در آخرین صحنه فیلم دلهره آور«روح»، اثر فراموش نشدنی آلفرد هیچکاک، یک دکتر روانشناس پس از گفتگو با «نورمن بیتس» قاتل زنجیره ای و شخصیت اصلی فیلم، به حاضران در اطاق و به تماشاگران فیلم می گوید: «من تمام داستان را شنیدم اما نه از دهان نورمن بیتس بلکه از دهان مادر او!» این صحنه ای است که دیالوگ های آن، تماشاگران جوان امروزی را بی اختیار به خنده می اندازد. آن ها از این که «نورمن بیتس» این نیاز را حس کرده که باید حرف خودش را از طریق مادرش بیان کند به خنده می افتند.
موضوع جالب توجه این است که در این پنجاهمین سالگرد خلق فیلم «روح» آلفرد هیچکاک، همان هایی که این فیلم را بارها و بارها دیده اند تازه متوجه شده اند که تنها لحظه عمدا کمدی فیلم همین جمله کذائی بوده است.
فیلم «روح» بنا برگفته «ملکوم جونز» منتقد سینمایی نشریه «نیوزویک»، فیلمی است که پس از نیم قرن هنوز در زمان حال حاضر جریان دارد و فیلمی است که به «تصویر دوریان گری» شباهت دارد. تصویری که هرگز پیرنمی شود. «روح» هم چون دیگر فیلم های آلفرد هیچکاک، هر چند تماشاگرانش اکثرا پیر و قدیمی شده اند اماهمچنان به عنوان یکی از بهترین فیلم های سینمای جهان درجایگاه ویژه خود باقی مانده است.
البته فراموش نکنیم که ژانر فیلم های هیچکاک به خاطر دلهره آور بودن آن ها این امتیاز را به او داده است که در مقابل فیلم های کمدی قدیمی که پس از چندی بی مزه و حتی غم انگیز جلوه می کنند ایستادگی کند. حقیقت این است که اغلب فیلم های ترسناک هرگز کهنه و قدیمی نمی شوند.
فیلم های هیچکاک پس از بیش از نیم قرن که از زمان ساختن آن ها می گذرد توضیحی لازم ندارند و مردم و جوان ترها آن را به راحتی می فهمند. البته این به این معنی نیست که فیلم های هیچکاک ساده هستند. چرا که می بینیم بازسازی «گاس ون سنت» از فیلم «روح» آلفرد هیچکاک هرگز نتوانست با شرکت هنرپیشه هایی چون «وینس وان» به نسخه اصلی نزدیک شود.
می بینیم که پنجاه سال پس از ساختن فیلم «روح» وصحنه معروف «قتل در حمام» آن که تماما در ذهن تماشاگر ساخته می شود، با وجود صدها فیلم تازه که به پیروی از «روح» صحنه های فجیع قتل را به اشکال مختلف به نمایش می گذارند، تاثیری که «روح» بر تماشاگر خود می گذارد به مراتب شدیدتر وعمیق تر است.
اما چرا «روح»، این فیلم تاریک کوچک که قهرمان اول آن یک آدمکش است و ستاره آن در همان اوائل فیلم کشته می شود توانسته است پس از نیم قرن تا این حد ماندگار و تاثیرگذار باشد؟ چرا حسی که از تماشای آن می گیریم هنوز هم تا این حد تکان دهنده و افسون کننده است؟ فیلمی که اکثر دیالوگ های آن سرسری و بی مبالات است وهمین امر در مورد فیلمبرداری آن هم صدق می کند چگونه توانسته است تا این حد مورد توجه قرارگیرد؟
به جز برای صحنه شوک آور قتل در حمام و موزیک هیپنوتیزکننده «برنارد هرمن» چرا ما تا صحنه آخری که در آن ماشین «ماریون کرین» از باطلاق های اطراف «متل بیتس» بیرون کشیده می شود می نشینیم و مسحور این فیلم می شویم.
شاید بتوان گفت فیلم «روح» نه تنها پایه گذار ژانری از فیلم های ترسناک و هراس آور بوده است بلکه توانسته است به همان اندازه برافکار عمومی تاثیرگذارباشد و راه را برای تماشای فیلم های خشونت بار برای آن ها باز کند. «روح» در واقع پدر تمام فیلم های خشونت بار پنجاه سال اخیراست.
