روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در گزارشی به قلم دیوید سنگر، به سخنان اخیر مدیر سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا درباره تفاهم هسته‌ای اخیر ایران و قدرت‌های جهانی در لوزان اشاره کرده و می‌نویسد جان برنان نخستین نظر اجمالی خود از ارزیابی اطلاعاتی آمریکا در مورد دلیل موافقت رهبر جمهوری اسلامی ایران با تفاهم سیاسی هفته گذشته را ارائه کرد.
جان برنان گفته است رییس جمهوری ایران آیت‌الله علی خامنه‌ای را مجاب کرد که سقوط اقتصاد کشورشان امری است محتوم، مگر این که با غرب به تفاهم برسند. وی روز سه شنبه در سخنانی در دانشگاه هاروارد گفت عامل اصلی در رسیدن به تفاهم هسته‌ای، انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری ایران بود؛ کسی که گزینه نخست رهبر جمهوری اسلامی نبود.
به گفته آقای برنان بیش از دو سال طول کشید تا رییس جمهوری جدید ایران، که خود پیشتر مذاکره کننده هسته‌ای بود، بتواند آیت‌الله خامنه‌ای را متقاعد کند که «شش سال تحریم لطمات جدی زده است» و آینده اقتصادی نظام را به مخاطره انداخته است.
طی این مدت، رهبر جمهوری اسلامی ایران بارها به «اقتصاد مقاومتی» اشاره می‌کرد، عبارتی که پژواک آن از سوی تندروهایی شنیده می‌شد که دوست دارند نشان دهند ایران با وجود مواجهه با آمریکا و متحدانش، در حال پیشرفت است.
جان برنان همچنین گفت که آیت الله خامنه ای که خودش درباره تفاهم هسته ای حرفی نزده و به تندروها هم اجازه نداده است علیه آن سخن بگویند به محاسبه سیاسی دقیقی دست زده است. اگر تلاش‌ها برای رسیدن به یک پیمان توافق شکست خورد یا هزینه‌اش گزاف بود، اعضای ارشد دولت روحانی از جمله محمدجواد ظریف، مقصر معرفی خواهند شد.
مدیر سیا در گفتگویی یک ساعته در دانشگاه هاروارد گفت «فکر می‌کنم آیت‌الله خامنه‌ای در وضعیتی قرار داشت که بتواند به روحانی و ظریف بگوید که ببینید، می‌توانید توافقی بدست آورید. زیرا اگر چنین کنند، خامنه ای خواهد توانست از آن منافعی بدست آورد و اگر توافقی بدست نیامد روحانی گناهان را به گردن ظریف می‌اندازد.»
جان برنان که چون دیگر مدیران سی.آی.ای منابع و روش‌های اطلاعاتی را فاش نمی‌کند، نگفت سازمان تحت رهبری او چگونه از این جزییات درباره رهبر جمهوری اسلامی اطلاع پیدا کرده است؛ از طریق جاسوسان، شنود الکترونیکی، تحلیل داده‌ها یا دیگر روش‌های اطلاعاتی.
نویسنده نیویورک تایمز در ادامه می‌نویسد، به هر شکل دیدگاه‌های جان برنان از اهمیت برخوردار است، زیرا رییس جمهوری آمریکا در روزهای اخیر از نهادهای اطلاعاتی خواسته بود یک ارزیابی از نیات آیت‌الله خامنه‌ای به او ارائه دهند.
باراک اوباما در گفتگویی با توماس فریدمن ستون نویس نیویورک تایمز، درباره رهبر جمهوری اسلامی ایران گفت «دشوار می‌توان فهمید در ذهن او چه می‌گذرد، من درک آنچنانی فراتر از آنچه از نیروهای اطلاعاتی مان می‌گیرم ندارم.»
هر چند رییس جمهوری آمریکا معمولا نسبت به گزارش‌های اطلاعاتی با سوء ظن برخورد می‌کند؛ اما با جان برنان از دوران مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۰۸ رابطه بسیار نزدیکی دارد. آقای برنان در دوره نخست ریاست جمهوری باراک اوباما مشاور اطلاعاتی او بود.
مدیر سیا همچنین گفت پس از این که دو فرستاده سری آمریکا، ویلیام برنز قائم مقام پیشین وزارت خارجه آمریکا، و جیک سالیوان، مشاور ویژه پیشین هیلاری کلینتون، نخستین تلاش ها را برای جذب دولت روحانی به گفتگوها آغاز کردند، آوردن ایران به میز مذاکره زمان بسیاری برد.
جان برنان افزود «فکر می‌کنم طی این زمان، روحانی توانست به خامنه‌ای توضیح دهد چقدر اوضاع اقتصادی حال حاضر چالش برانگیز و در سراشیبی سقوط است و تنها راه برای رسیدگی آن» رفع تحریم‌ها است.
به نوشته نیویورک تایمز، توضیحات جان برنان در تضاد روشن با ارزیابی مقامات اطلاعاتی آمریکا در سال ۲۰۰۹ قرار دارد؛ وقتی که توافقی بسیار محدودتر با ایران بر سر فعالیت‌های هسته‌ای آن کشور بعد از مذاکرات در ژنو و وین با شکست روبرو شد.
