پیامدهای سهمگین همهگیری جهانی کرونا و چالش‌هایی که برای مردم جهان به دنبال داشته، در دوران معاصر و در چنین مقیاسی بیسابقه بوده است. بحران شیوع ویروس کرونای نوپدید به سرعت تمام جهان را فرا گرفت و به باور بسیاری، جهان را برای همیشه عوض کرد. شاید تنها امیدی که برای مقابله با این ویروس کشنده و بازگشت به روال عادی زندگی مانده باشد، تولید یک واکسن ایمن و مؤثر است.
موفقیت چند واکسن در آزمایش‌های بالینی چند ماه اخیر، روزنه امیدی را به روی دانشمندان و دولت‌ها در از پا در آوردن بیماری کووید۱۹ باز کرده است.
همه چیز از چه زمانی و در کجا آغاز شد؟
«سارس-کووی۲» یا ویروس کرونای نوپدید اولین بار در دسامبر ۲۰۱۹ در شهر ووهان در مرکز چین شناسایی شد و خیلی سریع به نقاط دیگر چین و سایر جهان گسترش پیدا کرد.
این در حالی است که دولت پرزیدنت ترامپ از همان ابتدا صحت تاریخ اعلام شده برای شناسایی ویروس کرونا در چین را زیر سوال برده و بارها حزب کمونیست چین را از این بابت که مدت‌‌ها درصدد سرپوش نهادن بر فاجعه همهگیری ویروس کرونا و پنهان کردن ماهیت انتقال انسان به انسان آن بوده - و البته سازمان بهداشت جهانی نیز در این پنهان‌کاری به آنها کمک کرده - متهم کرده است.
سازمان بهداشت جهانی، در روز ۳۰ ژانویه ۲۰۲۰، شیوع این بیماری را یک وضعیت اضطراری بهداشت عمومی نامید و پس از حدود ۶ هفته، یعنی در ۱۱ مارس ۲۰۲۰، این بحران را یک پاندمی یا همهگیری جهانی اعلام کرد.
گسترش سریع این بیماری، که کووید۱۹ (یا بیماری ویروس کرونا سال ۲۰۱۹)، نام گرفته است دانشمندان و پژوهشگران سراسر جهان را با حمایت دولت ها و سران کشور واداشت تا هر چه سریع‌تر برای پیشگیری از این بیماری مهلک واکسن تولید کنند.
تولید واکسن
کار در ژانویه با شناسایی ژنوم ویروس سارس-کووی۲ آغاز شد.
در ماه فوریه ۲۰۲۰ سازمان بهداشت جهانی گفت که تولید واکسن در کمتر از ۱۸ ماه امکان‌پذیر نیست؛ ولی اولین واکسن بالقوه با سرعتی بیسابقه آماده شد و در ماه مارس در آمریکا مورد آزمایش بالینی (آزمایش روی انسان) قرار گرفت.
Vaccine for new coronavirus 'COVID-19' could be ready in 18 months: WHO https://t.co/8GrGDZf1AN pic.twitter.com/c7KQWxyTn3
— Reuters (@Reuters) February 11, 2020
در حال حاضر بیش از ۱۶۵ واکسن مختلف کووید۱۹ در سراسر جهان در دست توسعه هستند، که بنا به آخرین آمار در ماه اوت ۲۰۲۰، حدود ۳۰ واکسن بالقوه وارد مرحله آزمایش بالینی شده است.
سازمان بهداشت جهانی تاکید کرده است که واکسن‌ها تنها می‌ةوانند پس از تکمیل موفقیت‌آمیز فاز ۳ آزمایش‌های بالینی‌شان، تولید شوند.
مراحل تولید واکسن
تولید واکسن مستلزم طی کردن روندی بسیار طولانی است و معمولاً سال‌ها طول می کشد تا یک واکسن مراحل پیش‌بالینی و ۳ فاز ازمایش بالینی برای ایمن و مؤثر بودن را طی کرده و به مرحله تایید، ثبت، و توزیع برسد. ولی به خاطر وخامت بحران همهگیری کرونا که تاکنون میلیون‌ها مبتلا و صدها هزار جان‌باخته به جا گذاشته است، دانشمندان به طور شبانه‌روزی برای تولید و توزیع هر چه سریع‌تر واکسنی که ایمن و مؤثر باشد، تلاش می‌کنند.
