روز بین المللی زن روزی است که مردم و به ویژه زنان آن را در بسیاری از مناطق جهان و حتی در بسیاری از کشورهای غیر دموکراتیک و خودکامه که حقوق زن در آن زیر پای گزارده می شود، گرامی می دارند. روزی که به آسانی شکل نگرفته و طی دهه ها زنان را برای تحقق آن به مبارزه طلبیده است.
روزی که با وجود گوناگونی فرهنگ ها، تفاوت سنتها و یگانه نبودن ملیت ها در صد سال گذشته، زنان را در کنار هم نشانده است، روزی که در فلسفه وجودی اش هیچ انگیزه ای به جز یکپارچگی و به دست آوردن حقوق انسانی برابر برای زنان دیده نمی شود.
در نخستین دهه قرن بیستم و در نوزدهم ماه مارس سال ۱۹۱۱ میلادی در کشورهای استرالیا، دانمارک، آلمان و سویس بیش از یک میلیون نفر زن و مرد در راه پیمائی هائی شرکت کردند که خواست آن برای زنان علاوه بر به دست آوردن حق راًی و در اختیار داشتن دفاتر مشاغل خدمات عمومی، استفاده از حق کار و پایان تبعیض در محیط کار بود.
در فاصله ای کمتر از یک هفته پس از این راه پیمائی بود که در یک آتش سوزی فاجعه آمیز در نیویورک، ۱۴۰ دختر جوان کارگر جان خود را از دست دادند. این دختران بیشتر ایتالیائی و مهاجران یهودی بودند. این حادثه که تقریباً همزمان با روز بین المللی زن اتفاق افتاده بود، اثر مهمی بر قوانین کارگری در آمریکا گزارد.
... و در پی دهها سال مبارزه زنان برای احقاق حقوق خود در آمریکا، سال ۱۹۹۸ میلادی مصادف با یکصد و پنجاهمین سالگرد جنبشی در آمریکا بود که از سوی زنان برای دستیابی به حقوق کامل مدنی در این کشور شکل گرفت، «جنبش حقوق زنان»
اما مخالفت ها با جنبش تساوی حقوق زن ومرد حتی قبل از شروع آن آغاز شده بود!
با این همه، این تنها نخستین جنبش شکل گرفته زنان در یکی دو قرن اخیر نبود. سالها پیش از آن نیز جمع شدن تعداد اندکی از زنان کم کم، به یک گرد هم آئی بزرگتر کشانده شد. آنان در پی به دست آوردن یک زندگی آزاد، خواستار آن شدند که صدائی در درون دولت - دولتی که با پرداخت مالیات خود از آن دفاع می کردند – خواستهایشان را مطرح کرده و به ثمر برساند.
باورهای آنان سرچشمه باورهائی است که امروزه پایه های یک اندیشه مشترک در سراسر آمریکاست.
«مارگارت مید»* که یکی از زنان مدافع حقوق زن در سالهای ۱۹۶۰-۱۹۷۰ بود، در یکی از سخنرانی هایش گفت هرگز تردید نکنید که یک گروه کوچک شهروندان متعهد اندیشمند نیز می تواند جهان را تغییر دهد.
تغییرات در به رسمیت شناختن حقوق انسانی زنان طی هفت نسل در زمینه های حقوق خانواده، حقوق زن در دولت، حقوق زن در بازار کار، در آموزش و در بسیاری از محدوده های دیگر خود انگیزه نبوده، بلکه یک مبارزه هفت نسلی را در پشت سر خود داشته است.
سرانجام جنبش هائی که طی هفت نسل از سوی پیشروان اندیشه آزادی و برابری زن ومرد پیدا شد و ادامه یافت، حقوق کامل مدنی را در آمریکا پایه نهاد.
... و در یکی از همین جنبش ها بود که مبارزه برای حق برابر به گونه دیگری متجلی شد و زنی دیگر در راه آزادی بپا خاست. یک زن آمریکائی آفریقائی تبار به نام «رزا پارکز»**
روز اول ماه دسامبر سال ۲۰۰۸ میلادی آمریکا سالروز شروع حرکتی را جشن گرفت که پس از گذشت ۵۳ سال توانسته بود برای نخستین بار یک آمریکائی آفریقائی تبار را به عنوان رئیس جمهوری خود بر گزیند.
