در حالی که بحث‌های علنی و مذاکرات محرمانه در باره برنامه هسته‌ای ایران به مراحل نهایی نزدیک می‌شود، کارشناسان در سراسر جهان در مورد پیچیدگی‌های توافق احتمالی میان تهران و قدرت‌های جهانی عضو گروه ۱+۵ اظهار نظر می‌کنند.
سوزان نوسل، مدیرمرکز آمریکایی قلم و مدیرکل پیشین وزارت خارجه آمریکا در امور سازمان‌های بین المللی، در مقاله‌ای در ماهنامه «فارین پالیسی» به این موضوع پرداخته است.
نویسنده، بر توجهی که در این میان باید به وضعیت حقوق بشردر ایران شود تاکید کرده و می‌گوید، نگرش سپتامبر ۲۰۱۳ رئیس جمهوری باراک اوباما که «رابطه جدید بین آمریکا و جمهوری اسلامی، به مردم ایران کمک خواهد کرد از قابلیت‌های فوق العاده خود استفاده کنند» منتفی است.
خانم نوسل در ادامه می‌افزاید، هم اکنون تمام طرف‌ها بر چگونگی ۱۲ ماهی تمرکز دارند که ایران را از زمان رسیدن به توانایی ساخت بمب در برابر لغو و برداشتن تحریم‌های غرب باز می‌دارد. اختلافات شدید در واشنگتن و تهران در مورد توافق احتمالی، نشان می‌دهد رویای آشتی گسترده تر، دست کم به اندازه پیمان اتمی، پریشان و فرّار می‌نماید.
نویسنده مقاله همچنین به تماس‌هایی که ۱۸ ماه پیش بین باراک اوباما و حسن روحانی رؤسای جمهوری دو کشور جریان داشت، اشاره می‌کند و می‌گوید ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها ابراز امیدواری می‌کردند که پایان بن‌بست هسته‌ای بتواند به بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران کمک کند.
فعالان از دیرباز احساس می‌کردند تمرکز جهانی بر برنامه هسته ای ایران، توجه به تقض حقوق بشر در آن کشور را تحت الشعاع قرار داده است.
اما با نزدیک بودن یک توافق بالقوه، طرفداران حقوق بشر نسبت به این موضوع که آیا پیشرفت در پرونده اتمی موجب خواهد شد گام‌هایی در مساله حقوق بشر برداشته شود یا خیر، ابراز نگرانی می‌کنند.
به نظر مفسر فارین پالیسی، دولت اوباما در حالی که برای مرحله پایانی گفتگوهای هسته‌ای آماده می‌شود، باید این را مسلم سازد که مقوله حقوق بشر کنار گذاشته نشود.
در گذر زمان، وضعیت حقوق بشر در ایران به ارجحیت بالاتری برای کاخ سفید تبدیل شد. هرچند واشنگتن در جریان اعتراضات خیابانی موسوم به «جنبش سبز» در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ خورشیدی) به دلیل عدم حمایت از معترضان به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری، هدف انتقاد قرار گرفت.
در سال ۲۰۱۰، دولت موفق شد ماموریت یک گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران را ایجاد کند. گزارشگری که وظیفه دارد سالی دو بار گزارش‌های عمیق و فراگیر به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ارائه دهد.
در سال ۲۰۱۲، پرزیدنت اوباما با امضای فرمانی، تحریم‌هایی بر کسانی که در نقض حقوق بشر در ایران به نحوی درگیر بودند، و نیز علیه افراد مسئول در سرکوب جنبش سبز، برقرار کرد.
نویسنده فارین پالیسی همچنین به وعده‌هایی که حسن روحانی رئیس جمهوری جدید ایران برای رعایت حقوقی که در قانون اساسی ایران تشریح شده است، اشاره می‌کند و می‌گوید، با این حال به گفته احمد شهید گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد، اقدامات او به برداشتن « گام‌های بچه گانه» محدود بوده است.
بر اساس جدیدترین گزارش احمد شهید، در سال ۲۰۱۴ دست کم ۷۵۳ نفر در ایران اعدام شدند.
در گزارش جداگانه‌ای بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد، به وضعیت ناهنجار حقوق زنان در ایران پرداخت، که در آن گفته می‌شد دو سوم زنان هدف خشونت داخلی قرار دارند. گزارش همچنین به زندان اوین می‌پردازد، و این زندان را «سیاهچال تهران برای زندانیان سیاسی که در آن تجاوز جنسی، شلاق و شکنحه عادی است،» توصیف می‌کند.
در حالی که هنوز احتمال این می‌رود که کنگره هرگونه توافق هسته‌ای احتمالی را بررسی کند، اما تقریبا مسلم به نظر می‌رسد که از حقوق بشر به عنوان یک اسلحه استفاده خواهد شد.
نویسنده مقاله، با یادآوری برخی پیشنهادها، طرح‌ها و بیانات قانونگذاران آمریکایی، اظهار عقیده می‌کند که حقوق بشر نقش عمده‌ای در میراث بلندمدت سیاست اوباما نسبت به ایران بازی خواهد کرد.
به عقیده او، اگر چرخش سانتریفیوژها کند شود اما اعدام‌ها ادامه یابد، ایران می‌تواند راهی با مقبولیت بین المللی که اقدامات سرکوبگرانه خود را مشروع جلوه داده و آن تقویت کند، فراهم آورد. همچنین این خطر وجود دارد که اگر پرونده هسته‌ای حل شود، فشار بین المللی در مورد وضعیت حقوق بشر کاهش پیدا کند.
مفسر فارین پالیسی همچنین می‌گوید آمریکا برای اطمینان از این که توافق هسته‌ای مساله حقوق بشر را لوث نخواهد کرد، می‌تواند سه کار انجام داد: جلب همکاری بین المللی، بکارگیری سازوکار سازمان ملل متحد، و ادغام دوباره دیپلماتیک ایران به منظور بهبود وضعیت حقوق بشر.
او اهمیت تقویت انگیزه های اصلاح طلبانه روحانی و دیگر رهبران میانه رو و کمک به در برابر تند روها را یادآور می شود ، و با اشاره به فرصت هایی که برطرف شدن تجریم ها برای ورود شرکت ها وسرمایه گذاران خارجی به ایران فراهم خواهد آورد، و بیان این نظر که تهران از تمام امکانات خود برای جلب شرکت های جدید استفاده خواهد کرد، می گوید اگر آنها بتوانند به عنوان نیروئی برای اصلاحات بکار روند، نفوذشان از هر دولت خارجی بیشتر خواهد بود.
مقسر فارین پالیسی سازمان ملل متحد باید تهران را برای دعوت از گزارشگر ویژه حقوق بشر جهت سفر به ایران زیر فشار بگذارد. او می گوید به انجام رسیدن معامله اتمی ممکن است آغاز روند برقراری مناسبات دیپلماتیک بین امریکا و ایران باشد . اما در حالی که آمریکا به نزدیکی احتمالی نگاه می کند، باید رویکرد متوازنی را بر گزیند که تعامل مستقیم با جامعه ایران؛، همدردی با ناراضیان . و تاکید بر جنبه های نرمتر قدرت آمریکا – مبادلات ، نفوذ فرهنگی و گفت و شنود راشامل شود.
او معتقد است چنین کاری به مسلم ساختن این موضوع که گرم شدن مناسبات واشنگتن را ، بجای راه حل، به بخشی از مشکل حقوق بشر در ایران مبدل نخواهد ساخت، کمک خواهد کرد.