چند نمونه از واکسن‌های موفقیت‌آمیز و امیدبخش
به گزارش نیویورک تایمز، در بین واکسن‌هایی که در فازهای ۱، ۲، و ۳ آزمایش بالینی هستند چند واکسن کاندیدا نشانه‌هایی امیدبخش داشته‌اند. در زیر به برخی از این واکسن‌ها اشاره شده است.
مودرنا/ مؤسسه ملی بهداشت آمریکا (فاز ۳)
شرکت بیوتکنولوژی آمریکایی «مودرنا» با همکاری مؤسسه ملی بهداشت آمریکا که یک سازمان دولتی است، واکسنی را در دست تهیه دارد که همانند آن تاکنون تولید نشده است. این واکسن بر اساس «ام آر ان ای» یا آر ان ای پیام‌رسان کار می کند. این واکسن که اولین بار بر روی میمون آزمایش شد، نشان داد که در بدن آنها در مقابل ویروس کرونا مصونیت به وجود آورده است. این واکسن سپس در ماه مارس و ورود به مرحله فاز ۱ آزمایش بالینی، بر روی اولین انسان آزمایش شد. پس از تکمیل فاز ۲، آزمایش فاز ۳ این گروه از ۲۷ ژوئیه آغاز شده است. در این آزمایش نهایی واکسن ۳۰ هزار نفر داوطلب از ۸۹ نقطه مختلف آمریکا داوطلب شده‌اند. دولت ایالات متحده با پرداخت یک میلیارد دلار به این پروژه کمک مالی کرده است.
بایو ان تک/ فایزر/ فوسان‌فارما (فازهای ترکیبی ۲ و ۳)
شرکت المانی بایو ان تک با شرکت فایزر مستقر در نیویورک، و شرکت داروسازی چینی فوسان فارما برای تولید یک واکسن ام‌آر‌ان‌ای دست به همکاری مشترک زده‌اند. آنها نتایج مقدماتی آزمایش‌های بالینی فاز ۱ و ۲ خود در آمریکا و آلمان را منتشر کردند. آنها در ۲۷ ژوئیه اعلام کردند که وارد فاز ۳ آزمایش‌های بالینی، با ۳۰ هزار داوطلب در آمریکا و سایر کشور‌ها از جمله برزیل، آرژانتین، و آلمان می شوند. دولت پرزیدنت ترامپ برای تحویل ۱۰۰ هزار دز واکسن تا دسامبر سال جاری با گزینه دریافت ۵۰۰ میلیون دز واکسن بیشتر، با آنها یک قرارداد ۱.۹ میلیارد دلاری بسته است.
آسترازنکا / دانشگاه آکسفورد بریتانیا (فازهای ترکیبی ۲ و ۳)
آمریکا در ماه مه برای حمایت از پروژه تولید واکسن شرکت بریتانیایی-سوئدی آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد بریتانیا مبلغ ۱.۲ میلیارد دلار برای حمایت از آنها پرداخت. آزمایش بالینی فازهای ۱ و ۲ نشان داد که آن واکسن بی‌خطر است و عوارض جانبی جدی ندارد. این واکسن موجب تولید پادتن در بدن دواطلبانی که واکسن بالقوه دریافت کرده‌اند، شد. این واکسن اکنون در مرحله ترکیبی آزمایش‌های بالینی ۲ و ۳ در بریتانیا و هند و همچنین آزمایش فاز ۳ در برزیل و آفریقای جنوبی است. واکسن اضطراری این شرکت ممکن است تا ماه اکتبر سال جاری برای استفاده در موارد خاص در دست باشد.
