تصاویر جاسوسی ماهوارهای ایالات متحده در دهه ۱۹۷۰ میلادی، که اکنون از طبقه بندی خارج شده است، یک گروه باستان‌شناسی بریتانیایی-عراقی را به منطقه‌ای هدایت کرده که آن‌ها معتقدند محل نبرد تعیین کننده «قادسیه» در قرن هفتم میلادی بوده است.
نبرد قادسیه در بین‌النهرین، عراق کنونی، در سال ۶۳۰ میلادی – در دوره گسترش اسلام - بین مهاجمان مسلمان و ارتش ساسانی به فرماندهی رستم فرخزاد - رخ داد که مسلمانان در آن پیروز شدند و به پیشروی خود به سوی ایران کنونی ادامه دادند.
یک گروه مشترک از باستان‌شناسان دانشگاه دورهام بریتانیا و القادسیه عراق هنگام انجام بررسی از راه دور برای نقشه‌برداری از «درب زبیده»، یک مسیر زیارتی از کوفه در عراق تا عربستان سعودی که بیش از یک هزار سال پیش ساخته شده است، به طور تصادفی متوجه این مکان شدند. این یافته‌ها روز سه‌شنبه ۲۲ آبان در مجله «انتیکوئیتی» منتشر شد.
این گروه تحقیقاتی هنگام نقشه‌برداری متوجه شد که مکانی در حدود ۳۰ کیلومتری جنوب کوفه در استان نجف در جنوب عراق، منطقه‌ای بیایانی با زمین‌های کشاورزی پراکنده، دارای ویژگی‌هایی است که دقیقا با توصیف محل نبرد قادسیه در متون تاریخی مطابقت دارد.
یک بررسی میدانی هم یافته‌ها را تایید کرد و این گروه متقاعد شد که محل را به درستی شناسایی کرده‌اند. اعضای گروه همچنین خرده‌های سفالینی را پیدا کردند که با دوره زمانی نبرد مطابقت دارد.
ویلیام ددمن، متخصص سنجش از دور باستان‌شناسی از دانشگاه دورهام بریتانیا گفت که تصاویر ماهوارهای دوران جنگ سرد، ابزار خوبی برای باستان‌شناسان خاورمیانه هستند چرا که ویژگی‌هایی را نشان می‌دهند که اکنون تخریب‌شده یا تغییر یافته‌اند و در تصاویر ماهوارهای امروزی دیده نمی شوند.
او تاکید کرد: «خاورمیانه در ۵۰ سال گذشته، هم از نظر کشاورزی و هم بافت شهری بسیار توسعه یافته است» و برخی از ویژگی‌های متمایز در محل نبرد قادسیه، مانند یک خندق متمایز، در تصاویر دهه ۱۹۷۰ میلادی، «بسیار بکرتر و واضح تر» بوده‌اند.
پروفسور جعفر جوثری، استاد باستان شناسی در دانشگاه القادسیه عراق، هم گفت که یک خندق عمیق، دو قلعه و یک رودخانه باستانی – که لشکریان ایرانی سوار بر فیل از آن گذشته‌اند – از یافته‌های کلیدی بوده‌اند.
جوثری گفت که عراقی‌های هم‌نسل او که در زمان صدام‌حسین بزرگ شده‌اند، همگی با جزئیات دقیق نبرد قادسیه، از جمله نام سرداران دو طرف اشنا هستند چرا که صدام حسین، به علت جنگ هشت‌ساله‌اش با ایران، از نبرد قادسیه به عنوان نشانه‌ای از پیروزی عراق بهره‌برداری سیاسی می‌کرد و فیلم محبوبی در مورد این نبرد بارها از تلویزیون پخش می‌شد.
او گفت که این گروه تحقیقاتی قصد دارد کاوش‌هایش در محل نبرد را در سال آینده میلادی آغاز کند.
این کشف بخشی از یک پروژه گسترده‌تر است که در سال ۱۳۹۴ برای مستندسازی مکان‌های باستانی در معرض خطر این منطقه آغاز به کار کرد.
اکتشافات و حفاری‌های باستان‌شناسی در عراق، که «مهد تمدن» نامیده می شود، به دلیل دهه‌ها درگیری که باعث از میان رفتن هزاران اثر باستانی شد، متوقف شده بود ولی در سال‌های اخیر، حفاری‌ها آغاز شده و هزاران اثر باستانی به سرقت رفته به این کشور بازگردانده شده است.
