لینکهای قابل دسترسی

خبر فوری
شنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۳ ایران ۰۲:۲۰

جایگاه نوروز در دین زرتشت در گفتگو با دکتر رستم وحیدی


جایگاه نوروز در دین زرتشت در گفتگو با دکتر رستم وحیدی
جایگاه نوروز در دین زرتشت در گفتگو با دکتر رستم وحیدی

س ـ نوروز در اوستا چه جایگاهی دارد و تاچه اندازه‏ این کتاب مقدس به این موضوع پرداخته است؟ تأثیر اوستا را بر شاهنامه فردوسی و به‏ ویژه جشن‏ نوروز در شاهنامه چگونه می‏بینید؟

-برپایه روایات شاهنامه، نوروز از جشن‏های بزرگ‏ ایرانی است که در زمان جمشید پیشدادی ابداع گردید و جمشید در اوستا یکی از شخصیت‏های دینی و خداشناس‏ است که با یاری اهورامزدا وضعیت زندگی مردمان را سامان داده،آن‏ها را از نابودی نجات بخشیده است.در فصل دوم و ندیداد که یکی از بخش‏های اوستا است، به‏ تفصیل درباره جمشید و ارتباط وی با اهورامزدا و ساختن‏ ور(غار) برای حفظ نمونه‏ای از موجودات روی زمین از سرما سخن رفته است و پس‏از سپری شدن این بحران‏ طبیعی، جمشید جشن بزرگی برپا داشته که همان نوروز است.

نوروز از نظر دینی جشن فروهرهاست.این جشن در اول ماه فروردین و با این باور که فروهر درگذشتگان‏ برای دیدار با خانواده خود به زمین می‏آیند با پاکیزگی و شادابی برگزار می‏شود. بی‏گمان در جای‏جای شاهنامه‏ فردوسی اثرات عمیقی از اوستا به جای مانده است؛چرا که شاهنامه بیان‏کننده سرگذشت و روایات مربوط به‏ زندگی و کشورداری مردمی است که به ایران باستان و میانه تعلق داشته‏اند و از نظر فرهنگی و دینی دارای‏ وحدت و یگانگی فکری و فلسفی ایرانی بودند.بنابراین، اوستا و موضوعات آن،چه از نظر حماسی و چه از نظر دینی،تأثیر فراوانی بر شاهنامه دارد.در روایات مربوط به‏ هوشنگ و پیدایش آتش،تهمورث و مواجهه با دیوان، جمشید و جشن نوروز،فریدون و جشن مهرگان و تهمتن‏ و سروش تاثیر اوستا بر شاهنامه به خوبی مشاهده می‏شود. در شاهنامه جشن نوروز به این صورت آمده است:

به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندد

سر سال نو هرمز و فرودین
بر آسوده از رنج تن دل ز کین‏

بزرگان به شادی بیاراستند
می و جام و رامشگران خواستند

چنین روز فرخ از آن روزگار
بمانده از آن خسروان یادگار

س ـ رویکرد گات‏ها به بحث نوروز چگونه است؟

در گات‏ها سروده‏های زرتشت،با سبکی فلسفی و اخلاقی روبرو هستیم که درآن از اهورامزدا سرچشمه‏ آفرینش و امشاسپندان فروزه‏های جاویدان اهورایی که‏ به صورت نمادهای زندگی تجلی یافته‏اند، دریافتی شاعرانه‏ و اندیشمندانه ارائه شده است. یکی از آموزه‏های اخلاقی‏ گات‏ها نوسازی جهان یا به وجود آوردن نوروز است که‏ انسان را در درون و اندیشه با نوروز که پرداخته جمشید است روبه‏رو می‏سازد.نوروز در گات‏ها حالت نوسازی و تازه گرداندن جهان را دارد و در اسطوره جمشید تازه‏ شدن طبیعت و آغاز فصل بهار(برابر شدن شب نوروز) دنبال می‏شود. نوروز جمشیدی جنبه تمثیلی دارد و نوروز زرتشت نظریه‏پردازی است.

