شهرام تابع محمدی، مدیر و بنیانگزار «جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا» در تورنتو است. این جشنواره برای اولین بار در سال ٢٠٠١ برگزار شد و طی ١٣ ساله گذشته هر دوره با تمرکز بر یک موضوع و یا ایده خاص برگزار شده است. «جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا» امسال و در چهاردهمین سال برگزاری اش قصد دارد بیشتر بر مسائل مربوط به سینمای دیاسپورای آسیای جنوب شرقی تمرکز کند.
این جشنواره منحصر به فرد که در بزرگترین شهر کانادا برگزار می شود، در مقایسه با سایر نقاط کشور از بیشترین تنوع قومی، زبانی و نژادی در سراسر کشور برخوردار است. بنا به گفته مدیر این رویداد هنری، جشنواره از کشورهای سراسر جهان فیلم دریافت می کند و استقبال و تعداد فیلم هایی که به جشنواره می رسند طی سال های اخیر به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده اند.
جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا طی دهه گذشته توجه رسانه ها، صاحبنظران و بسیاری از علاقه مندان به فیلم و سینمای متفاوت، غنی و با روایت های انسانی را به خود جلب کرده است. این جشنواره هر سال دستچینی از بهترین های سینمای مهاجرت از کشورهای سراسر جهان را در تورنتو اکران می کند و بسیاری از این فیلمسازها و کارگردان ها قدم اول موفقیت و شهرت جهانی خود را از این شهر برمی دارند.
وب سایت فارسی صدای آمریکا در مورد چالش ها، موفقیت ها، و چشم انداز این رویداد فرهنگی هنری و سینمایی در سال ٢٠١٤ با شهرام تابع محمدی، موسس و مدیر جشنواره جهانی فیلم دیاسپورا گفتگو کرده است:
جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا به چه موضوع هایی می پردازد؟
شهرام تابع محمدی: جشنواره سینمای دیاسپورا به هر موضوعی که به دیاسپورا مربوط می شود می پردازد مثل نزدیکی فرهنگ ها و مهاجرت. سینمای دیاسپورا از نیمه های قرن بیستم به شکل یک ژانر مستقل ظاهر شد و بسیاری از سینماگران را به خود جلب کرد. فیلم ها و فیلمسازان بسیاری را می توان در این ژانر جا داد. به عنوان مثال، عبدالطیف کشیش، سینماگر فرانسوی که امسال جایزه بهترین فیلم را از جشنواره کن دریافت کرد، و حنیف قریشی نویسنده، فیلمنامه نویس، و فیلمساز بریتانیایی را می توان نام برد. این را هم باید دقت کرد که فیلمساز لازم نیست خود دیاسپوریک باشد. مثلا فیلم «پنهان» از میکائیل هانکه یک فیلم دیاسپوریک به حساب می آید. کلمه دیاسپورا یک کلمه قدیمی لاتین است به معنای پخش شدن و گسترده شدن. زمانی که انجیل برای اولین بار از عبری به لاتین ترجمه شد این کلمه در رابطه با بیرون راندن قوم های مختلف از سرزمینشان به کار گرفته شد که مشهورترین آن ها اخراج یهودیان از مصر به وسیله رومی ها بود. در طول قرن ها این کلمه ریشه مذهبی خودش را از دست داد و امروز به هر قوم و ملتی که به هر دلیل، خواسته یا ناخواسته، از سرزمین مادری شان کنده می شوند و در جایی دیگر ساکن می شوند اطلاق می شود. مثلا امروز صحبت از دیاسپورای آفریقا، دیاسپورای هند، یا دیاسپورای لاتین بسیار معمول است. نزدیک ترین تعبیر در فارسی به این کلمه، مهاجرت است اگرچه دیاسپورا مفهومی فراگیرتر از مهاجرت دارد.
