مقاله ای از پال ریکتر برای روزنامه لس آنجلس تایمز
دولت اوباما مذاکرات با ایران را با اصرار بر این آغاز کرد که تهران تولید سوخت هسته ای را به کل متوقف، زیر ساخت های هسته ای اش را جمع آوری، و برنامه موشکی اش را محدود کند. طی دو سال مذاکره، تمام این خواست ها به کنار رفته است.
در حالی که هنوز مسائلی حل نشده باقی مانده است انتظار می رود توافق جامع هسته ای سه شنبه اعلام شود. حال پرسش این است: آیا مذاکره کنندگان آن چه را که باید به دست آوردند؟
دولت اوباما و مشاوران ارشدش معتقدند این توافق چندین هدف عمده آمریکا را تامین می کند. به گفته ی آن ها مهمترین هدف جلوگیری از احتمال دستیابی ایران به بمب اتم بود که برای ده تا پانزده سال چنین اتفاقی نخواهد افتاد و این با توجه به نزدیک شدن ایران به این قابلیت پیروزی بزرگی محسوب می شود.
اما منتقدان توافق از جمله بعضی از مشاوران پیشین دولت اوباما مدعی اند با توجه به تاثیر تحریم ها بر اقتصاد شکننده و نیروی نظامی ضعیف ایران، مذاکره کنندگان طی دو سال گفتگو می توانستند توافقی سخت تر و بلندمدت تر را به دست آورند.
سناتور باب کورکر، رئیس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا، که گاهی از موضع دولت هم حمایت کرده است می گوید جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، و تیم مذاکره کننده اش «در حالی که تلاش می کنند توافق را به نتیجه برسانند اجازه داده اند توافق به تدریج از بین برود.»
مقام های دولت اشکالات منتقدان را غیر واقع بینانه می دانند و برای تایید رویکردشان به پیشرفت هسته ای ایران طی ۲۰ سال گذشته، عزم ایدئولوژیک رژیم برای مقاومت در برابر فشار آمریکا، و موقعیت ایران به عنوان کشوری مستقل که بر اساس پیمان های بین المللی، از حقوقی برخوردار است اشاره می کنند.
کالین کال، مشاور امنیت ملی جو بایدن، معاون رئیس جمهوری آمریکا، می گوید توافق مورد نظر منتقدان «توافق تک شاخ» است که در دنیای واقعی وجود ندارد.
جان کری روز یکشنبه در آستانه ورود همتایان مذاکره کننده اش به وین گفت آن ها بر موضع خودشان سخت ایستاده اند.
وزیر امور خارجه آمریکا گفت مذاکره کنندگان آمریکایی «برای گرفتن یک توافق به هر چیزی رضایت نخواهند داد.» کری در مقابل هتل کوبورگ وین گفت ایران باید مصالحه کند زیرا «ما در چندین مساله بسیار دشوار هنوز به آن جایی که باید باشیم نرسیده ایم.»
کری گفت مذاکرات می تواند «با وجود پیشرفت ها به هر سو برود» و یادآوری کرد که باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا، گفته است اگر ایران با شرایط قابل پذیرش موافقت نکند «آماده ایم مذاکرات را ترک کنیم.»
صرفنظر از رای گیری کنگره و وتوی رئیس جمهوری، دولت اوباما و منتقدان معتقدند افکار عمومی کلید حل مساله است. از منظر هر دو طرف، آزمون واقعی برای توافق میزانی از مقبولیت عمومی است که باعث شود توافق جامع در دوره رئیس جمهوری بعدی هم به قوت خود باقی بماند.
بخشی از این چالش در نامه پنج عضو پیشین تیم امور ایران در دولت اوباما انعکاس یافته است. آن ها می گویند آرزو داشتند توافق محکمتری به دست می آمد. هر چند این پنج تن نگفتند مخالف توافق اند اما حمایت از آن را هم به مطالعه توافق نهایی موکول کردند.
مباحثات جنبه شخصی هم پیدا کرده است: منتقدان می گویند دولت اوباما بسیار مشتاق توافق است تا آن را پیروزی در میراث سیاست خارجی رئیس جمهور قلمداد کند و حتی جان کری را به جایزه صلح نوبل برساند.
منتقدان هم چنین می گویند توافق با آزاد کردن ۱۵۰ میلیارد دلار از دارایی های توقیف شده ایران اقتصاد تحریم زده ایران را جان تازه ای خواهد بخشید و روابط ایران با اقتصاد جهانی را با وجود مداخلات نظامی اش در منطقه ترمیم خواهد کرد.