س ـ تاچه اندازه نوروز می‏تواند ویژگی‏های فرهنگ‏ ایرانی را نشان دهد؟

جشن نوروز از نظر ویژگی‏های فرهنگی ایرانی‏ بی‏نظیر است.از هزاران سال پیش تاکنون در همه‏ کشورهای ایران بزرگ نوروز با ویژگی‏های فرهنگی‏ ایرانی زنده نگه داشته شده و در برگزاری آن همه اقشار مردم کوشیده‏اند. نوروز برای کودکان، زنان، خانواده‏ها و سالمندان ابعاد خود را دارد. نوروز بیان‏کننده روح پاکی و پاکیزگی، شادی و نوآفرینی و تازه کردن وسایل زندگی و لباس و تهیه خوراک و شیرینی‏های ویژه است. نوروز در همه‏کس و همه‏چیز نفوذ دارد و از همه مهم‏تر نوروز در اندیشه و نیایش‏های همه مردم ایران بزرگ، دارای هر دین و آئینی که هستند، نقش ویژه‏ای دارد. همان‏طور که‏ می‏دانید نوروز را تغییر دهنده قلب‏ها و شادکننده احوال‏ دانسته‏اند.

س ـ پیام‏های نهفته در عید نوروز چیست؟

جشن نوروز پیام‏های جالب و عمیقی دارد. بیایید همه‏چیز را نو کنیم. بیایید با رستن گیاهان زندگی خود را ببالانیم. بیایید سردی و دلمردگی را به گرمی و شادی‏ دل‏ها تبدیل کنیم. بیایید به دیدار و همبستگی خانوادگی‏ بپردازیم، بیایید از بزرگان عیدی بگیریم، بیایید ایران را آباد کنیم و بیایید از کسانی شویم که این جهان را تازه می‏کنند.

س ـ زرتشتیان هم‏اکنون این جشن را با چه شیوه‏ای‏ برگزار می‏کنند؟ آیا این جشن طی تاریخ تحولاتی‏ به خود دیده است؟

زرتشتیان ۵ روز قبل از نوروز به پیشواز آن‏ می‏روند. یعنی خانه خود را از قبل می‏روبند و لباس‏ها و وسایل زندگی را می‏شویند و پاک و پاکیزه می‏کنند. در غروب اولین روز از پنجه (۵ روز مانده به نوروز) آتش‏ می‏افروزند و اسفند و کندر دود می‏کنند و از روز دوم‏ پنجه وسایل و غذاهای سفره هفت‏سین را آماده می‏کنند. سبزه را که گندم آن را از ورهرام (۱۵ اسفند) پاک‏ کرده و تقدیس نموده‏اند از روز رام (۱۶ اسفند) سبز می‏کنند تا برای سفره هفت‏سین آماده باشد. در هنگام‏ تحویل سال همه اعضای خانواده در کنار سفره‏ هفت‏سین نشسته‏اند و نیایش خود را زمزمه می‏کنند. با آغاز نوروز همه اعضای خانواده یکدیگر را می‏بوسند و شیرینی می‏خورند. البته کسانی که در قبل درگذشته‏ای‏ دارند حرمت نگه می‏دارند و مراسم را ساده و بدون‏ شیرینی برگزار می‏کنند.

س ـ زرتشتیان سراسر دنیا این مراسم را چگونه برگزار می‏کنند؟ آیا تفاوتی در بین آن‏ها دیده می‏شود؟

مراسم نوروز سابقه طولانی دارد و در دوره‏های‏ مختلف تحولاتی داشته است. مثلا در زمان قدیم سبزه‏ سبز شده را در روز اول پنجه روی بام می‏گذاشتند و آتش‏ را در بالای بام می‏افروختند تا فروهرها از جهان مینو به‏ خانه‏های خود بیایند و در روزهای نوروز به اعضای خانواده‏ برکت و شادی بدهند. خاندان‏های ایرانی در سرزمین‏های‏ گوناگون نوروز را برگزار می‏کنند. در آسیای مرکزی، کردستان، افغانستان، اروپا و آمریکا مراسم نوروز با تغییرات‏ اندکی در مراسم و آیین‏ها برگزار می‏شود.ولی تمیز کردن خانه‏ها، پوشیدن لباس نو،چیدن سفره هفت‏سین‏ (با تغییراتی) و نیایش برای نو شدن و نوسازی جهان از آدابی است که در همه‏جا یکسان است.