در آن زمان مقامات دولت اوباما گفتند تصمیم به ترک توافق باید از سوی خود رهبر جمهوری اسلامی اعلام شود. آنها نگفتند چگونه از نقش او آگاهی داشتند، اما به نظر می‌رسید که قابلیت‌هایی در شنود ارتباطات او یا مشاورانش دارند. همچنین در آن زمان، هنوز تحریم‌های نفتی و مالی بر ایران تحمیل نشده بود و عملیات سایبری علیه ایران با اسم رمز «بازیهای المپیک» در دست تهیه بود.
وقتی جان برنان درباره خرابکاری سایبری مورد پرسش قرار گرفت، بطور غیرمستقیم اذعان کرد که این امر در کشاندن ایران به مذاکرات نقش داشت، زیرا ایرانی‌ها کلافه شده بودند که نمی‌توانند سانتریفیوژها و دیگر تجهیزاتشان را سریع‌تر و به شکلی بهینه‌تر به کار بگیرند.
اما، برنان مراقب بود که مسولیت انجام این فعالیت را نپذیرد. آمریکا هرگز بطور علنی درباره برنامه‌های گسترده خرابکاری‌اش – که از دوره ریاست جمهوری جرج بوش آغاز شد و دوره باراک اوباما شتاب گرفت – حرفی نمی‌زند. در محافل خصوصی، بسیاری از مقامات اطلاعاتی می‌گویند خرابکاری‌های سایبری اهمیت شان کمتر از تحریم‌ها نبود.
توصیف رییس سازمان سیا از حسن روحانی به عنوان فردی که «پیشینه‌ای از تعامل با غرب دارد و بسیار عملگرا و معقول است» موجب خشم دولت اسراییل می‌شود. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل، در سخنانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در اکتبر سال ۲۰۱۳ میلادی (پائیز ۱۳۹۲ خورشیدی)، روحانی را «گرگی در لباس میش، گرگی که فکر می‌کند می‌تواند با پشم میش چشم‌های جامعه جهانی را بپوشاند» توصیف کرد.
در همان سخنرانی نتانیاهو رییس جمهوری ایران را مردی توصیف کرد که «فکر می‌کند می‌تواند کیک زرد داشته باشد و آن را هم بخورد.» اشاره او به اوره اورانیوم خام است که می‌تواند به سوخت هسته‌ای تبدیل شود.
جان برنان گفت بندهایی از تفاهم هسته‌ای که اجازه می‌دهد بازرسان بین المللی فعالیت های ایران را از معادن اورانیوم تا فرآوری سوخت هسته‌ای از جمله کیک زرد زیر نظر داشته باشند برای گسترش جمع آوری اطلاعات نسبت به قابلیت‌های هسته‌ای ایران مهم بود.
مدیر سی.آی.ای همچنین ادعای نخست وزیر اسرائیل، مبنی بر این که چارچوب توافقی که پنجشنبه گذشته در لوزان سوییس بدست آمد «راهی به سوی بمب» در اختیار ایران قرار می‌دهد، را «کاملا دور از صداقت» عنوان کرد. آقای برنان بدون آن که بطور مستقیم از بنیامین نتانیاهو نام ببرد، گفت او بطور «خوشایندی شگفت‌زده شد» که ایرانی‌ها این همه امتیاز دادند.
«وقتی به امتیازاتی که آنها دادند نگاه می‌کنم، که از ۱۹ هزار دستگاه سناتریفیوژ به ۶ هزار دستگاه، آن هم با ۵ هزار سانتریفیوژ فعال رضایت دادند، هیچ کس فکر نمی‌کرد آنها چنین کنند.»
قابلیت سی.آی.ای در شناسایی مراکز هسته‌ای پنهانی، مجموعه‌ای پر فراز و نشیب است. این سازمان بیش از یک دهه پیش با کمک متحدانش موفق به افشای سایت بزرگ غنی سازی نطنز شد، مرکزی که طبق تفاهم جدید تنها مرکز غنی سازی ایران برای فعالیت‌هایی محدود خواهد بود.
سی.آی.ای سایت فردو را نتوانست شناسایی کند و ابتدا بریتانیا و اسراییل موفق به افشای آن شدند. این سازمان همچنین در مورد ساخت یک رآکتور در سوریه توسط کره شمالی که به دست اسراییل در سال دو هزار و هفت بمباران شد غفلت کرد.
جان برنان با اشاره به این که در مورد زیرساخت‌های هسته‌ای ایران «درس‌مان را یاد گرفتیم،» ابراز اطمینان کرد که سیا بتواند بر مبنای بازرسی‌های بین‌المللی فعالیت‌های پنهانی جدید را شناسایی کند.
مدیر سی.آی.ای همچنین گفت انتظار ندارد که توافق هسته‌ای به تغییر رفتار ایران در منطقه از جمله توقف حمایتش از تروریسم منجر شود و می‌داند که افزایش درآمد ناشی از برداشتن تحریم ها به تقویت آن تلاش ها می‌انجامد.
جان برنان تاکید کرد «تصور من این نیست که این مسیر چون روشن و خاموش کردن کلید برق است و ایرانی ها منفعل و مطیع خواهند شد.»
* برگردان فارسی این مقاله تنها برای آگاهی رسانی منتشر شده و نظرات بیان شده در آن الزاماً بازتاب دیدگاه صدای آمریکا نیست.