دیوید تامپسون در کتاب تازه خود به نام «چگونه آلفرد هیچکاک به آمریکا آموخت که خشونت و قتل را دوست بدارند» می نویسد: «در نوامبر ١٩۵٩همان سالی که فیلم «روح» بر روی پرده سینماها آمد، «ترومن کاپوتی» نویسنده آمریکایی به مقاله ای در مجله «نیویورک تایمز» برخورد که شرحی بود از قتل اعضای یک خانواده در مزرعه ای دورافتاده در کانزاس. او بعدها کتابی به نام «در خون سرد» را نوشت که درهمان سال ها تبدیل به یک فیلم هراس آور با صحنه های فجیع شد.»
تامپسون می نویسد: «دو سال پیش از آن بود که هیچکاک تحت تاثیر وقایع مربوط به یک قاتل زنجیره ای به نام «اد گین» فیلمنامه فیلم «روح» را نوشت. پس شاید هیچکاک هم بی گناه بود و تنها با وقایع روز و با زمان پیش می رفت!»
اما خود هیچکاک در آن زمان گفته بود او پس از تماشای چند فیلم پیش پا افتاده و درجه دوی ترسناک از جمله «خانه ای بر فراز تپه های جنی» به فکر ساختن فیلم «روح» افتاده است. او می خواست به این تجربه برسد که چه اتفاقی می افتد وقتی فیلمسازهای معتبر و شناخته شده دست به ساختن یک فیلم ترسناک می زنند.
برخی معتقدند هیچکاک تحت تاثیر فیلم فرانسوی شوک آور «شیطانها» که در ١٩۵۵ به صورت سیاه و سفید ساخته شده بود «روح» را ساخته است. او در عین حال فیلم «روح» را بدون استفاده از ستارگان معروف آن دوران با شرکت چهره هایی گمنام و با بودجه ای کم تراز٨٠٠ هزار دلار ساخت. او حتی برای صرفه جویی در بودجه از کارکنان شوی تلویزیونی خود برای فیلمبرداری «روح» استفاده کرد.
آلفردهیچکاک بعدها گفته بود که او برای آن که تماشاگران از تماشای خون در صحنه حمام شوکه نشوند تصمیم گرفت این فیلم را بجای رنگی به صورت سیاه و سفید فیلمبرداری کند. او هم چنین گفته بود که ماده ای که در فیلم به عنوان خون وارد سوراخ وان حمام می شود چیزی جز شوکولات آب کرده نبوده است!
فیلمبرداری «روح» چهار ماه به طول انجامید و صحنه «قتل در حمام» هم در هفت روز فیلمبرداری شد. اما این صرفه جویی ها شامل علاقه ای که آلفرد هیچکاک به وجود جزئیات در فیلم هایش داشت نمی شد. او مدتی را وقت گذاشت تا لباس های ستاره اول فیلم «جنت لی» را با دقت انتخاب کند. هم چنین کوشید تا با استفاده از چاقویی که به وسط یک هندوانه زده می شود صدای برخورد چاقو و گوشت بدن را بازسازی کند و وقتی به نتیجه دلخواه رسید مثل همیشه فریاد زد: «کازبا!» یعنی همان است که می خواستم.
«روح» نخستین فیلمی بود که در آن کشیدن سیفون توالت عملا نشان داده شد. اولین فیلمی بود که در آن ستاره اول زن آن کشته می شد. «روح» اولین فیلمی بود که تماشاگران اجازه نداشتند برای تماشای آن دیر به سالن محل نمایش برسند. هیچکاک معتقد بود این فیلم بایستی از اول تا آخر تماشا شود.
آلفرد هیچکاک پانزده سال پس از «روح» به ساختن فیلم های هراس آور خود ادامه داد اما هرگز دوباره نتوانست روح تاریکی را که در این فیلم گنجانده بود دریک فیلم دیگرخلق کند.
«روح»، شاهکار آلفرد هیچکاک و پدر تمام فیلم های دلهره آور جهان پنجاه ساله شد
