از: آسوشیتدپرس
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران در دیدارهای خود در چندین اجلاس آسیایی نگاه ویژه ای به بازار کشورهای شرق داشته است.
آقای احمدی نژاد در یکی از گردهمایی ها در آذربایجان ایده ایجاد خط آهنی را به رئیس جمهوری قراقستان یادآور شد که قلب آسیای مرکزی را به بندرهای گرم جنوب ایران متصل می کند. رئیس جمهوری ایران در دیدار دیگری در کویت نیز برای ارتقای مناسبات بازرگانی روزافزون کشورش با تاجیکستان، با همتای تاجیک خود گفتگو کرد.
حتی در شرایطی که حلقه تحریم های اقتصادی ایالات متحده و اروپا بر بدنه اقتصاد ایران تنگ تر شده است، اما مقامات جمهوری اسلامی قصد دارند با تثبیت مناسبات بازرگانی با بازارهای آسیایی، شاهراه حیاتی مهمی را برای ادامه بقا بیابند.
ماه هاست که کشورهای غربی عدم خرید نفت ایران توسط کشورهایی همچون هند و چین که نیاز مبرمی به خرید انرژی دارند را در مرکز تلاش های جدی خود قرار داده اند. آن ها قصد دارند تا با کاهش میزان واردات نفت این کشورها از ایران و اعمال فشار بر بدنه اقتصادی ایران، تهران را متقاعد کنند از برنامه بحث برانگیز اتمی خود دست بردارد.
ایران قصد دارد شاهراه های اقتصادی در مسیر جاده ابریشم دوران قدیم که چین و خاورمیانه را به هم مرتبط می کرد، بیابد.
با وجودی که مناسبات بازرگانی با این کشورها منافع چندانی برای ایران به همراه ندارند اما در نهایت چندان هم بی اهمیت نیستند. در شرایطی که سود حاصل از تجارت ایران و پروژه های این کشور در آسیای مرکزی در مقایسه با درآمد حاصل از فروش نفت به قدرتهای اقتصادی این قاره قابل مقایسه نیست، اما توجه ویژه دولتمردان تهران به بازار این کشورها نشان دهنده این واقعیت است که ایران در پی یافتن راهبردهای اقتصادی دیگری برای خنثی کردن تاثیر تحریم ها در منطقه ای است که حضور واشنگتن در آن نسبتاً محدود است.
از سویی دیگر، تقویت مناسبات بازرگانی ایران با کشورهای آسیایی اولین قدم مقامات این کشور برای تلاش در زمینه متنوع تر کردن فعالیت های بازرگانی و استقلال نسبی اقتصاد ایران از نفت است که هنوز هشتاد درصد درآمد ارزی کشور را تشکیل می دهد. برقراری روابط تجاری نزدیک تر ایران با بازارهای کشورهای آسیایی همچنین راه را برای توسعه صنایع ساختمانی و فن آوری ایران هموار می کند.
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران در اجلاس هفته گذشته پان آسیایی در کویت گفت «اقتصاد ایران آنقدر قوی است که می تواند بدون اتکا به درآمد نفتی نیز روزگار بگذراند. مردم ما می توانند به این واقعیت عادت کنند و من فکر می کنم که شرایط در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد».
رستم قاسمی، وزیر نفت ایران روز سه شنبه در کنفرانس انرژی در دبی گفت ایران طرح هایی در دست برنامه ریزی دارد تا کشور را با سرمایه گذاری در انرژی خورشیدی و دیگر منابع قابل بازیافت انرژی و بدون اتکای به درآمد نفتی اداره کند.
در شرایطی که ایران برای خودکفایی کامل از درآمد حاصل از فروش نفت کشور مسیر
طولانی در پیش دارد و شاید هرگز به آن مرحله نرسد، اما اظهارات دولتمردان این کشور انعکاس دهنده بلندپروازی های واقعی تهران برای روی آوردن به بازار آسیای مرکزی و تبدل کردن آن به یکی از بازارهای کلیدی برای کالاها و کارشناسی فنی ایران است و از سویی هم راه برای این کشورهای تحت سلطه جماهیر شوروی پیشین هموار می شود تا به آب های ایران دسترسی داشته باشند.
