انجلی رَوال در مقاله‌ای که روز چهارشنبه ۲۰ خرداد ماه در وبسایت روزنامه فاینشنال تایمز منتشر شد، می‌نویسد در ۲۰ سال گذشته، تقریبا در تمام نشست‌های اوپک، علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی، بیشتر توجه رسانه‌ها و تحلیلگران را به خود جلب کرده است.
اما هفته گذشته، در گفتگوهای رسانه‌ای پیش از آغاز نشست اوپک، که دو بار در سال برگزار می‌شود، یک میز دیگر بود که کمتر از میز نمایندگی سعودی شلوغ نبود: میز ایران.
گزارشگران تلویزیونی برای نزدیک‌تر شدن به بیژن زنگنه وزیر نفت ایران، تقریبا دست به گریبان شدند. پیام زنگنه هم این بود: ایران، چه همتایانش در اوپک دوست داشته باشند چه نداشته باشند، به بازار برخواهد گشت.
زنگنه گفت «ما نیاز به هیچ تصمیمی از سوی اوپک نداریم ... این حق ما است. ما به خاطر تحریم‌ها محدودیت‌هایی داشتیم، و به بازار بازخواهیم گشت».
تولید نفت خام ایران، که زمانی پس از عربستان سعودی دومین تولیدکننده بزرگ اوپک بود، تحت تاثیر تحریم‌های چند سال گذشته ایالات متحده و اتحادیه اروپا از ۳ میلیون و ششصد هزار بشکه در روز در سال ۱۳۹۰، به حدود ۲ میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز کاهش یافته است. صادرات نفت ایران هم با کاهشی ۵۰ درصدی در مقایسه با دوران پیش از تحریم‌ها، در حال حاضر به حدود یک میلیون و یکصد هزار بشکه رسیده است.
رویکرد بیژن زنگنه، که دو سال پیش توسط حسن روحانی رییس جمهوری ایران منصوب شد، نشانگر شیفتگی شدید جمهوری اسلامی به صنعت نفت است.
هر چند سال‌ها جنگ و تحریم، اقتصاد ایران را تضعیف کرده و مانع رشد بخش انرژی هیدروکربنی در ایران شده است، با این وجود این کشور همچنان به لحاظ فنی و تجاری، دارای بزرگترین ذخایر موجود نفت و گاز طبیعی در جهان است.
بیژن زنگنه گفته است ایران امیدوار است اگر توافق هسته‌ای میان تهران و شش قدرت جهانی بدست آید، به سرعت تولید و صادرات نفت خام خود را تا یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد. ایران در هدفی بلندپروازانه در نظر دارد ظرفیت تولید خود را تا سال ۲۰۲۰ میلادی به ۵ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
به گفته فریدون فشارکی رییس مؤسسه مشاوره «فکتز گلوبال انرژی»، ایران برای رسیدن به این هدف به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری طی سه تا چهار سال آینده نیاز دارد: «ایرانی‌ها از تجربیات قبلی‌شان در تنظیم قرارداد با شرکت‌های نفتی بین المللی آموخته‌اند، و می‌دانند که باید در شرایط پیشنهادی قراردادها، انعطاف پذیرتر باشند».
تحلیلگران صنعت نفت معتقدند آمار و ارقام ایران خوش بینانه است. رابین میلز، مدیر مؤسسه مشاوره انرژی، می‌گوید اگر چه ایران قابلیت افزایش تولید و صادرات خود تا حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز طی ۶ تا ۱۲ ماه را دارد، اما بازگشتش به سطح پیش از تحریم‌ها بسیار بعید است.
رقیبان ایران در اوپک هم سرعت باز شدن لایه‌های پیچیده تحریم ایران را به پرسش گرفته‌اند، و در واقع نظر تحلیلگران و دانشگاهیان مستقر در ایالات متحده را انعکاس می‌دهند.
یک مقام سعودی پیش از نشست هفته گذشته اوپک گفته بود «همه از افزایش تولید و لغو تحریم‌ها پس از امضای یک توافق هسته‌ای صحبت می‌کنند. اما این که ایران چقدر توان تولید خواهد داشت، چقدر زود این اتفاق خواهد افتاد و آیا می‌تواند یک میلیون بشکه در روز اضافه کند، همه جای سئوال دارد».