س ـ ماندگاری نوروز تا چه اندازه نشانگر فربه بودن‏ دو عنصر اسلامیت و ایرانیت در هویت ایرانی‏ است؟

خوشبختانه مسلمانان از صدر اسلام جشن نوروز را پذیرفته و آن را با شکوه تمام برگزار کرده‏اند. همان‏ طور که گفتم اسلام نوروز را تغییر دهنده قلب‏ها و شادکننده احوال دانسته و به عنوان مراسمی در آغاز فصل بهار همراه با روییدن گیاهان و زاد و ولد احشام، آن را تداوم داده است. بنابراین،عنصر اسلامیت، نوروز را مراسمی نیک می‏شمارد و آن را در جهت تقویت ایمان‏ مردم و زندگی بهتر شناسایی نموده و تا امروز نیز اسلام‏ ایرانی و رهبران مذهبی شیعه همواره برای نوروز ارزش‏ و اهمیت قائل شده‏اند. فرهنگ‏های مختلف به‏طور طبیعی برهم تأثیر می‏گذارند، ولی تأثیر فرهنگی به‏ زمان و شرایط مناسب نیاز دارد که باید زمینه‏های آن‏ مهیا شود مانند انتقال دانش یا تمدن. بنابراین، نوروز که‏ یک جشن ایرانی است و در فرهنگ ما ریشه و نفوذ دارد باید برپایه روح آزاداندیشی و مهرورزی و احترام به‏ باورها و فرهنگ دیگران، جایگاه خود را حفظ کند و بتواند در اثر گذشت زمان به فرهنگ‏های دیگر غنای‏ ارزشی و فکری بدهد. ما نباید انتظار داشته باشیم که‏ در یک دوره زمانی محدود مثلا ژاپنی‏ها فرهنگ و ویژگی خود را رها کنند و برگزار کننده نوروز باشند. بلکه باید تعاملات فرهنگی ایرانی و ژاپنی را در طول‏ سده‏های گذشته در نظر بگیریم تا شاید تأثیر فرهنگ‏ ایرانی را مثلا در کاربرد رنگ آبی در هنر سفالگری‏ ژاپنی بیابیم.

بنابراین، معرفی نوروز به مردم سرزمین‏های دیگر بسیار خوب است ولی باید به‏ عنوان یک عامل فرهنگی‏ جذاب با ویژگی ایرانی عرضه شود تا بتواند در اثربخشی‏ فرهنگی پایگاه مناسبی پیدا کند. فرهنگ ایرانی ابعاد بسیار وسیعی دارد، مثلا موسیقی ایرانی عامل مهمی از فرهنگ ماست. حال چگونه می‏توانیم موسیقی ایرانی را با نوروز پی‏جویی کنیم، باید عوامل مشترک بین این دو تبلور فرهنگی را بیابیم و نقش هریک را در دیگری‏ شناسایی کنیم. نوروز رسم نوآوری، شادی و خرمی است. آیا می‏توان این عنصر یعنی شادی و خرمی را در موسیقی‏ ایرانی یافت؟ به نظر من نوروز یک رسم زیبای فرهنگ‏ ایرانی است که بسیاری از هنرهای ایرانی، ادبیات ایرانی، تاریخ ایرانی و سامان‏های اجتماعی ایرانی برپایه فلسفه‏ نوروز شکل گرفته است و نوروز را در درون خود تجربه‏ کرده است. نوروز بر بیش‏تر مولفه‏های ایرانی نفوذ و تأثیر ارزنده‏ای گذاشته است.

(نقل از مجله چشم انداز ارتباطات فرهنگی، فروردین ۱۳۸۵ - شماره۲۲)

دکتر رستم وحیدی هنگام انجام این گفتگو دبیر سازمان جوانان زرتشتی تهران و سردبیر ماهنامهء فروهر بوده است. از آقای وحیدی آثاری چون نیایش آتش در دین زرتشتی، آشنایی با گات‏ها،سروده‏های زرتشت‏، و آشنایی با خط و زبان اوستایی منتشر شده است.

مطالب مرتبط

XS
SM
MD
LG