شرکت خودروسازی ایران خودرو در ماه اوت اعلام کرد قصد دارد تا میزان صادرات خود به ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان را افزایش دهد. شرکت های ساختمانی ایران نیز از جمله شرکت های عمده ای هستند که پروژه هایی همچون ساخت نیروگاه های تولید برق از طریق آب را در دست اجرا دارند. شرکت های ایرانی همچنین پروژه 39 میلیون دلاری ساخت تونلی که دوشنبه، پایتخت تاجیکستان را به شمال این کشور مرتبط می کند در دست اجرا دارند.
اما مهمترین پروژه جمهوری اسلامی ایران در این زمینه، ساخت خط راه آهن مستقیمی است که از مسیر آسیای مرکزی عبور می کند اما پس از گذشت پانزده سال از ساخت اولین خط آن که بین ایران و ترکمنستان افتتاح شد، کماکان به دلیل اختلافات و رقابت های موجود در زمینه سرمایه گذاری در این پروژه معوق مانده است.
قربان علی بردیموخامدوف، رئیس جمهوری ترکمنستان ماه گذشته به طور غیرمترقبه ای قرارداد ٧٠٠ میلیون دلاری کشورش با شرکت «انرژی پارس» ایران برای ادامه ساخت خط آهن به قزاقستان در راستای سواحل دریای خزر را لغو کرد. در حالی که دلیل لغو این موافقت نامه روشن نیست اما با وجود تشدید تحریم های کشورهای غربی علیه ایران، ترکمنستان مناسبات تجاری گسترده خود با ایران را مورد بازبینی قرار داده است.
از سویی دیگر، ترکمنستان و ازبکستان نیز برای مشارکت در زمینه یک پروژه خط آهن ابراز علاقه کرده اند. این خط آهن از سواحل دریای خزر در آذربایجان به مناطق شرقی ترکیه کشیده خواهد شد. این خط آهن از ایران عبور خواهد کرد و در عین حال کشورهای آسیای مرکزی نیز به آب های دریای خزر دسترسی خواهند داشت.
ساسان فیاض منش، کارشناس امور اقتصادی و رئیس برنامه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه دولتی کالیفرنیا می گوید: «ایران به دلیل تحریمها، جز روی آوردن به بازار آسیا گزینه ای پیش روی خود ندارد. اما این کار هم مشکل فروش نفت ایران را حل نخواهد کرد چون بیشتر کشورهای آسیای مرکزی به نفت ایران نیاز ندارند.»
اما هدف ایران از برقراری مناسبات بازرگانی گسترده تر با کشورهای آسیای مرکزی، فراتر از منافع اقتصادی است.
ایران برای کشورهای تحت سلطه اتحاد جماهیر شوروی یک قطب فرهنگی محسوب می شود و کتاب، فیلم و سنت های این کشور که به دین زرتشتیان پیش از اسلام بازمی گردد، اهمیت خاصی برای مردم آسیای مرکزی دارد. تاجیکستان که پایگاه اصلی ایران است نیز با ایران زبان مشترک دارد و به همین دلیل نسبت به چین و روسیه، از اهمیت تجاری بیشتری برای ایران برخوردار است.
با این وجود، نقطه ضعف مناسبات ایران با کشورهای آسیای مرکزی، تفاوت های مذهبی و اختلافات بین مسلمانان شیعه و سنی است. بخش بزرگی از جمعیت کشورهای آسیای مرکزی مسلمانان سنی هستند و دولت های این کشورها در قبال هر اقدامی که عامل ایجاد تنش های مذهبی با اقلیت های شیعه باشد، پرهیز و احتیاط می کنند. همین شکاف های مذهبی بین سنی و شیعه سبب شده است تا پایه های نفوذ ایران شیعه در عراق و بخش هایی از افغانستان محکم تر شود.
فردریک استار، رئیس «موسسه قفقاز و آسیای مرکزی» دانشگاه جان هاپکینز می گوید «این واقعیت که دولت رسمی ایران شیعه است و تقریباً همه جمعیت کشور آسیای مرکزی و بیشتر نقاط افغانستان سنی هستند، آینده (فعالیت های) ایران در این کشورها را محدود می کند».
