سال گذشته هنگامی که همراه با چند کشور دیگر دنیای عرب، خیابان های صنعا، زیر گام های معترضان یمنی به لرزه درآمده بود، حضور دهها هزار زن در میان تظاهرکنندگان کاملاً چشمگیر بود. در بسیاری از موارد، آنها نقش رهبری تظاهرات را به عهده می گرفتند.
علی عبدالله صالح ، رئیس جمهور وقت یمن، با توسل به حساسیت های مذهبی، به حضور زنان در اعتراضات واکنش نشان داد و آنان را به رفتار غیراسلامی متهم کرد.
اکنون صالح از ریاست جمهوری خلع شده؛ او از بهمن ماه قدرت را به معاونش عبد ربه منصور هادی واگذار کرد. اما زنان یمنی، هنوز تظاهرات می کنند و برای احقاق حقوقشان به دولت جدید فشار می آورند. آنها استدلال می کنند که آرمان شان با شرع اسلام کاملاً مطابقت دارد.
پرچمدار زنان در این مبارزه، توکل کرمان، ژورنالیست، سیاستمدار و فعال حقوق زنان است که سال گذشته بسیاری از تظاهرات ضددولتی را رهبری کرد؛ او اولین زن عربی بود که جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
خانم کرمان در یک مصاحبه تلفنی با صدای آمریکا گفت: «اسلام مثل ادیان دیگر، با حقوق زنان، دموکراسی یا حقوق و ارزش های اولیه انسانی مثل برابری، عدالت یا شرافت انسانی منافاتی ندارد. اینها همه جزو ارزش های ادیان الهی است.»
ترویج و پیشبرد چنین باورهایی در جامعه فقیر و عمیقاً سنتی یمن، که درصد زنان با سوادش تنها نصف مردان است، کاری بس دشوار است.
اما زنان یمنی به رغم دشواری ها، راه خود را باز می کنند و عده زیادی از آنها برای پیشبرد هدفشان به شبکه های اجتماعی روی آورده اند. یکی از این زنان، فعال و وبلاگ نویسی است با نام مستعار «نیمروز عربی». او از بیم آن که هدف انتقامجویی قرار گیرد، هنوز جرأت نمی کند نام واقعی اش را به کار برد.
«نیمروز عربی» می گوید: «هیچ کجای اسلام نیامده که زن نمی تواند کار کند؛ یا در بیرون از چاردیواری خانه، نقشی حیاتی در جامعه بازی کند. بنیادگراها همواره اسلام را به عنوان ابزاری برای سرکوب زنها به کار می برند.»
به گفته «نیمروزعربی» در یمن سنتهای اجتماعی و قوانین قبیله ای سد راه زنهاست؛ نه مذهب. زنانی که در تظاهرات و راهپیمایی ها شرکت می کنند «گام بزرگی در راه شکستن این تابو برمی دارند.»
«نیمروز عربی» می گوید «زنان یمن ثابت کرده اند که در تلاش برای دگرگونی کشور مشارکت دارند. هدفشان این است که «فعال» بودن را به قدمی در راه سهم داشتن در تصمیم گیری در همه سطوح اقتصادی و سیاسی تبدیل کنند.»
یکی از این زنان فعال استثنایی، خانم توکل کرمان است که برای نقش برجسته ای که در خیزش یمن داشت، جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. او اکنون رهبری تلاش های زنان را برعهده گرفته است.
«زنان باید در همه سطوح دولت انتقالی و ساختارهای آینده حاضر باشند؛ و این هدفی است که ما برایش می جنگیم. ما فقط برای حقوق زنان به عنوان زن نمی جنگیم؛ می خواهیم حق زنان را به عنوان شهروند اعاده کنیم.»
اما ایزابل کولمن، پژوهشگر بخش خاورمیانه در شورای روابط خارجی (در نیویورک و واشنگتن) می گوید در مورد استثناها در یمن باید با احتیاط برخورد کرد: «جامعه یمن بسیار سنتی است؛ پیش از آن که تحول عمیقی در جامعه امکانپذیر شود، شاید آن کشور نیازمند یک انقلاب فرهنگی تمام عیار باشد.»