روز اول ماه دسامبر، سالروز مخالفت «رزا پارکز» این زن آمریکائی آفریقائی تبار است که به تنهائی علیه تمام سنت های آن روز در آمریکا بپا خاست و جنبشی را پایه گزارد که به جنبش مدنی شهرت یافت. جنبشی که به سیاهان حق راًی اعطا کرد، اجازه داد در اتحادیه های کارگری عضویت یابند، از برنامه های کمک های فدرال بدون توجه به جنس، رنگ پوست و مذهب استفاده کنند و در چارچوب آموزشی کشور از امکانات موجود بگونه ای برابر بهره برند.
«رزا پارکز» در روز اول دسامبر سال ۱۹۵۵ میلادی، از دستور راننده اتوبوسی که در آن نشسته بود، سرپیچی کرد. راننده اتوبوس به وی دستور داد که جای خود را به یک مرد مسافر سفید پوست واگذارد. سرپیچی رزا پارکز از واگذاری صندلی اتوبوس به یک مرد سفید پوست به صورت سمبل مهم جنبش مدرن حقوق مدنی آمریکا شد.
زنی که برای آزادی بپا می خیزد
روز اول ماه دسامبر سال ۱۹۵۵ میلادی بود که رزا پارکز پس از یک روز طولانی در مونتگمری در ایالت آلاباما سوار بر اتوبوس شد، بهای بلیط خود را پرداخت و بر روی یکی از صندلی های خالی اتوبوس نشست. اما پس از آن که بنا بر دستور راننده اتوبوس حاضر نشد صندلی خود را در اختیار یک مرد سفید پوست قرار دهد، توسط پلیس بازداشت شد. اما بلافاصله سوار شدن به اتوبوس های آن شرکت تحریم شد. تحریمی که کمی بیش از یک سال به طول انجامید.
این تحریم در آن ایالت از سوی یک واعظ محلی به نام مارتین لوتر کینگ انجام گرفت. اما در حقیقت اقدام آرام و شجاعانه رزا پارکز بود که ملهم دگرگونی مارتین لوتر کینگ و رسیدن وی به مقام رهبری جنبش ملی حقوق مدنی در آمریکا شد.
در آن روز - روزی که تاریخی شد - رزا پارکز در حقیقت باز هم خسته بود، اما نه از یک روز طولانی پر کار بلکه از برخوردی که هر روز وی و تک تک آمریکائی های آفریقائی تبار با آن روبرو میشدند. از تفاوت ها، از نابرابری ها.
رزا پارکز سالها بعد در کتاب خود که در سال ۱۹۹۴ میلادی نوشت می گوید «رفتار بدی که با ما می شد، درست نبود.»
سرانجام پس از آن که ۳۸۱ روز سوار شدن بر اتوبوس ها در مونتگمری بایکوت شده بود، دیوان عالی آمریکا بر این راًی داد که تفاوت بر سر نشستن بر روی صندلی بین سفید و سیاه بر خلاف قانون اساسی آمریکاست.
رزا پارکز به سراسر جهان سفر کرد، با رهبران ملاقات کرد، به دریافت جوائز متعددی نایل آمد و مادر جنبش مدنی نام گرفت اما پاسخ وی همیشه متواضعانه بود.
زنی که با مقاومت یکتای خود جنبش مدنی را در آمریکا پایه گزارد، زنی که برای آزادی برخاست سالهای آخر عمر خود را به آرامی در «دیترویت» گذراند و ۳ سال پیش در سن ۹۲ سالگی در همان شهر در گذشت.
قانون مدنی آمریکا سرانجام در روز دوم ماه ژوئیه سال ۱۹۶۴ میلادی توسط پرزیدنت لیندون جانسون رئیس جمهوری وقت به امضا رسید.
امروزه در آمریکا زنان از میراثی بهره می برند که پایه های آن در یک بعد از ظهر نیمه گرم در یک میهمانی خصوصی شکل گرفت و جنبش حقوق زنان در آن بنیان گزارده شد. در یک جمع پنج شش نفری از زنان.
سازمان ملل متحد و نقش آن در شناسائی حقوق انسانی زنان
مدتها بعد و هنگامی که به سالهای پس از جنگ جهانی دوم می رسیم، جایگاه سازمان ملل متحد در مبارزه سرسخت زنان برای به دست آوردن حقوقشان بخوبی آشکار می شود.
این جایگاه در رابطه با حقوق زنان هنگامی شکل گرفت که منشور سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ میلادی در شهر سان فرانسسیسکو در آمریکا به امضا رسید. این نخستین موافقت نامه بین المللی بود که در آن از تساوی حقوق زن ومرد به عنوان یک اصل بنیادین نام برده شد.
... و اما نخستین روز ملی زنان در آمریکا
این روز به سال ۱۹۰۹ میلادی یا در حقیقت به یکصد و یک سال پیش و روز بیست و هشتم ماه فوریه برمیگردد که از سوی حزب سوسیالیست به نام روز ملی زنان در آمریکا اعلام شد.