وی می گوید «ایران و کشورهای این منطقه اندک زمانی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق سعی کردند درک عملی از این مسئله داشته باشند و همین امر ایران را از پیشروی و اعمال نفوذ در مسائل مذهبی در این منطقه بازداشته است».
از سویی دیگر، ایران نگران است که واشنگتن پس از عقب نشینی نیروهای ناتو از افغانستان تا پایان سال ٢٠١٤، درصدد برآید تا مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی مستحکم تر کند.
فرستادگان ویژه ایالات متحده طی سال گذشته میلادی بارها به کشورهای آسیای مرکزی سفر کرده اند. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه ایالات متحده سال پیش به ازبکستان سفر کرد و لئون پانه تا، وزیر دفاع آمریکا نیز در ماه مارس سفری به قرقیزستان داشت.
ایالات متحده هم اکنون در قرقیزستان پایگاه هوایی دارد که برای ماموریت های سوخت گیری هوایی و مسیر ترانزیت نیروهای آمریکایی به افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد.
نیکولای کوژانف، تحلیلگر امور منطقه ای «موسسه خاورمیانه» در مسکو اخیراً نوشته است: «نخبگان حاکم بر ایران متفق القول بر این باور هستند که خروج از پیش تعیین شده (نیروهای ناتو از افغانستان) بهانه ای است تا مجدداً یک یارگیری راهبردی انجام دهند».
او همچنین خاطرنشان کرده است که توجه فزاینده به این منطقه گزینه های بیشتری را پیش روی رهبران کشورهای آسیای مرکزی قرار داده است.
او در مقاله ماه اوت خود در نشریه «موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» نوشت: «این کشورها طی دهه گذشته شاهد تغییرات عمیق و مهمی در زمینه درک توانایی های خود بوده اند. آن ها دیگر خود را به عنوان کشورهایی قلمداد نمی کنند که در سرزمین های محصور در خشکی و منزوی روزگار می گذرانند و روابطشان با جهان خارجی به طور کامل به روسیه و یا ایران وابسته است».
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران در دیدارهای خود در چندین اجلاس آسیایی نگاه ویژه ای به بازار کشورهای شرق داشته است.
آقای احمدی نژاد در یکی از گردهمایی ها در آذربایجان ایده ایجاد خط آهنی را به رئیس جمهوری قراقستان یادآور شد که قلب آسیای مرکزی را به بندرهای گرم جنوب ایران متصل می کند. رئیس جمهوری ایران در دیدار دیگری در کویت نیز برای ارتقای مناسبات بازرگانی روزافزون کشورش با تاجیکستان، با همتای تاجیک خود گفتگو کرد.
حتی در شرایطی که حلقه تحریم های اقتصادی ایالات متحده و اروپا بر بدنه اقتصاد ایران تنگ تر شده است، اما مقامات جمهوری اسلامی قصد دارند با تثبیت مناسبات بازرگانی با بازارهای آسیایی، شاهراه حیاتی مهمی را برای ادامه بقا بیابند.
ماه هاست که کشورهای غربی عدم خرید نفت ایران توسط کشورهایی همچون هند و چین که نیاز مبرمی به خرید انرژی دارند را در مرکز تلاش های جدی خود قرار داده اند. آن ها قصد دارند تا با کاهش میزان واردات نفت این کشورها از ایران و اعمال فشار بر بدنه اقتصادی ایران، تهران را متقاعد کنند از برنامه بحث برانگیز اتمی خود دست بردارد.
ایران قصد دارد شاهراه های اقتصادی در مسیر جاده ابریشم دوران قدیم که چین و خاورمیانه را به هم مرتبط می کرد، بیابد.
با وجودی که مناسبات بازرگانی با این کشورها منافع چندانی برای ایران به همراه ندارند اما در نهایت چندان هم بی اهمیت نیستند. در شرایطی که سود حاصل از تجارت ایران و پروژه های این کشور در آسیای مرکزی در مقایسه با درآمد حاصل از فروش نفت به قدرتهای اقتصادی این قاره قابل مقایسه نیست، اما توجه ویژه دولتمردان تهران به بازار این کشورها نشان دهنده این واقعیت است که ایران در پی یافتن راهبردهای اقتصادی دیگری برای خنثی کردن تاثیر تحریم ها در منطقه ای است که حضور واشنگتن در آن نسبتاً محدود است.