مقاومت سنتی یمن در برابر دگرگونی، احتمالاً بیش از هرجا در میدان «تغییر» شهر صنعا مشهود است. این میدان در پایتخت یمن از سال گذشته به مرکز نمادین قیام تبدیل شده است. هنگامی که سال گذشته قیام علیه دولت صالح بالا گرفت و میدان «تغییر» کانون تظاهرات مخالفان شد، حضور زنان در تظاهرات چشمگیر بود. آنها شانه به شانه مردان به خیابان ها می ریختند و حتی در آن میدان، شب را در چادرها به صبح می رساندند. افراد سنتی وحشت برشان داشته بود؛ و همان موقع بود که آقای صالح حکم داد این حرکت زنها «غیراسلامی» است. این روزها گروه های اوپوزیسیون دیگری میدان تغییر را به دست گرفته اند و برای جدا کردن تظاهرکنندگان زن و مرد، یک نرده چوبی نصب کرده اند که تا سرِ شانه می رسد.
رحمت حجیره، رئیس گروه اوپوزیسیون موسوم به «زنان در رسانه های یمن» می گوید: «جداسازی سنتی زن و مرد، از طرف گروههای اسلامگرایی که دور خودشان حصار می کشند، به قلب انقلاب هم رخنه کرده است.» خانم حجیره می گوید تعبیر بسیاری از زنان تظاهرکننده از این کار این بود که گروه های سیاسی ای که برای به دست گرفتن قدرت با هم رقابت می کنند، قصد دارند زنها را تحت کنترل دربیاورند؛ و از همان موقع از شرکت در تظاهرات عمومی منصرف شدند.
تداوم خشونت ها در یمن تلاش های سیاسی و تلاش برای احقاق حقوق زنان را پیچیده تر کرده است. درگیری های عشیره ای در شمال یمن به شدت ادامه دارد و در جنوب، ارتش در حال نبرد با القاعده است. حتی در روزهای اخیر، فرقه های هوادار علی عبدالله صالح در ارتش سعی داشتند وزارت دفاع را به تصرف درآورند.
اما به گفته ایزابل کولمن، به رغم خشونت ها و ناآرامی های سیاسی، درخواست زنان یمن برای حقوق برابر به موضوع مهمی در توسعه سیاسی کشور تبدیل شده است. او می گوید نسلی از زنان باسوادتر در یمن و کشورهای همسایه در حال سر بر آوردن است و درخواست برابری حقوق با مردان از این هم بیشتر خواهد شد.
و سوزان مارکهام، مدیر بخش مشارکت سیاسی زنان در انستیتوی دموکراتیک ملی واشنگتن عقیده دارد که «یمن در مسیر درست گام برمی دارد.» او می گوید زنان یمنی نهادی را بنیاد گذاشته اند که می شود گفت به نوعی «دانشگاه پژوهشگران» است؛ و در آن با مطالعه متون اسلامی در جستجوی راههایی هستند تا در قوانین شریعت، جایی برای برابری جنسیتی باز کنند. چون اگر قرار باشد که پیشرفتی حاصل شود، چنین کاری لازم است.
نشانه هایی از پیشرفت مشهود است. از جمله این که حوریه مسحور – وزیر حقوق بشر یمن – اظهار داشته کنفرانس ملی زنان پیشنهاد کرده که در قانون اساسی جدید سهمیه ای سی درصدی برای زنان در همه نهادهای دولتی درنظر گرفته شود.
یمن تازه بحث درباره محتوای قانون اساسی جدید را شروع کرده است ولی کارشناسان می گویند این واقعیت که موضوعات مربوط به حقوق زنان به طور جدی به بحث گذاشته می شود گام مهمی در پروسه تحول کشور است.
خانم مسحور می گوید: «امروز دیگر کسی نمی تواند زنها را به حاشیه براند؛ آنها گذشته را پشت سر گذاشته اند و به جلو حرکت می کنند.»