این جشنواره بعد از گذشت چندین سال به یک رویداد فرهنگی، هنری و سینمایی موفق بدل شده است، علت موفقیت آن چه بوده است؟
شهرام تابع محمدی: به نظرم مهمترین عامل موفقیت جشنواره دیاسپورا توان کشف سینماگرانی است که پیش از آن که به موفقیت های بزرگ دست پیدا کنند فیلم های شان در این جشنواره انتخاب می شوند. مثلا عبدالطیف کشیش، سینماگر فرانسوی که امسال با فیلم مشهورش «آبی گرم ترین رنگ ها است» به نخل طلای کان دست پیدا کرد و اولین فیلمش «جاخالی» برای اولین بار در کانادا و در جشنواره دیاسپورا به نمایش درآمد. همین طور هانی ابواسد که اولین فیلمش «فورد ترانزیت» در جشنواره دیاسپورا به نمایش درآمد پیش از آن که با «اینک بهشت» و امسال با «عمر» دو بار نامزد اسکار بشود. رامین بحرانی، سینماگر با استعداد ایرانی آمریکایی با «دستفروش» و «اوراقچی» شروع کرد که هر دو در جشنواره دیاسپورا شرکت داشتند و آخرین فیلمش «به هر قیمت» در بخش گالای جشنواره تورنتو به نمایش درآمد. به این ها باید چند نام های دیگر اضافه کرد مثل روبا نددا و سوواد البوهاتی دو فیلمساز زن، اولی کانادایی و دومی فرانسوی که هر کدام در کشور خودشان به شهرت رسیده اند و اولین فیلم های کوتاه شان را در جشنواره دیاسپورا به نمایش در آوردند.
عامل دیگر کیفیت فیلم هایی است که در این جشنواره به نمایش در می آیند. در انتخاب فیلم ها ما هم به سینماگران معتبر و شناخته شده جهان توجه می کنیم و هم به فیلمسازان جوان و تازه کار. در هر دو مورد، هم به کیفیت هنری فیلم ها و هم به گوناگونی فرهنگی آن ها دقت می کنیم. نسبت پذیرش فیلم در جشنواره دیاسپورا تقریبا یک به ده است در مقابل جشنواره های بزرگ سینمایی مثل جشنواره تورنتو که این نسبت تقریبا یک به چهار است. هر سال نقدها و مصاحبه های بسیاری در روزنامه ها و رادیو و تلویزیون منتشر می شوند که همگی بر کیفیت بالای جشنواره تاکید دارند. این موضوع در کنار شناختی که بیننده های ما در طول سالیان از این جشنواره بدست آورده اند ازمهمترین عوامل موفقیت جشنواره هست.
چه کسانی در برگزاری این جشنواره به شما کمک می کنند؟
شهرام تابع محمدی: همه این موفقیت های جشنواره مدیون یک همکاری همه جانبه است. اگر همه این آدم های خوبی که برای جشنواره کار می کنند نبودند قدم از قدم نمی شد برداشت. تیمی که خود زیباترین نماد دیاسپورا است و هرکدام از اعضای آن از گوشه ای از دنیا آمده اند. از ایران گرفته تا هند و نروژ و برمه و برزیل و افغانستان و بریتانیا و جامائیکا و لبنان و اسکاتلند و مصر و ویتنام. جشنواره از این میان دوستان خودش را پیدا کرده از هنرمندان اسم و رسم داری مثل اتوم اگویان و آرسینه خانجیان بگیر که چند سال است داوطلبانه با دیاسپورا همکاری می کنند تا دپارتمان سینمای دانشگاه تورونتو که دانشجویانش را گاه به گاه برای یک دوره آموزشی چند ماهه به جشنواره معرفی می کند و این دوره را بخشی از برنامه تحصیلی آنان به حساب می آورد و تا همان دانشجویان که بعد از این دوره با دیاسپورا می مانند و به همکاری شان ادامه می دهند. تعداد بسیار زیادی داوطلب هرسال در پیش بردن جشنواره بی دریغ کمک می کنند.