از سویی دیگر، تقویت مناسبات بازرگانی ایران با کشورهای آسیایی اولین قدم مقامات این کشور برای تلاش در زمینه متنوع تر کردن فعالیت های بازرگانی و استقلال نسبی اقتصاد ایران از نفت است که هنوز هشتاد درصد درآمد ارزی کشور را تشکیل می دهد. برقراری روابط تجاری نزدیک تر ایران با بازارهای کشورهای آسیایی همچنین راه را برای توسعه صنایع ساختمانی و فن آوری ایران هموار می کند.
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری ایران در اجلاس هفته گذشته پان آسیایی در کویت گفت «اقتصاد ایران آنقدر قوی است که می تواند بدون اتکا به درآمد نفتی نیز روزگار بگذراند. مردم ما می توانند به این واقعیت عادت کنند و من فکر می کنم که شرایط در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد».
رستم قاسمی، وزیر نفت ایران روز سه شنبه در کنفرانس انرژی در دبی گفت ایران طرح هایی در دست برنامه ریزی دارد تا کشور را با سرمایه گذاری در انرژی خورشیدی و دیگر منابع قابل بازیافت انرژی و بدون اتکای به درآمد نفتی اداره کند.
در شرایطی که ایران برای خودکفایی کامل از درآمد حاصل از فروش نفت کشور مسیر
طولانی در پیش دارد و شاید هرگز به آن مرحله نرسد، اما اظهارات دولتمردان این کشور انعکاس دهنده بلندپروازی های واقعی تهران برای روی آوردن به بازار آسیای مرکزی و تبدل کردن آن به یکی از بازارهای کلیدی برای کالاها و کارشناسی فنی ایران است و از سویی هم راه برای این کشورهای تحت سلطه جماهیر شوروی پیشین هموار می شود تا به آب های ایران دسترسی داشته باشند.
شرکت خودروسازی ایران خودرو در ماه اوت اعلام کرد قصد دارد تا میزان صادرات خود به ترکمنستان، تاجیکستان و قزاقستان را افزایش دهد. شرکت های ساختمانی ایران نیز از جمله شرکت های عمده ای هستند که پروژه هایی همچون ساخت نیروگاه های تولید برق از طریق آب را در دست اجرا دارند. شرکت های ایرانی همچنین پروژه 39 میلیون دلاری ساخت تونلی که دوشنبه، پایتخت تاجیکستان را به شمال این کشور مرتبط می کند در دست اجرا دارند.
اما مهمترین پروژه جمهوری اسلامی ایران در این زمینه، ساخت خط راه آهن مستقیمی است که از مسیر آسیای مرکزی عبور می کند اما پس از گذشت پانزده سال از ساخت اولین خط آن که بین ایران و ترکمنستان افتتاح شد، کماکان به دلیل اختلافات و رقابت های موجود در زمینه سرمایه گذاری در این پروژه معوق مانده است.
قربان علی بردیموخامدوف، رئیس جمهوری ترکمنستان ماه گذشته به طور غیرمترقبه ای قرارداد ٧٠٠ میلیون دلاری کشورش با شرکت «انرژی پارس» ایران برای ادامه ساخت خط آهن به قزاقستان در راستای سواحل دریای خزر را لغو کرد. در حالی که دلیل لغو این موافقت نامه روشن نیست اما با وجود تشدید تحریم های کشورهای غربی علیه ایران، ترکمنستان مناسبات تجاری گسترده خود با ایران را مورد بازبینی قرار داده است.
از سویی دیگر، ترکمنستان و ازبکستان نیز برای مشارکت در زمینه یک پروژه خط آهن ابراز علاقه کرده اند. این خط آهن از سواحل دریای خزر در آذربایجان به مناطق شرقی ترکیه کشیده خواهد شد. این خط آهن از ایران عبور خواهد کرد و در عین حال کشورهای آسیای مرکزی نیز به آب های دریای خزر دسترسی خواهند داشت.
