قطارهای سريع‌السير و مافوق‌سريع اکنون در بسياری از کشورهای جهان به پديده‌ای عادی تبديل شده است. اما زمانی‌که ۵۰ سال پيش نخستين قطار سريع‌السير ژاپن بين دو شهر توکيو و اوساکا گشايش يافت، چنين پديده‌ای ناشناخته بود. فومی‌هيرو آراکی، يک مهندس بازنشسته راه‌آهن، می‌گويد، «انگار که توی آسمون پرواز می‌کرد.»
قطار سريع‌السير ژاپن، موسوم به شين‌کان‌سن، در دورانی که رونق صنعت خودرو و هواپيما می‌رفت تا مسافرت با قطار را به کلی تحت الشعاع خود قرار دهد، موجب شد تا مسافرت با قطار در اروپا و آسيا دوباره جانی تازه بگيرد. از اين‌رو شين‌کان‌سن در کمتر از دو دهه پس از پايان جنگ جهانی دوم، تبديل به نماد غرور ملی ژاپن شد، و طلايه دار «معجزه» اقتصادی ژاپن شد که سپس به وقوع پيوست.
نخستين قطار سريع‌السير ژاپن مسافت بين توکيو و اوساکا (۵۱۳ کيلومتر) را ظرف ۴ ساعت طی کرد، که برای زمان خودش فوق العاده بود، زيرا دو ساعت و ربع کوتاه تر از قطارهای معمول آن روز اين مسافت را پيمود. آخرين مدل اين قطارها اکنون همين مسافت را در ۲ ساعت و ۲۵ دقيقه طی می‌کند.
آقای آراکی، که ۷۳ سال دارد، شين‌کان‌سن را در برنامه آموزشی به عنوان يک مهندس تازه‌کار در تابستان ۱۹۶۷ راند.
او گفت «احساسی که به انسان می‌داد مثل احساس پرواز در آسمان بود. در یک روز روشن، شما می‌توانستید کوه فوجی را مشاهده کنید، و سوار بر قطار بر بالای پل راه آهن بر دریاچه هاماناکو بسیار لذت بخش بود. این حسی بود مانند قایقرانی در دريا.»
پروژه جنجالی
ژاپن در جنگ جهانی دوم شروع به ساخت خط راه‌آهنی با سرعت بالا کرد، اما کار اين پروژه به دليل کمبود منابع مالی در سال ۱۹۴۳ میلادی (۱۳۲۲ خورشیدی) متوقف شد، ولی پس از احيای فکر راه اندازی مجدد آن در سال ۱۹۵۰، به دليل گسترش مسافرت هوایی و بزرگراه‌ها، بسیاری انجام چنین پروژه پر هزینه‌ای را مورد سوال قرار دادند.
اما کار ساختمان راه آهن از طريق وامی به مبلغ ۸۰ ميليون دلار که بانک جهانی در اختيار قرار داده بود به پيش رفت؛ و بالاخره اين انتقادها پس از اتمام پروژه در اکتبر سال ۱۹۶۴، يعنی درست پيش از آغاز بازی‌های المپيک توکيو، تبدیل به غرور و افتخار ژاپن شد.
با چه سرعتی؟
اولین شين‌کان‌سن با حداکثر سرعت ۲۱۰ کيلومتر در ساعت، در زمان خودش سريعترين قطار جهان بود. در همين زمان، سریع‌ترین قطار اروپا می‌توانست ۱۶۰ کيلومتر را در يک ساعت بپيمايد. قطارهای سريع‌السير امروز، در ژاپن و جاهای دیگر، به سرعتی معادل ۳۰۰ کيلومتر در ساعت، و در برخی موارد حتی از آن هم سريع‌تر، رسيده‌اند. با ملاک ميانگين سرعت، چين، با ميانگين سرعتی معادل ۲۸۴ کيلومتر در ساعت ميان شيج‌ژوانگ و ژنگ‌شو دانگ، دارای سريعترين قطار جهان است.
اروپا و آسيا، ولی نه ايالات متحده
موفقيت شين‌کان‌سن بزودی مورد توجه اروپایي ها قرار گرفت. فرانسه و اسپانيا از اين نظر در اروپا پيشرو هستند و ترکيه در سال آتی نهمين کشوری خواهد بود که قطار ریلی با سرعت متوسط ۲۰۰ کيلومتر در ساعت خواهد داشت. تايوان و کره جنوبی نيز در آسيا از قطارهای سرعت بالا برخوردارند.
در ميان کشورهای صنعتی، ايالات متحده از اين نظر يک استثنا است، هرچند که تاکنون طرح‌هايی برای راه‌اندازی قطارهای مشابهی در تگزاس و کاليفرنيا مورد توجه قرار گرفته است.
ميانگين سرعت سريعترين قطار راه‌آهن آمريکا حدود ۱۶۹ کيلومتر در ساعت در فاصله کوتاهی بين بالتيمور (ايالت مريلند) و ويلمينگتون (ايالت دلاور) است.