خانم کولمن می گوید «حدس من این است که در آینده زنها یک گام به جلو بر می دارند؛ یک گام به عقب برمی گردند؛ دو گام به پیش، یک گام به پس. اما می دانید؟ در نهایت، تاریخ به نفع زنهاست.»
علی عبدالله صالح ، رئیس جمهور وقت یمن، با توسل به حساسیت های مذهبی، به حضور زنان در اعتراضات واکنش نشان داد و آنان را به رفتار غیراسلامی متهم کرد.
اکنون صالح از ریاست جمهوری خلع شده؛ او از بهمن ماه قدرت را به معاونش عبد ربه منصور هادی واگذار کرد. اما زنان یمنی، هنوز تظاهرات می کنند و برای احقاق حقوقشان به دولت جدید فشار می آورند. آنها استدلال می کنند که آرمان شان با شرع اسلام کاملاً مطابقت دارد.
پرچمدار زنان در این مبارزه، توکل کرمان، ژورنالیست، سیاستمدار و فعال حقوق زنان است که سال گذشته بسیاری از تظاهرات ضددولتی را رهبری کرد؛ او اولین زن عربی بود که جایزه صلح نوبل را دریافت کرد.
خانم کرمان در یک مصاحبه تلفنی با صدای آمریکا گفت: «اسلام مثل ادیان دیگر، با حقوق زنان، دموکراسی یا حقوق و ارزش های اولیه انسانی مثل برابری، عدالت یا شرافت انسانی منافاتی ندارد. اینها همه جزو ارزش های ادیان الهی است.»
ترویج و پیشبرد چنین باورهایی در جامعه فقیر و عمیقاً سنتی یمن، که درصد زنان با سوادش تنها نصف مردان است، کاری بس دشوار است.
اما زنان یمنی به رغم دشواری ها، راه خود را باز می کنند و عده زیادی از آنها برای پیشبرد هدفشان به شبکه های اجتماعی روی آورده اند. یکی از این زنان، فعال و وبلاگ نویسی است با نام مستعار «نیمروز عربی». او از بیم آن که هدف انتقامجویی قرار گیرد، هنوز جرأت نمی کند نام واقعی اش را به کار برد.
«نیمروز عربی» می گوید: «هیچ کجای اسلام نیامده که زن نمی تواند کار کند؛ یا در بیرون از چاردیواری خانه، نقشی حیاتی در جامعه بازی کند. بنیادگراها همواره اسلام را به عنوان ابزاری برای سرکوب زنها به کار می برند.»
به گفته «نیمروزعربی» در یمن سنتهای اجتماعی و قوانین قبیله ای سد راه زنهاست؛ نه مذهب. زنانی که در تظاهرات و راهپیمایی ها شرکت می کنند «گام بزرگی در راه شکستن این تابو برمی دارند.»
«نیمروز عربی» می گوید «زنان یمن ثابت کرده اند که در تلاش برای دگرگونی کشور مشارکت دارند. هدفشان این است که «فعال» بودن را به قدمی در راه سهم داشتن در تصمیم گیری در همه سطوح اقتصادی و سیاسی تبدیل کنند.»
یکی از این زنان فعال استثنایی، خانم توکل کرمان است که برای نقش برجسته ای که در خیزش یمن داشت، جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. او اکنون رهبری تلاش های زنان را برعهده گرفته است.
«زنان باید در همه سطوح دولت انتقالی و ساختارهای آینده حاضر باشند؛ و این هدفی است که ما برایش می جنگیم. ما فقط برای حقوق زنان به عنوان زن نمی جنگیم؛ می خواهیم حق زنان را به عنوان شهروند اعاده کنیم.»
اما ایزابل کولمن، پژوهشگر بخش خاورمیانه در شورای روابط خارجی (در نیویورک و واشنگتن) می گوید در مورد استثناها در یمن باید با احتیاط برخورد کرد: «جامعه یمن بسیار سنتی است؛ پیش از آن که تحول عمیقی در جامعه امکانپذیر شود، شاید آن کشور نیازمند یک انقلاب فرهنگی تمام عیار باشد.»