مدافعان توافق می گویند ایران هم امتیازات بسیاری داده است. ایرانی ها در مقطعی اصرار داشتند محدودیت ها بر برنامه هسته ای شان از ۷ سال تجاوز نکند و به آن ها اجازه داده شود سوخت هسته ای خود را افزایش دهند. ایرانی ها همچنین عهد کرده بودند که اورانیوم غنی شده شان را به خارج از ایران نخواهند فرستاد در حالی که اکنون باید چنین کنند، آن ها اصرار هم داشتند که با بازرسی از مراکز هسته ای شان موافقت نخواهند کرد.
مدافعان توافق در دولت اوباما همچنین به عقب نشینی های دولت های جرج بوش و بیل کلینتون از «خط قرمز» های تعیین شده برای ایران از سال ۱۹۹۰ به این سو اشاره می کنند.
مرکز علوم و امور بین الملل دانشگاه هاروارد در گزارشی به زیر پا گذاشته شدن هشت «خط قرمز» در فاصله سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۳ می پردازد. عدم دسترسی ایران حتی به نیروگاه هسته ای غیرنظامی، ممنوعیت غنی سازی اورانیوم در سطحی بالاتر از ۳.۵ درصد، جلوگیری از انبار کردن اورانیوم غنی شده تا سطح لازم برای تولید یک بمب اتم، و جلوگیری از ساخت مراکز هسته ای پنهانی از جمله آن خواست ها بود.
اختلاف عمده موجود در بندهای توافق کنونی در مورد بازرسی های بین المللی است.
منتقدان دولت اوباما می گویند با توجه به پیشینه فریب کاری ایران در باره ساخت مراکز هسته ای پنهانی بازرسان بین المللی باید از حق دسترسی به سایت های ایران «در هر زمان و هر کجا» برخوردار باشند؛ این امتیازی بود که دولت جرج بوش پس از جنگ ۱۹۹۱ خلیج فارس از عراق گرفت.
جافی جوزف، یک مقام پیشین کنترل تکثیر تسلیحات هسته ای در دولت اوباما، می گوید موافقت صدام حسین پس از تسلیم نظامی عراق به دست آمد: «آن چه که فراموش شده است شکست حقارت بار نظامی عراق بود و این که عراقی ها راه دیگری غیر از پذیرش آن شروط نداشتند.»
جوزف می گوید ایران هرگز با توافقی که این سه عنصر را نداشته باشد موافقت نخواهد کرد: به رسمیت شناختن حق ایران برای تولید مقادیری از سوخت هسته ای، برداشتن تحریم ها، و محدود بودن زمان اجرای توافق، که پس از آن با ایران چون دیگر امضاءکنندگان پیمان ان پی تی رفتار شود.
مارک فیتزپتریک، مقام پیشین وزارت امور خارجه آمریکا، می گوید توافق کنونی در مقایسه با دیگر توافق های هسته ای «جایگاه بسیار خوبی» دارد.
به گفته ی فیتزپتریک دولت کلینتون کره شمالی را مجبور به توقف برنامه تولید پلوتونیوم کرد اما این مهم فاقد مقررات سفت و سخت اجرایی بود. دولت جرج بوش هم بدون دستاوردی برای تامین امنیت هسته ای از محدودیت های تجارت هسته ای با هند صرفنظر کرد.
کلیف کپچن، متخصص امور ایران و رئیس موسسه مشاوره ارزیابی خطر گروه اوراسیا، می گوید مذاکره با ایران چالشی خاص است زیرا با دولتی مغرور و ایدئولوژیک و رهبری روبرو هستید که معتقد است ایران بدون توافق هم به مشکلی برنخواهد خورد.
کپچن می گوید در کل هم مجاب کردن دیگر کشورها از جمله متحدان به پیروی از خواست آمریکا کار دشواری است.
به اعتقاد کپچن تا زمانی که روشن نشود آژانس بین المللی انرژی اتمی چگونه مشکلاتش با ایران را بر سر تحقیقات هسته ای مشکوک به ساخت بمب در گذشته حل و فصل خواهد کرد نمی توان قضاوت دقیقی از توافق هسته ای ارائه داد.
کپچن پیش بینی کرد این توافقی «خوب خواهد بود، نه عالی. توافق عالی وجود ندارد.»