بیشتر ناظران می‌گویند کسب تائیدیه کنگره آمریکا، عمل ایران به مقررات لازم، و صدور قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحده، ۶ تا ۱۸ ماه طول خواهد کشید. وزارت انرژی آمریکا می‌گوید اگر تحریم‌های ایران تا آن زمان برداشته شود، قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۶ میلادی، با ۵ تا ۱۰ دلار کاهش در هر بشکه روبرو خواهد شد.
به اعتقاد فریدون فشارکی با وجود این کشاکش سخت، «فصلی جدید برای این بخش از انرژی ایران در آستانه آغاز است.»
طیف گسترده‌ای از مدیران شرکت‌های بزرگ انرژی در اروپا چون انی، توتال و شل با وزیر نفت ایران ملاقات کردند تا زمینه را برای شرایط پس از تحریم‌ها آماده کنند. مدیران لوک اویل روسیه و سینوپک چین هم با زنگنه ملاقات داشتند.
جواد یارجانی نماینده پیشین ایران در اوپک، می‌گوید «خاطرتان باشد که بخش عمده‌ای از ذخایر ایران هنوز بهره برداری نشده است. همه دارند مانور می‌دهند تا زمانش که رسید، در موقعیت محکمی باشند».
ایران همچنان قصد فریفتن شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکا مانند کونکو فیلیپس و اکسان را دارد، که به خاطر تحریم‌ها علنا تمایلی به حضور در بازار ایران نشان نداده‌اند. ایران در آرزوی جذب توانایی تکنولوژیک آنها است.
قراردادهای جدید مورد نظر ایران با شرکت‌های بین المللی به بحث گذاشته شده و بازخوردهای آنها هم دریافت شده است. به احترام آمریکایی‌ها، ارائه رسمی شرایط جدید قراردادها به نیمه دوم سال موکول شده است، با امید به این که در آن زمان توافق هسته‌ای تکمیل شده باشد.
وزیر نفت ایران می‌گوید «ما تلاش کرده‌ایم تا چارچوبی جدید ارائه کنیم که از جذابیت بیشتری برای سرمایه گذاران برخوردار باشد.»
شرایط جدید قراردادها انعطاف پذیرتر خواهد بود و شامل ترکیبی از قراردادهای خدمات و توافق‌هایی بر مبنای سهم از تولید است. ایران همچنین تمدید عمر قرارداد را پیشنهاد کرده است.
اما بازگشت کامل ایران به بازار نفت و در نتیجه کاهش قیمت نفت، می‌تواند تعادل شکننده اخیر میان دوازده عضو اوپک را بر سر حفظ سقف فعلی تولید این سازمان به هم بزند.
هنوز روشن نیست در شرایطی که بعضی تولیدکنندگان اوپک با شتاب تمام نفت به بازار تزریق می‌کنند، چه میزان از افزایش تولید ایران در چارچوب سقف تولید اوپک ارائه خواهد شد.
اگر چه وزیران نفت اکوادور و عراق اطمینان دادند که اوپک جا برای نفت ایران باز خواهد کرد، اما عبدالله البدری دبیرکل اوپک می‌گوید این مساله فقط زمانی که ضرورت داشته باشد به بحث گذاشته خواهد شد.
به هر روی، در مورد عزم ایران برای پس گرفتن جایگاه خود در این بازار، تردید اندکی وجود دارد.
نیل اتکینسون رییس بخش تجزیه و تحلیل مؤسسه «اطلاعات فهرست لوید» معتقد است «صادرات نفت ایران بیشتر خواهد شد و گردش نفت در بازار اشباع شده را افزایش خواهد داد. ایران به سرعت پیشنهادهای بسیار رقابتی را برای فروش نفت های انبار شده اش ارائه خواهد کرد».
ایران در نشست هفته گذشته نامه‌ای برای اعضای اوپک فرستاد مبنی بر این که اوپک باید روند افزایش تولیدش را که با هدف جبران خلاء ناشی از تحریم نفت ایران صورت گرفت، معکوس کند.
بیژن زنگنه گفت «من از اعضا خواستم آماده باشند و چشم انداز بازگشت نفت ایران به بازار را در نظر بگیرند. من یقین دارم که آن ها چنین خواهند کرد... آنها دوستان ما هستند».
