ابوبکر الجمالی – قاهره
آقای رکس تیلرسون در همه روزهایی که در حوزه خلیج فارس به سر می برد و مرتبا بین کویت و عربستان و قطر در حال آمد و شد خواهد بود، رسالتی بس دشوار در پیش دارد و این شاید نخستین چالش عمده دیپلماتیک برای شخصیتی باشد که تا چند ماه پیش فرد موفقی در امور بازرگانی نفتی بود و اکنون چشم امید بسیاری از کشورهای جهان به توانایی دیپلماتیک و ابتکارات سیاسی او دوخته شده است.
بسیاری از روزنامه های عرب زبان، و حتی نشریات خبری در اسرائیل ابراز تردید کردند که بتوان بحران کنونی بین امیرنشین قطر با دولت عربستان را (که از حمایت مصر و امارات عربی متحده و بحرین نیز برخوردار است) در یک آینده نزدیک برطرف کرد.
حوزه خلیج فارس به چندین جهت برای امریکا اهمیت دارد – که در واقع با منافع بسیاری از کشورهای دیگر در یک راستا قرار گرفته است: خلیج فارس انبار مهم تامین سوخت برای بسیاری از کشورهای جهان است و هرگونه تنش سیاسی، و مهمتر از آن، خطر درگیری نظامی، ادامه صدور نفت و گاز را به خطر می اندازد.
مهمترین پایگاه های نظامی آمریکا برای مبارزه با ترور به نام اسلام نیز در این منطقه و به ویژه در قطر قرار دارد. هرگونه بحران، ممکن است به پیکار ایالات متحده و هم پیمانانش در مبارزه با داعش و گروه های شبیه آن آسیب برساند.
امیرنشین ها به مثابه سد مستحکمی در برابر زیاده خواهی های حکومت هستند. جمهوری اسلامی در ۳۸ سال حکومت خود در ایران، حتی لحظه ای از عملیات تخریبی در امیرنشین ها به هدف گسترش انقلاب خود دست برنداشته است و هر امیرنشینی که سقوط کند، منافع غرب و صلح جهانی را نیز به خطر می اندازد.
در واقع کارزاری که به رهبری عربستان و با عضویت سه کشور عربی دیگر علیه حمایت قطر از تروریسم به راه افتاده است، بخشی از نبرد دیپلماتیک بی امان عربستان سعودی برای مهار کردن ایران و جلوگیری از پیشرفت آن در منطقه نیز می باشد.
عربستان و دیگر امیرنشین ها هنوز گزینه های غیرنظامی موثری در اختیار دارند و آن، شدت بخشیدن به تحریم ها و محاصره دریایی قطر است. آنگاه باید دید که ایران و دولت اسلامگرای ترکیه، در حمایت فعال از مواضع شیخ تمیم بن حمد آل ثانی چه خواهند کرد.
آقای رکس تیلرسون خود به خوبی می داند که تنش و درگیری کنونی امری نیست که به آسانی بتوان آن را حل و فصل کرد و تضمینی برای موفقیت آن وجود ندارد.
بی جهت نیست که دستیار ارشد وزیر خارجه، آقای آر- سی هاموند به خبرنگاران گفت که آقای تیلرسون در مقام «میانجی» عمل نمی کند بلکه یک «گوش کنندۀ شکایات متقابل» خواهد بود.
به گفته هاموند، آقای تیلرسون در این مرحله به ادعاها و اتهامات طرفین به دقت گوش خواهد داد تا با آنها آشنا شود و در همان حال بکوشد نکاتی بیاید که احتمال دارد بتوان نظرات طرفین را به یکدیگر نزدیک کرد.
یک مقام قطری که نخواست نامش برده شود به خبرنگاران گفت که آقای تیلرسون اندیشه ها و ابتکاراتی با خود به همراه می آورد که شاید از طریق آن ها بتوان نوعی سازش برقرار کرد ولی مقامات آمریکایی هنوز نسبت به این ارزیابی واکنشی نشان نداده اند.
از دیدگاه مقامات وزارت خارجه آمریکا، میانجیگری توسط امیر کویت آغاز شده و باید در دست او باقی بماند.
با توجه به این شیوه دیپلماتیک آمریکایی بود که پیش از رسیدن آقای تیلرسون به منطقه، روزنامه های وابسته به عربستان در ریاض و دیگر امیرنشین ها با افشای اسنادی نشان دادند که امیر قطر در طول سال های متمادی همه تعهدات خود را زیرپا گذاشته و راه دیگری جز برقراری تحریم ها باقی نمانده بود.
این اسناد نشان می دهد که درگیری دیپلماتیک، در واقع از پنج سال پیش آغاز شد. خواست عربستان و دیگر امیرنشین ها از قطر، کم و بیش همان هایی بود که امروز نیز مطرح است.
در سال ۲۰۱۳ بود که قطر تعهد نامه محرمانه ای را امضا کرد که به موجب آن به عوامل تروریستی و افرادی که علیه امیرنشین های دیگر فعالیت کرده اند پناه نخواهد داد و تلویزیون الجزیره از پخش گزارش های تحریک آمیز علیه رهبران دیگر کشورهای عرب دست برخواهد داشت.
ماده اصلی این توافق نامه آن بود که قطر به رهبران اخوان المسلمین مصر پناه نخواهد داد.
ولی به گفته رسانه های عربی، قطر به این تعهد خود عمل نکرد و در مارس ۲۰۱۴ درگیری به سطحی رسید که عربستان و چند کشور دیگر سفیران خود را از دوحه فرا خواندند.
حدود هشت ماه پس از آن تعهدنامه تازه ای توسط قطر امضا شد که به گفته عربستان، امیر قطر آن را نیز زیر پا گذاشت.
در چنین حال و هوایی، وزیر خارجه ایالات متحده چگونه خواهد توانست طرفین را با یکدیگر آشتی دهد؟
مبارزه با ترور، ایستادگی در برابرایران، خنثی کردن توطئه های تخریبی ایران که قصد براندازی همه امیران عرب و از جمله عربستان سعودی را دارد، حفظ پایگاه نظامی اَلعُدید و ادامه صدور نفت، هدف های دیپلماتیک حیاتی هستند که ادامه بحران (و شدت گیری آن) ممکن است آن ها را سخت به خطر اندازد.
در حال حاضر احتمال بروز درگیری جنگی بسیار ضعیف است. ظاهرا ارتش سعودی با یک مانور ساده نظامی می تواند شبه جزیره قطر را که تنها با عربستان ارتباط زمینی دارد اشغال کند. ولی ملک سلمان و فرزندش محمد می دانند که این اقدام همانند یک قمار خطرناک خواهد بود.
ولی عربستان و دیگر امیرنشین ها هنوز گزینه های غیرنظامی موثری در اختیار دارند و آن، شدت بخشیدن به تحریم ها و محاصره دریایی قطر است. آنگاه باید دید که ایران و دولت اسلامگرای ترکیه، در حمایت فعال از مواضع شیخ تمیم بن حمد آل ثانی چه خواهند کرد.
آقای تیلرسون با امید به حل کامل این کشاکش به حوزه خلیج فارس نیامده، ولی بیشترین تلاش را خواهد کرد که نه تنها از وخیم تر شدن بحران جلوگیری کند، بلکه سرنخ هایی برای حل اختلافات به دست آورد.