یک سال بعد – سال ۱۹۱۰ میلادی – کپنهاگ میزبان گرد هم آئی مهمی بود که جنبش حقوق زنان را گرامی میداشت و به دستیابی زنان در جهان برای به دست آوردن حق راًی کمک می کرد.
در این کنفرانس یکصد زن از هفده کشور شرکت کرده بودند. در میان آنان سه زن فنلاندی دیده می شدند، سه زنی که برای نخستین بار به عضویت پارلمان فنلاند انتخاب شده بودند.
در نشست سال پس از آن، روز نوزدهم مارس به عنوان روز بین المللی زن نامیده شد.
... و اما ببینیم که حقوق انسانی زنان در یک دموکراسی چیست؟
جهان همه ساله روز دهم ماه دسامبر، سالروز تصویب منشور جهانی حقوق بشر را ارج می نهد. در منشوری که حدود ۶۲ سال از تصویب آن می گذرد، آمده است که تمام انسان ها آزاد به دنیا می آیند و از شاًن و مقام انسانی برابری برخوردار هستند، دارای منطق و وجدان هستند و حق دارند طرفنظر از نژاد، جنس، زبان، مذهب، عقاید سیاسی و یا ملیت خود از تمام حقوق و آزادی هائی که در منشور به آن اشاره شده، بهره گیرند.
در آنچه به حقوق شکل گرفته زنان در چارچوب امروزی آن مربوط می شود نام یک زن – الینور روزولت – بر تارک تصویب منشور جهانی حقوق بشر نشسته است.
در لابلای نوشته های منشور سی ماده ای حقوق بشر، چهره و نقش این زن آمریکائی - الینور روزولت – همسر رئیس جمهوری وقت آمریکا در هنگام تاًسیس سازمان ملل متحد برای ابد نقش بسته است.
الینور روزولت برای تاًیید و تصویب منشور جهانی حقوق بشر، ساعت ها، روزها، هفته ها و ماه ها تلاش کرد.
الینور روزولت با استقامتی برخاسته از باورهای انسانی به آزادی، برابری و دادگستری در مقابل نمایندگان وقت آن روز سازمان ملل متحد یک تنه ایستاد و باعث شد که منشور سی ماده ای حقوق بشر بتصویب برسد.
می گویند وقتی که جلسات سازمان ملل در آن روزگار به درازا می کشید و از سوی نمایندگان مرد شرکت کننده موانع گوناگونی در برابر تصویب مطالب گزارده می شد، الینور روزولت بافتنی خودش را از کیف دستی اش بیرون می آورد و خونسردانه سرگرم بافتنی می شد.
اما امروزه جهان چهار اسبه به سوی جهانی شدن دموکراسی پیش می رود و اکثر کشورها در جهت برقراری حکومتی گام بر می دارند که نخستین هدفش، پشتیبانی از حفظ و برابری حقوق شهروندانش می باشد و نه تجاوز به آن و اینجاست که منشور حقوق بشر نقش ویژه و ارزنده خود را ایفا می کند و در بیشتر مواقع سازمان ملل متحد هم در مقام دادستان جهانی در مقابل دولت متجاوز می ایستد.
... و می بینیم که وزارت امور خارجه آمریکا در هفته گذشته اعلام می کند که هیلاری ردهام کلینتون، وزیر امور خارجه، در بعد از ظهر روز دوازدهم ماه مارس در نیویورک سخنرانی ویژه ای ایراد خواهد کرد.
هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا امسال در ۵۴ اُمین نشست کمیسیون ویژه سازمان ملل متحد درباره وضعیت زنان، که از دوم تا دوازدهم مارس در نيويورک برگزار می شود، رياست هيات کشور متبوع خود را عهده دار خواهد بود. یک گروه ۹ نفری از جمله سوزان رایس رئیس هیات دائمی آمریکا و سفیر این کشور در سازمان ملل متحد ،خانم کلینتون را در این ماًموریت همراهی می کنند.
هیلاری کلینتون که پانزده سال پیش در مقام بانوی اول آمریکا به چهارمین کنفرانس بین المللی حقوق زن به پکن رفته بود، سخنرانی مهمی در زمینه حقوق زنان ایراد کرد. پیامی که در آن کنفرانس به گوش همه رسانده شد هنوز هم شنیده می شود، حقوق بشر حقوق زنان هستند و حقوق زنان حقوق بشر.