شرکت جانسون اند جانسون / مرکز درمانی بث اسرائیل دیکنس (فازهای ترکیبی ۱ و ۲)
یک دهه پیش، پژوهشگران مرکز درمانی بث اسرائیل در شهر بوستون ماساچوست، که یک بیمارستان آموزشی متعلق به دانشگاه هاروارد است، روشی را برای ساختن واکسن از ویروسی به نام آدنوویروس ۲۶ ابداع کردند. شرکت جانسون اند جانسون، که با استفاده از این ویروس واکسن‌هایی برای بیماری ابولا و سایر بیماری‌ها تولید کرده بود، اکنون در حال تولید واکسن کرونا با همین روش است. این گروه در ماه مارس ۴۵۶ میلیون دلار از دولت کمک مالی برای انجام این پروژه دریافت کرد. آزمایش این واکسن در مرحله پیش بالینی میمون‌ها را در مقابل ویروس کرونا مصون ساخت. جانسون اند جانسون فاز ۱ و ۲ آزمایش‌های بالینی خود را در ماه ژوئیه آغاز کرده است و انتظار دارد که فاز ۳ را در ماه سپتامبر آغاز کند. در ماه اوت دولت آمریکا موافقت کرد که در صورت تایید واکسن مبلغ یک میلیارد دلار برای ۱۰۰ میلیون دز واکسن بپردازد.
شرکت نوواوکس (فازهای ترکیبی ۱ و ۲)
شرکت بیوتکنولوژی «نوواوکس» مستقر در ایالت مریلند و در نزدیکی شهر واشنگتن، از ذرات میکروسکوپی که قطعاتی از ویروس کرونا را حمل می‌کند، بهره می‌برد تا واکنش سیستم ایمنی بدن را برانگیزد. قرار است در صورت موفقیت این واکسن ۱۰۰ میلیون دز از آن تا سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ تولید شود. دولت آمریکا برای سرعت بخشیدن به پروسه تولید این واکسن یک قراداد ۱.۶ میلیارد دلاری با این شرکت بسته است.
اقدامات دولت آمریکا
به دنبال افزایش ناگهانی شیوع کووید۱۹ و مرگ و میر ناشی از آن در آمریکا، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در تاریخ ۱۵ ماه مه، در باغ رز کاخ سفید آغاز «عملیات سریع‌السیر» (به انگلیسی: Operation Warp Speed) را اعلام کرد.
این نام اگرچه ممکن است یادآور یک عملیات علمی-تخیلی و فیلم‌های حادثه‌ای باشد، ولی کاملاً واقعی است. این عملیات یک مشارکت میان بخش دولتی و بخش خصوصی است که توسط دولت آمریکا آغاز شده و ماموریتی مهم‌تر و بزرگتر را به دوش دارد. این ماموریت شامل:
- تسهیل و تسریع در توسعه واکسن‌های کووید۱۹
- تولید و توزیع واکسن‌ها
- تشخیص و درمان بیماری
Operation Warp Speed’s innovative efforts will help get a safe, effective vaccine distributed to the American people as soon as possible
— White House Rapid Response (@WHRapidResponse) August 11, 2020
Today, President @realDonaldTrump announced a deal with Moderna to secure 100 million doses of its vaccine candidatehttps://t.co/kAX4bD3KZM
برنامه عملیات سریع‌السیر، یکی برنامه مشترک میان‌سازمانی با مشارکت وزارت بهداشت آمریکا، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری، سازمان غذا و دارو، مؤسسات ملی بهداشتی، مراکز تحقیقاتی پیشرفته پزشکی، اداره توسعه، وزارت دفاع، وزارت کشاورزی، وزرات انرژی، و چندین شرکت خصوصی است.
بنا بر تازه‌ترین آمار دانشگاه جانز هاپکینز آمریکا (تا زمان انتشار این مطلب در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹)، تعداد موارد ابتلا به کووید ۱۹ در جهان نزدیک به ۲۲ میلیون نفر و تعداد جان باختگان نزدیک به ۷۸۰ هزار تن گزارش شده است.
آمریکا با بیش از ۵ میلیون، برزیل با بیش از ۳ میلیون، و هند با بیش از ۲ میلیون مبتلا در صدر این جدول قرار دارند. هرچند آمار رسمی کشورهایی مانند چین، روسیه، و ایران قابل راستی‌آزمایی توسط کارشناسان مستقل نیست و به هیچ‌وجه نمی‌تواند معتبر و نهایی تلقی شود.