چه چالش هایی پیش روی برگزاری بوده و آیا نهادهای دولتی و غیردولتی برای حمایت از تداوم برگزاری این جشنواره کمکی به برگزار کنندگان ارائه می کنند؟
شهرام تابع محمدی: تورونتو میزبان بزرگترین تعداد جشنواره سینمایی در دنیا است. از جشنواره جهانی فیلم تورونتو بگیر که یکی از چهار جشنواره بزرگ دنیا است تا هات داکس که در زمینه سینمای مستند نام و نشان بزرگی دارد و جشنواره های کوچک تر اما بسیار موفق مثل جشنواره بیرون و درون (Inside Out)، جشنواره سینمای فلسطین و جشنواره سینمای یهود. رقابت با این جشنواره ها و بدست آوردن جایگاه مناسبی که بتواند به دوام و موفقیت یک جشنواره منتهی بشود بزرگ ترین چالش نهادی مثل جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا است. ما خوشبختانه موفق شده ایم جشنواره دیاسپورا را در بین این همه جشنواره به موقعیت مناسبی برسانیم که نه تنها بینندگان را راضی نگاه می دارد بلکه به پلی فرهنگی بین اقوام و ملیت های مختلف تبدیل شده است. برای مثال ما تا کنون دو بار موفق شده ایم دو جشنواره سینمای یهود و سینمای فلسطین را دعوت کنیم تا در نمایش فیلم هایی با ما همراه شوند تا جایی که مدیران این دو جشنواره پیش از نمایش فیلم در سالن حضور پیدا کرده اند و در کنار ما به معرفی فیلم پرداخته اند و وقتی با یکدیگر دست داده اند تمام سالن سینما که بیشترشان یهودی و فلسطینی بوده اند به شعف آمده است. مهمترین معیار موفقیت جشنواره ما این است که ببینیم یک ایرانی به دیدن یک فیلم عرب می رود و یک مالزیایی از یک فیلم آرژانتینی تعریف می کند و یک آفریقایی بعد از دیدن یک فیلم چینی از ما برای برنامه ریزی جشنواره تشکر می کند. همان قدر که تعصب و خودمحور بینی آتش جنگ را شعله ور تر می کند نزدیکی فرهنگ ها مثل آبی می ماند که آتش کینه را خاموش می کند. در این میان به عنوان یک ایرانی افتخار می کنم که می بینم هموطنانم جزء بیشترین بیننده های فیلم های فرهنگ های دیگر هستند و افتخار می کنم که این جشنواره موفق شده روح بزرگ منش ایرانی که این سال ها زیر احساسات عرب ستیزی و برتری طلبی کمرنگ شده است را اگرچه در حدی کوچک دوباره زنده کند. به دلیل همین فعالیت ها است که ما موفق شده ایم حمایت مالی و غیر مالی زیادی را به جشنواره جلب کنیم. کمک های دولتی تنها بخش نسبتا کوچکی از مخارج جشنواره را تامین می کند. افزون بر این، این کمک ها مشروط به بدست آوردن کمک های غیر دولتی است. خوشبختانه ما توانسته ایم منابع مالی بسیار گوناگونی را برای جشنواره فراهم کنیم که هرکدام بخش کوچکی از مخارج را بعهده گرفته اند اما همه در کنار هم ما را قادر ساخته اند جشنواره را با اطمینان به پیش ببریم.
در مورد شیوه انتخاب موضوع و برنامه های جشنواره های سال های گذشته و موضوع جشنواره سال ٢٠١٤ کمی صحبت کنید:
شهرام تابع محمدی: در آغاز هر سال ما یک جلسه عمومی برگزار می کنیم که در آن همه دست اندرکاران جشنواره به بحث و گفتگو می پردازند تا موضوع اصلی جشنواره آن سال را تعیین کنند. به عنوان مثال چند سال پیش همزمان با جنبش سبز در ایران همگی رای بر این دادند که تاکید جشنواره آن سال بر این جنبش باشد. سال دیگری ما به سینماگران زن پرداختیم و سال پیش سینمای دیاسپورای آمریکای لاتین را موضوع قرار دادیم. فوکوس امسال بر سینمای دیاسپورای جنوب آسیا است. این به آن معنا نیست که تمام فیلم های امسال مربوط به این موضوع می شوند، بلکه بیشترین تعداد فیلم از این سینما انتخاب خواهند شد و برنامه های جنبی جشنواره مثل کنسرت، میزگرد، نمایشگاه عکس و کارگاه به این موضوع اختصاص خواهد یافت. تاکنون چند سینماگر پرآوازه دعوت ما را برای شرکت در جشنواره پذیرفته اند و ما بررسی فیلم ها را آغاز کرده ایم.