مقاومت سنتی یمن در برابر دگرگونی، احتمالاً بیش از هرجا در میدان «تغییر» شهر صنعا مشهود است. این میدان در پایتخت یمن از سال گذشته به مرکز نمادین قیام تبدیل شده است. هنگامی که سال گذشته قیام علیه دولت صالح بالا گرفت و میدان «تغییر» کانون تظاهرات مخالفان شد، حضور زنان در تظاهرات چشمگیر بود. آنها شانه به شانه مردان به خیابان ها می ریختند و حتی در آن میدان، شب را در چادرها به صبح می رساندند. افراد سنتی وحشت برشان داشته بود؛ و همان موقع بود که آقای صالح حکم داد این حرکت زنها «غیراسلامی» است. این روزها گروه های اوپوزیسیون دیگری میدان تغییر را به دست گرفته اند و برای جدا کردن تظاهرکنندگان زن و مرد، یک نرده چوبی نصب کرده اند که تا سرِ شانه می رسد.
رحمت حجیره، رئیس گروه اوپوزیسیون موسوم به «زنان در رسانه های یمن» می گوید: «جداسازی سنتی زن و مرد، از طرف گروههای اسلامگرایی که دور خودشان حصار می کشند، به قلب انقلاب هم رخنه کرده است.» خانم حجیره می گوید تعبیر بسیاری از زنان تظاهرکننده از این کار این بود که گروه های سیاسی ای که برای به دست گرفتن قدرت با هم رقابت می کنند، قصد دارند زنها را تحت کنترل دربیاورند؛ و از همان موقع از شرکت در تظاهرات عمومی منصرف شدند.
تداوم خشونت ها در یمن تلاش های سیاسی و تلاش برای احقاق حقوق زنان را پیچیده تر کرده است. درگیری های عشیره ای در شمال یمن به شدت ادامه دارد و در جنوب، ارتش در حال نبرد با القاعده است. حتی در روزهای اخیر، فرقه های هوادار علی عبدالله صالح در ارتش سعی داشتند وزارت دفاع را به تصرف درآورند.
اما به گفته ایزابل کولمن، به رغم خشونت ها و ناآرامی های سیاسی، درخواست زنان یمن برای حقوق برابر به موضوع مهمی در توسعه سیاسی کشور تبدیل شده است. او می گوید نسلی از زنان باسوادتر در یمن و کشورهای همسایه در حال سر بر آوردن است و درخواست برابری حقوق با مردان از این هم بیشتر خواهد شد.
و سوزان مارکهام، مدیر بخش مشارکت سیاسی زنان در انستیتوی دموکراتیک ملی واشنگتن عقیده دارد که «یمن در مسیر درست گام برمی دارد.» او می گوید زنان یمنی نهادی را بنیاد گذاشته اند که می شود گفت به نوعی «دانشگاه پژوهشگران» است؛ و در آن با مطالعه متون اسلامی در جستجوی راههایی هستند تا در قوانین شریعت، جایی برای برابری جنسیتی باز کنند. چون اگر قرار باشد که پیشرفتی حاصل شود، چنین کاری لازم است.
نشانه هایی از پیشرفت مشهود است. از جمله این که حوریه مسحور – وزیر حقوق بشر یمن – اظهار داشته کنفرانس ملی زنان پیشنهاد کرده که در قانون اساسی جدید سهمیه ای سی درصدی برای زنان در همه نهادهای دولتی درنظر گرفته شود.
یمن تازه بحث درباره محتوای قانون اساسی جدید را شروع کرده است ولی کارشناسان می گویند این واقعیت که موضوعات مربوط به حقوق زنان به طور جدی به بحث گذاشته می شود گام مهمی در پروسه تحول کشور است.
خانم مسحور می گوید: «امروز دیگر کسی نمی تواند زنها را به حاشیه براند؛ آنها گذشته را پشت سر گذاشته اند و به جلو حرکت می کنند.»
خانم کولمن می گوید «حدس من این است که در آینده زنها یک گام به جلو بر می دارند؛ یک گام به عقب برمی گردند؛ دو گام به پیش، یک گام به پس. اما می دانید؟ در نهایت، تاریخ به نفع زنهاست.»