ابوبکر الجمالی - قاهره
این واقعیت که تلاش دیپلماتیک وزیر خارجه ایالات متحده برای رسیدگی به نزاع امیرنشین های عرب حوزه خلیج فارس نتیجه چندانی در پی نداشت، موجب شگفتی کسی نشد و خود رکس تیلرسون نیز در سخنانش با روزنامه نگاران تاکید کرد که دنیای سیاست با صحنه تجارت تفاوت های اساسی دارد.
همراهان وزیر خارجه پیش از آغاز سفر گفته بودند که آقای تیلرسون هیچ طرح پیشنهادی با خود به همراه ندارد و نمی خواهد نقش میانجی بازی کند و تنها امیدش آن است که بتواند نکات مشترکی را در دیدگاه های طرفین نزاع بیابد که موجب نوعی نزدیکی بین طرفین و سرآغاز رسیدن به تفاهم باشد.
سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز در واشنگتن گفت: «انتظار داریم که جوانب منازع خود با یکدیگر به گفتگو بنشینند. این بهترین راه است».
آقای تیلرسون نیز خود در جده گفته بود که مذاکرات مستقیم مناسب ترین شیوه برای رفع نزاع می باشد. او تاریخی را برای آغاز گفتگوها تعیین نکرده بود و هنوز معلوم نیست که آیا طرفین واقعا حاضر باشند با هم دور یک میز بنشینند.
امیر کویت تلاش بسیار کرده بود که بین قطر از یک سو، با عربستان سعودی و امارات عربی متحده و بحرین و مصر از سوی دیگر،میانجیگری کند. ولی این تلاش بی حاصل ماند و همین امر باعث شد که رکس تیلرسیون لازم بداند رهسپار منطقه شود و از نزدیک خواسته ها و انتظارات طرفین را بشنود.
برای هر دو طرف نزاع، ادامه پافشاری در مواضع اعلام شده، به یک موضوع حیثیتی مبدل شده است. قطر که خود را یکی از رهبران اصلی جهان عرب می داند، حاضر نیست از مقام و موقعیت خود صرفنظر کند – و در همان حال، عربستان سعودی نیز که داعیه رهبری جهان عرب را دارد، هرگونه کوتاه آمدن در برابر قطر را به خطر انداختن جایگاه خویش می داند.
پرزیدنت عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر در مصاحبه با خبرنگاران ادعا کرد که پرزیدنت ترامپ جانب قطر را گرفته است. ولی خود روزنامه های عربی حوزه خلیج فارس پیشتر نوشته بودند که سفر پرزیدنت ترامپ به عربستان و استقبال بسیار گرمی که از او به عمل آمد بود که موجب تقویت اعتماد به نفس سران عربستان و زیر فشار گذاشتن قطر گردید.
در هر حال، نمی توان ادعا کرد که رکس تیلرسون با دست خالی به واشنگتن بازگشته است، زیرا او در دیدار از قطر توافق نامه ای را با آن امیرنشین درباره همکاری در مبارزه با ترور امضا کرد.
این امر یکی از خواسته های اصلی عربستان و دیگر کشورها از قطر بوده و تصور می رود که دولت دوحه کمک مالی به حماس و اخوان المسلمین را متوقف گذاشته است.
گفته می شود که خالد مشعل و یوسف القرضاوی و برخی دیگر از تندروهای اسلامی که به تشویق ترور متهم شده بودند، قطر را ترک گفته اند و برخی از آن ها در ترکیه مستقر شده اند. گرچه این گزارش از جانب منابع موثق تائید نشده است.
آزمون این امر که آیا عربستان و هم پیمانانش حاضر خواهند بود با نمایندگان قطر دور یک میز بنشینند، احتمالا هفته آینده مشخص خواهد شد، زیرا دولت واشنگتن همایش بزرگی را با شرکت نمایندگان بیش از هفتاد کشور جهان تدارک دیده که مسلما کشورهای عرب نیز به آن دعوت شده اند.
اگر نمایندگان هر پنج کشور متنازع به واشنگتن برسند، مقامات آمریکایی بتوانند آنان را به اجرای گفتگوهای مستقیم تشویق کنند.
آقای تیلرسون در توضیح علت به عهده گرفتن این تلاش دشوار دیپلماتیک به خبرنگاران گفت که همه پنج کشور درگیر، برای ایالات متحده بسیار مهم هستند – ولی در همان حال افزود: «من خسته هستم. خسته هستم. سفری طولانی بود».
دولت ترکیه و ایران همچنان تلاش های دیپلماتیک امریکا را از نزدیک دنبال می کنند تا شاید در فرصت مناسبی بتوانند وارد میدان شوند. ولی مسلما هیچ یک از کشورهای همگام با عربستان سعودی اجازه دخالت به ایران نخواهند داد و بعید است که آنها ابراز آمادگی ترکیه برای میانجگیری را نیز بپذیرند.
در حال حاضر چنین به نظر می رسد که تلاش ها به بن بست رسیده است.
در حال حاضر، ظاهرا تحریم های اعمال شده در حدی نیست که بتواند زندگی در قطر را کاملا فلج کند – ولی ادامه آن مشکلات زیادی برای قطر به وجود خواهد آورد و وابستگی آن را به راه های هوایی و دریایی از طریق حریم ایران بیشتر خواهد کرد. چنین امری، ممکن است از مشکلات زندگی در قطر بکاهد، ولی دولت دوحه را از دیگر همسایگان عرب خود بیش از پیش دور خواهد ساخت.
این نوشتار بیان کننده ارزیابی های نویسنده آن است و الزاما دیدگاه صدای آمریکا نیست.