خانم کلینتون در مقام وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که مسئله دفاع از حقوق زنان را در سراسر جهان همچنان با جدیت دنبال می کند. وی اخیراً در کنفرانس افغانستان در لندن در تشریح سیاست و نحوه کمک های دولت متبوع خود به افغانستان خواستار شرکت فعال زنان آن کشور در تمام رده های اداره امور شد و گفت زنان باید در هر یک از مراحل انجام کارها شرکت داشته باشند.
وزیر امور خارجه آمریکا در همین چارچوب «کمیته اقدام طرح ها» را ایجاد کرده است. این کمیته بر تاًمین امنیت برای زنان، رهبری زنان در بخش های خصوصی و عمومی، دسترسی و مشارکت زنان در بخش قضائی و امور آموزشی، خدمات درمانی و همچنین استفاده از توانائی زنان در فرصت های اقتصادی و کشاورزی نظارت خواهد کرد.
وزیر امور خارجه آمریکا با اشاره به حضور زنان در کشوری مانند افغانستان بر اهمیت ایستادگی آنان در برابر القاعده تاًکید گذاشت که اخیراً اعلام کرده است می خواهد از وجود زنان برای بمب گذاری های انتحاری علیه غرب استفاده کند.
ایالات متحده آمریکا مدتی است که کمک های خارجی خود را به بسیاری از کشورهای در حال توسعه منوط به انجام برنامه های تولید و توسعه اجتماعی – سیاسی – اقتصادی کرده و در این راستا احترام و رعایت حقوق بشر به ویژه حقوق زنان را برای کشور دریافت کننده کمک ها از شروط اصلی قرار داده است.
... و اما خانم کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا، در سخنانی که سال گذشته به مناسبت روز زن ایراد کرده بود، گفت پیشرفت و ترقی زنان خود نوعی سرمایه گذاری است که بازگشت پر ارزشی خواهد داشت زیرا زنان می توانند اقتصاد قوی تری را به وجود آورند، جوامع مدنی را زنده تر کنند و صلح و ثبات را به پیش برند.
وی می گوید من در سفری که ۱۱ سال پیش به چین کردم، با زنانی که برای حقوق خود مبارزه می کردند، برخورد کردم. زنانی که با من از تلاش هایشان برای بهتر کردن شرائط زندگی زنان در کشورشان سخن می گفتند.
آنان از تبعیض در کار و بیمه های درمانی، از خشونتهای خانگی و از وضع قوانینی که جلوی پیشرفت هایشان را می گیرد، سخن گفتند.
من مجدداً برخی از همان زنها را چندی پیش، هنگام نخستین سفرم در مقام وزیر امور خارجه آمریکا به آسیا ملاقات کردم. این بار آنان از پیشرفتهائی که طی دهه گذشته به دست آورده اند، به من گفتند. من داستان هائی را مانند داستان آنان در تمام کشورهائی که زنان می خواهند در زندگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جوامع خود شرکت کنند، شنیده ام.
خانم کلینتون می گوید دستیابی به حل مشکلاتی که ما امروزه با آن روبرو هستیم بدون مشارکت زنان بسیار پیچیده و سخت است. مشارکت کاملی که نه تنها یک امر دائمی اخلاقی است، بلکه یک ضرورت است. این در حالی است که ما با خطر تولید و توسعه سلاح های اتمی که در خدمت تروریسم است، روبرو هستیم.
وزیر امور خارجه آمریکا سپس به یک نمونه بارز از تجاوز به حقوق زنان می پردازد:
«همین چند ماه پیش بود که در افغانستان گروهی از مردان به صورت دختر جوانی در راه مدرسه اسید پاشیدند زیرا مخالف آن بودند که یک دختر آموزش ببیند. این گروه می خواستند دختر جوان و خانواده اش را تهدید کنند، اما همین دختر نوجوان اعلام کرد که پدر و مادرش به او گفته اند حتی اگر قرار است کشته شود نیز به مدرسه رفتن ادامه دهد.»
وزیر امور خارجه آمریکا در یکی از پیام های خود می گوید «من همچنین در وظائف جدیدم در سفر به سراسر جهان افکار زنانی را که تا به حال ملاقات کرده ام، با خود خواهم داشت. زنانی را که با تلاش هائی خارق العاده در پی تصحیح قوانین هستند، برای این که بتوانند حق مالکیت داشته باشند، برای این که بتوانند از حقوق خود در زندگی زناشوئی بهره برند، بتوانند به مدرسه بروند، به کمک خانواده خود برسند و بتوانند حتی در امر حفظ صلح نیز مؤثر باشند.»