ساسان فیاض منش، کارشناس امور اقتصادی و رئیس برنامه مطالعات خاورمیانه در دانشگاه دولتی کالیفرنیا می گوید: «ایران به دلیل تحریمها، جز روی آوردن به بازار آسیا گزینه ای پیش روی خود ندارد. اما این کار هم مشکل فروش نفت ایران را حل نخواهد کرد چون بیشتر کشورهای آسیای مرکزی به نفت ایران نیاز ندارند.»
اما هدف ایران از برقراری مناسبات بازرگانی گسترده تر با کشورهای آسیای مرکزی، فراتر از منافع اقتصادی است.
ایران برای کشورهای تحت سلطه اتحاد جماهیر شوروی یک قطب فرهنگی محسوب می شود و کتاب، فیلم و سنت های این کشور که به دین زرتشتیان پیش از اسلام بازمی گردد، اهمیت خاصی برای مردم آسیای مرکزی دارد. تاجیکستان که پایگاه اصلی ایران است نیز با ایران زبان مشترک دارد و به همین دلیل نسبت به چین و روسیه، از اهمیت تجاری بیشتری برای ایران برخوردار است.
با این وجود، نقطه ضعف مناسبات ایران با کشورهای آسیای مرکزی، تفاوت های مذهبی و اختلافات بین مسلمانان شیعه و سنی است. بخش بزرگی از جمعیت کشورهای آسیای مرکزی مسلمانان سنی هستند و دولت های این کشورها در قبال هر اقدامی که عامل ایجاد تنش های مذهبی با اقلیت های شیعه باشد، پرهیز و احتیاط می کنند. همین شکاف های مذهبی بین سنی و شیعه سبب شده است تا پایه های نفوذ ایران شیعه در عراق و بخش هایی از افغانستان محکم تر شود.
فردریک استار، رئیس «موسسه قفقاز و آسیای مرکزی» دانشگاه جان هاپکینز می گوید «این واقعیت که دولت رسمی ایران شیعه است و تقریباً همه جمعیت کشور آسیای مرکزی و بیشتر نقاط افغانستان سنی هستند، آینده (فعالیت های) ایران در این کشورها را محدود می کند».
وی می گوید «ایران و کشورهای این منطقه اندک زمانی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق سعی کردند درک عملی از این مسئله داشته باشند و همین امر ایران را از پیشروی و اعمال نفوذ در مسائل مذهبی در این منطقه بازداشته است».
از سویی دیگر، ایران نگران است که واشنگتن پس از عقب نشینی نیروهای ناتو از افغانستان تا پایان سال ٢٠١٤، درصدد برآید تا مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی مستحکم تر کند.
فرستادگان ویژه ایالات متحده طی سال گذشته میلادی بارها به کشورهای آسیای مرکزی سفر کرده اند. هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه ایالات متحده سال پیش به ازبکستان سفر کرد و لئون پانه تا، وزیر دفاع آمریکا نیز در ماه مارس سفری به قرقیزستان داشت.
ایالات متحده هم اکنون در قرقیزستان پایگاه هوایی دارد که برای ماموریت های سوخت گیری هوایی و مسیر ترانزیت نیروهای آمریکایی به افغانستان مورد استفاده قرار می گیرد.
نیکولای کوژانف، تحلیلگر امور منطقه ای «موسسه خاورمیانه» در مسکو اخیراً نوشته است: «نخبگان حاکم بر ایران متفق القول بر این باور هستند که خروج از پیش تعیین شده (نیروهای ناتو از افغانستان) بهانه ای است تا مجدداً یک یارگیری راهبردی انجام دهند».
او همچنین خاطرنشان کرده است که توجه فزاینده به این منطقه گزینه های بیشتری را پیش روی رهبران کشورهای آسیای مرکزی قرار داده است.
او در مقاله ماه اوت خود در نشریه «موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» نوشت: «این کشورها طی دهه گذشته شاهد تغییرات عمیق و مهمی در زمینه درک توانایی های خود بوده اند. آن ها دیگر خود را به عنوان کشورهایی قلمداد نمی کنند که در سرزمین های محصور در خشکی و منزوی روزگار می گذرانند و روابطشان با جهان خارجی به طور کامل به روسیه و یا ایران وابسته است».
