کار بعضی از تماشاگران هنگام دیدن فیلم ترسناک «خام» در جشنوارهها، به مددکاری پزشکی و اورژانس کشید، ولی منتقدها نخستین فیلم «جولیا دووکورنو» کارگردان فرانسوی را تحسین کردهاند، چون با سلیقه و اعتماد به نفس، گرایش چندشآور یک دختر جوان به خوردن گوشت انسان را، تصویر میکند.
«خام» که در جشنواره «کن» جایزه «فیبرسی» را گرفت، و ماه گذشته، انستیتوی فیلم بریتانیا BFI، جایزه بهترین فیلم اول سال را برای آن به «جولیا دووکورنو» اعطا کرد، سرانجام جمعه گذشته، به همت «فوکوس وورلد»، یک پخشکننده عمده آمریکائی، به پردههای سینما و ویدیوی خانگی در آمریکا راه پیدا کرد، و علیرغم سوژه چندشآور و غیرمتعارف آن، با تحسین منتقدها روبرو شد.
قهرمان فیلم «خام» دانشجوی جوانی است با بازی «گرانس ماریلییر» Garance Marillier که مثل دیگر اعضای خانواده دامپزشکش، گیاهخوار است، ولی به محض ورود به دانشکده دامپزشکی، در آئین پذیرش به جمع دانشجویان، با خون و اندام حیوانات، روبرو میشود، و به زور خواهر بزرگترش، گوشت قلوه خرگوش را مزه میکند. این تجربه، دو تغییر بنیادی در او به وجود میآورد، یکی بیداری جنسی، و دیگری علاقه وسواس آمیز به خوردن گوشت خام، که به سرعت و بیاختیار، به آدمخواری میکشد.
کارگردان «جولیا دووکورنو» میگوید وقتی فکر ساختن فیلمی در باره پدیده آدمخواری به ذهنش خطور کرد، دید تاکنون فیلمی در این باره، با محوریت یک شخصیت آدمخوار ساخته نشده که نشان بدهد چگونه این شخصیت به آدمخواری کشیده میشود.
وحشت
گرایشهای تازه دختر جوان، خواهرش را به وحشت میاندازد و باعث میشود هماطاقی همجنسگرای او، از دستش فرار کند. به نظر منتقدها، جاذبه این فیلم در این است که از ترفندهای رایج فیلمهای ژانر ترسناک برای تکان دادن و ترساندن تماشاگر، پرهیز میکند، و به جای آن، به گفته منتقد، «کیتی رایف» بر لحن فیلم تمرکز میدهد، که قبل از نمایش یک پدیده بالقوه وحشتناک، تماشاگر را رام میکند.
خانم دوکارنو میگوید عجیب است که آدمخواری را عملی حیوانی توصیف میکنند، چون آدمخواری مثل تابوهای انسانی دیگر، یعنی قتل و زنا با محارم، پدیدهای کاملا انسانی است یعنی درون انسانها قرار دارد و شاید به همین خاطر، انسانها آن را سرکوب میکنند، چون از آن وحشت دارند.
فیلم «خام» البته چندشآور است و ناراحتکننده، ولی ضمنا، گهگاه خندهدار هم هست، و پراز حساسیتهای انسانی، به خصوص در نمایش جزئیات رابطه دوخواهر، که به نظر منتقدها، از عهده کارگردانهای مرد، ساخته نیست. منتقد نشریه تخصصی «ورایتی» بعد از دیدن فیلم در جشنواره «کن»، ابراز عقیده کرد که کیفیت بالای فیلمسازی، به فیلم «خام» امکان میدهد که از طریق پخشکنندههای بزرگ، به تماشاگر انبوه دست پیدا کند.