... و حالا ببینیم نقش زنان در کشوری مانند جمهوری اسلامی ایران که حقوق شان در معرض تهدید قرار دارد، چیست؟
دو روزنامه نگار خارجی در تحقیقی در این زمینه به نقش کلیدی زنان در مخالفتهائی که پس از اعلام پیروزی محمود احمدی نژاد در انتخابات ریاست جمهوری ایران اتفاق افتاد اشاره می کنند*. آنان می گویند در مصاحبه ای که با مریم معمارصادقی و تعداد دیگری داشته اند، آگاهی بیشتری در این زمینه به دست آورده اند.
خانم معمار صادقی می گوید زنان ایران و خواست های فرونشانده دراز مدت آنان برای به دست آوردن حقوق قانونی برابر، دارا بودن از حقوق فردی بیشتر و توسعه دموکراتیک برای کشور در جوهر جنبش سبز که از نامزدی میر حسین موسوی حمایت می کرد، وجود داشته است. یک کمپین یک میلیون امضا در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد از سوی زنان پیشرو شروع شد. هر چند رهبرانی که در پشت کمپین یک میلیونی برای جمع آوری امضا فعالیت میکردند تحت نظر بودند، تهدید می شدند، به زندان انداخته شدند، برخی از آنان با دریافت ارقام گزاف به قید کفیل از زندان آزاد شدند و حتی حق سفر کردن نیز از آنان گرفته شده بود با این همه توانستند با مبارزه گسترده تری قد علم کنند.
در نگرشی کوتاه به تاریخچه حقوق زنان که گام مهمی در جهت حفظ حقوق آنان در جهان بوده است، به زنانی بر می گردیم که در هزاره های پیش در بزرگترین تمدن های جهان یعنی در ایران، مصر، چین و روم قدیم بر کرسی مشاغل بزرگ تکیه زده و اگر نه از حقوقی بیشتر، بلکه حقوقی برابر با مردان در جوامع خود برخوردار بوده اند.
در تاریخ ایران زنان همیشه نقش مثبت و چشمگیری در جامعه داشته اند.
در کنار سالار زنان ایران
با توراندخت ها و آذرمیدخت ها، دو زنی که بر اریکه حکومت تکیه زدند.
با دریا سالاری که نامش آرتمیس بود.
... با آناهیتا ها، تهمینه ها، رودابه ها و گُرد آفریدها
... با تاج السلطنه ها که در لابلای حریر قدرت به وقایع نویسی و تاریخ گوئی نشستند.
... با زنانی که جنبش مشروطیت را ساختند، زنانی که در آن روزها ششلول به کمر بسته و به مجلس شورای ملی رفتند که به جای مردان خود در صورت لزوم تصمیم بگیرند.
... با زنانی که برای نخستین بار روی صندلی کلاس های دانشگاه تهران نشستند
... زنانی که در رشته های علمی، ادبی، قانون گذاری و دهها و دهها رشته دیگر به موفقیت های بی نظیری دست یافتند.
... با دکتر مهر انگیز منوچهریان، نخستین زنی که به مجلس سنا راه یافت و حق زن را در حظانت فرزندانش به کرسی نشاند.
... با دکتر شمس الملوک مصاحب که با قدرت کلام در مجلس سنای ایران از حقوق زنان دفاع کرد.
... با زنانی که به جهان ادب راه یافتند، زنانی مانند رابعه، پروین اعتصامی و فروغ فرخ زاد
... با زنانی که سُرایه هایشان همراه برگردان به زبان های زنده جهان اندیشه ها را جلا داد.
... با زنانی که در مشاغل بالای دولتی مانند وزیر، معاون وزارت خانه و یا مدیر کل خدمات ارزنده ای به سرزمین ایران کرده اند.
... با زنانی مانند دکتر فرخ روی پارسای که در نهایت پاکی، بزرگی و متانت از سوی مخالفان حقوق زن در جمهوری اسلامی ایران تیرباران شد.
... و امروز با سی و سه زن مدافع حقوق بشر زنان که همزمان با بزرگداشت روز بین المللی زن در جمهوری اسلامی ایران هنگامی که در تظاهراتی آرام در برابر دادگاه انقلاب اسلامی در تهران گرد هم آمده اند، بازداشت و روانه زندان می شوند.
... و با فردا
... با فرداهائی دیگر ...
Sources:
- Margaret Mead
- **Rosa Parks
1 – United Nation publication/Women, International Women’s Day.
2 – Legacy 98, a short history of the Movement.
3 – Department of State
4 – US News weekly, June 22, 2009 by Bonnie Erbe, Thomas Jefferson Street blog