول کافی برای ارسال هر سه بسته همراه ندارد، از آنجا بیرون رفت، (او بعداً دو بسته از سه بسته را پست کرد) و دوباره ساعت پنج بعد از ظهر، لحظاتی پیش از تعطیل اداره پست به آنجا برگشت.
براساس مقررات اداره پست بوروندی، در جعبه هاباید باز باشد تا مأموران پست پیش از ارسال، آنها را بازرسی کنند. با این حال، کارمند اداره پست هیچکدام از جعبه هایی را که گیزپه فاوارو مهر و موم کرده بود، باز نکرد و آنها را یکسر به فرودگاه فرستاد –مأموران گمرک برای موارد امنیتی، بسته ها را دوباره کنترل می کنند.
افسر ارشد اطلاعات بوروندی به خبرنگار دیلی بیست گفت: «جمجمه هایی که به خارج از آفریقا برده شدن نشان می دهد که روند قاچاق از طلا، عاج و مواد مخدر به جمجمه تغییر پیدا کرده است.»
تجربه ۲۳ سال کار در فرودگاه شارل دوگل پاریس چیزهایی به آلبرت مانیراتونگا، مدیرکل فرودگاه، آموخته بود. او در حالی که چهره اش از غرور و افتخار برق می زد، گفت توقیف این محموله قاچاق منحصر به فرد و بی سابقه به مدد نرم افزارهای عکسبرداری – که دولت فرانسه اخیراً به بوروندی اهدا کرد – میسر شده است. مقامات بوروندی با استفاده از این تکنولوژی توانستند در ماه ژوئیه ۶۳ پوند عاج را پیش از خروج از کشور توقیف کنند. این مقدار عاج در خیابان ها تا ۴۰۰،۰۰۰ دلار معامله می شود.
وقتی محتوی جعبه های فاوارو زیر دستگاههای الکترونیکی اسکن می شد، مأموران متوجه شدند که به جای دوربین، دو شیء گنبدی شکل درون آنها قرار دارد. آقای مانیراتونگا می گوید: «جمجمه های انسان بود، جمجمه دو نوجوان.» او سپس به دو پزشک قانونی تلفن کرد تا آن جمجمه ها و دو استخوان جداشده آرواره را که در جعبه بود، وارسی کنند. او ظن برده بود که جمجمه ها از کنگو آمده است.
قرار بود بسته ها به دست فردی در شهر چیانگ مای تایلند برسد. اما هویت فرستنده بسته – شخصی به نام قاسم عبدالغنی – برای پلیس ناشناس بود. اداره امنیت ملی بوروندی تحقیقاتی را در این باره شروع کرد و به این نتیجه رسید که این نام مستعاری است که گیزپه فاوارو در ده سال گذشته هویتش را در پس آن پنهان کرده بود. قاسم در واقع نام خانوادگی همسر سابق اقای فاوارو بود.
روز ۳۱ اکتبر، پلیس به در خانه گیزپه فاوارو رفت، و او را در حالی یافت که به شدت «می لرزید».
چند روز بعد پلیس یک مرد شصت ساله کنگویی را بازداشت کرد که فاوارو او را تأمین کننده اصلی اشیای هنری و جمجمه های افراد قبیله معرفی کرده بود. این مرد کنگویی – که متولد بوروندی است – به پلیس یک کنگویی دیگر را معرفی کرد که به ظن همدستی در تأمین این اشیا برای فاوارو در زندان بود.
اندکی بعد از دستگیری دلالان اشیای قبایل، مقامات به روزنامه های محلی خبر دادند که پلیس ۳۸ جمجمه دیگر را کشف کرده است.
گزارش پلیس می گوید جمجمه ها را در «دفتر کار» آقای فاوارو پیدا کرده است – این به اصطلاح دفتر کار، یکی از انبارهای بدون پنجره در محوطه حیاط همسایه فاوارو است؛ یک مرد هفتاد ساله آلمانی که موقع جستجوی خانه در محل حضور داشت. یکی از مقامات امنیتی که تفتیش خانه را انجام می داد گفت: «وحشت کرده بود، ولی ما قصد نداشتیم بازداشتش کنیم. به نظر می رسید جمجمه ها بدون اطلاع وی در آنجا انبار شده بود.»
نهایتاً ۴۱ جمجمه کشف، و گیزپه فاوارو بازداشت شد. اتهامات وی دادن اطلاعات دروغ، بی حرمتی به مقابر و قاچاق بقایای انسانی بود. دو همدست او هم در بازداشت و در انتظار محاکمه هستند.
به نظر می رسد جمجمه های کشف شده متعلق به افراد آلبینو (زال) باشد، که فروش قطعات بدن آنها در بوروندی و کشور همسایه اش تانزانیا تجارتی پر سود است، چون این باور وجود دارد که اجزای بدن آنها خواص درمانی دارد. در سال های اخیر دستکم ده سفیدپوست در بورودنی به قتل رسیده اند. سال ۲۰۰۹، هشت نفر در رابطه با قتل ها دستگیر شدند.
واکنش ها به خبر دستگیری فاوارو و کشف جمجمه ها در بوروندی متفاوت بود. تدی مازینا، فعال سیاسی اهل بوروندی اولین کسی بود که خبر را روی فیس بوک گذاشت. او می گوید با جستجوی کوتاهی روی گوگل، به عکس جمجمه هایی برخورد که برای فروش روی وبسایت ای-بی گذاشته شده بود و مبنای قیمت آنها این بود که «در شرایط خوب» یا «دست دوم» (استفاده شده) قرار داشته باشند. یکی که «در شرایط خوب توصیف» شده بود، ۳۰۰ دلار قیمت گذاری شده؛ و طرف تماس هم فاوارو نام داشت.
عده ای هم روی فیس بوک یا دیگر شبکه های اجتماعی اظهار نگرانی کرده اند که چنین رویدادی ممکن است تصویری از بوروندی ارائه دهد که نماینده ارزش های مردم خوب آن کشور نیست.
گیزپه فاوارو ظاهراً به پلیس گفته جمجمه ها برای پژوهش های عملی به چیانگ مای تایلند فرستاده می شد. در آن شهر یک دانشگاه پزشکی و دندانپزشکی هست. تحقیق روی اجزای بدن مردگان تاریخی دور و دراز دارد، و لئوناردو داوینچی هم شش قرن پیش برای طراحی بدن انسان، دستکم سی جنازه را تشریح کرده بود.
ای-بی برای فروش روی شبکه اینترنتی مقرراتی دارد و از جمله فروش انسان، اعضای بدن انسان یا فرآورده هایی را که با آن تولید شده باشد – با دو استثنا – منع کرده: یکی موی سر و دیگری جمجمه و اسکلت هایی که صرفاً برای مقاصد پزشکی به کار می رود.
وقتی خبر قاچاق جمجمه انسان در بوروندی روی اینترنت دست به دست می گشت، یک خواننده خبر از موگادیشو چینین واکنش نشان داد: «صدایش را درنیاورید! اگر مردم بفهمند جمجمه انسان را می توانند به پول نزدیک کنند، دیگر مرده ها در گور هم امنیت نخواهند داشت!»