ژانر
فیلمهای موفق با تم آدمخواری، در گذشته هم با موفقیت اکران شدهاند. نمونهاش، کمدی فرانسوی «خوردن رائول» که مدتها به یک فیلم محبوب در سینماهای خاص تبدیل شده بود. یا «اغذیه فروشی» یا Delicatessen ، کمدی تخیلی و تصویری دیگری از سینمای فرانسه، از کارگردان برجسته «ژان پییر ژونه» قابل ذکر است، یا فیلم «سوئینی تاد».
اما بیشتر این فیلمها در ژانر کمدی بودهاند، و آدمخواری در آنها، با ایما و اشاره همراه بود، نه نمایش واقعیگرایانه. از این نظر، باید گفت فیلم «خام» هم ابتکاری است و هم جسورانه، و سبک مشخصی دارد، گاهی هم طنزآمیز، و البته چندشآور، و ضربتی شرورانه در آن هست، ولی نمیشود گفت از فیلمهای ژانر سلاخی، یا slasher که مثله شدن اندام انسان را نشان میدهند، مثل سریال سینمائی «اره» Saw، چندشآورتر است.
ولی اینکه فیلم «خام» در آمریکا دارد پخش میشود، را باید مدیون تردستی خانم «جولیا دووکورنو» فیلمساز فرانسوی دانست که با اینکه نخستین کارش را ارائه میدهد، از بهار گذشته، که در جشنواره کن رونمائی شد، توجه برانگیخته، و خیلی جشنوارهها، خواستار نمایش آن بودهاند.
کیفیت فیلمسازی و بازی دو هنرپیشه اصلی، در حدی است که «فوکوس وورلد» یک واحد از پخش کننده آمریکائی فیلمهای غیرمتعارف و خاص، شرکت «فوکوس فیچرز» فیلم را برای پخش در آمریکا به خصوص از طریق ویدیوی خانگی و عندالمطالبه، برگزیده.
واکنش تماشاگرها
انتقادی که از «خام» شده این است که علیرغم همه تردستی، خانم «دووکورنو» نمیداند با این تمثیل خونین که خلق کرده، چکار کند. او، رب گوجه فرنگی را غلیط تر و بیشتر میکند، ولی به قول «کریس نشاواتی» منتقد هفتهنامه پرتیراژ EW، فیلمی است که گوشت بیشتر لازم دارد. در اینجا منظور از گوشت، محتوای بیشتر است که بتواند اسکلت فیلم را بپوشاند.
اما «خام»، چنانکه منتقدها هشدار میدهند، فیلمی نیست که همه تماشاگرها بتوانند تحمل کنند. هفته گذشته، در نمایش ویژه مطبوعات در نیویورک، از همان اوائل فیلم، بعضی با سروصدا از سالن بیرون رفتند.
پائیز گذشته، جشنواره تورانتو، فیلم «خام» را در برنامه فیلمهای ترسناک و غیرمتعارف «نیمه شبها» گنجانده بود، و حال بعضی از تماشاگر به قدری خراب شد که به ناچار، کار به آمبولانس و مددکارهای پزشکی کشید.
«جاستین چنگ» منتقد «لس آنجلس تایمز» مینویسد، با آگاهی از تجربههای قبلی نمایش این فیلم، سعی کرد با معده خالی به تماشای فیلم بنشیند. از دید او، مشکل این فیلم، تعریفهای پرآب و تابی که از آن شده و داستان غش کردن ها و تهوع ها، در جشنوارهها، که نوعی انتظارکاذب در تماشاگر بر میانگیزد که هم مناسبت دارد، و هم اغلب گمراهکننده است. چون در این تعریفها، که تاکید بر چندشآور بودن فیلم است، اغلب کیفیت بالای دستاورد آن، ناگفته میماند.
تماشاگرها، اندامهای پاره و برده انسان در فیلمها، زیاد دیدهاند، اما فیلم «خام» با احتیاط و سلیقه، بصیرت و مهارت، کار شده. با این حال، به قول آقای «چنگ»، فیلمی است کاملا تهوع آور، که در عین حال، سبعیت را در کنار شفقت، قرار میدهد.