این جشنواره منحصر به فرد که در بزرگترین شهر کانادا برگزار می شود، در مقایسه با سایر نقاط کشور از بیشترین تنوع قومی، زبانی و نژادی در سراسر کشور برخوردار است. بنا به گفته مدیر این رویداد هنری، جشنواره از کشورهای سراسر جهان فیلم دریافت می کند و استقبال و تعداد فیلم هایی که به جشنواره می رسند طی سال های اخیر به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده اند.
جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا طی دهه گذشته توجه رسانه ها، صاحبنظران و بسیاری از علاقه مندان به فیلم و سینمای متفاوت، غنی و با روایت های انسانی را به خود جلب کرده است. این جشنواره هر سال دستچینی از بهترین های سینمای مهاجرت از کشورهای سراسر جهان را در تورنتو اکران می کند و بسیاری از این فیلمسازها و کارگردان ها قدم اول موفقیت و شهرت جهانی خود را از این شهر برمی دارند.
وب سایت فارسی صدای آمریکا در مورد چالش ها، موفقیت ها، و چشم انداز این رویداد فرهنگی هنری و سینمایی در سال ٢٠١٤ با شهرام تابع محمدی، موسس و مدیر جشنواره جهانی فیلم دیاسپورا گفتگو کرده است:
جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا به چه موضوع هایی می پردازد؟
شهرام تابع محمدی: جشنواره سینمای دیاسپورا به هر موضوعی که به دیاسپورا مربوط می شود می پردازد مثل نزدیکی فرهنگ ها و مهاجرت. سینمای دیاسپورا از نیمه های قرن بیستم به شکل یک ژانر مستقل ظاهر شد و بسیاری از سینماگران را به خود جلب کرد. فیلم ها و فیلمسازان بسیاری را می توان در این ژانر جا داد. به عنوان مثال، عبدالطیف کشیش، سینماگر فرانسوی که امسال جایزه بهترین فیلم را از جشنواره کن دریافت کرد، و حنیف قریشی نویسنده، فیلمنامه نویس، و فیلمساز بریتانیایی را می توان نام برد. این را هم باید دقت کرد که فیلمساز لازم نیست خود دیاسپوریک باشد. مثلا فیلم «پنهان» از میکائیل هانکه یک فیلم دیاسپوریک به حساب می آید. کلمه دیاسپورا یک کلمه قدیمی لاتین است به معنای پخش شدن و گسترده شدن. زمانی که انجیل برای اولین بار از عبری به لاتین ترجمه شد این کلمه در رابطه با بیرون راندن قوم های مختلف از سرزمینشان به کار گرفته شد که مشهورترین آن ها اخراج یهودیان از مصر به وسیله رومی ها بود. در طول قرن ها این کلمه ریشه مذهبی خودش را از دست داد و امروز به هر قوم و ملتی که به هر دلیل، خواسته یا ناخواسته، از سرزمین مادری شان کنده می شوند و در جایی دیگر ساکن می شوند اطلاق می شود. مثلا امروز صحبت از دیاسپورای آفریقا، دیاسپورای هند، یا دیاسپورای لاتین بسیار معمول است. نزدیک ترین تعبیر در فارسی به این کلمه، مهاجرت است اگرچه دیاسپورا مفهومی فراگیرتر از مهاجرت دارد.
این جشنواره بعد از گذشت چندین سال به یک رویداد فرهنگی، هنری و سینمایی موفق بدل شده است، علت موفقیت آن چه بوده است؟
شهرام تابع محمدی: به نظرم مهمترین عامل موفقیت جشنواره دیاسپورا توان کشف سینماگرانی است که پیش از آن که به موفقیت های بزرگ دست پیدا کنند فیلم های شان در این جشنواره انتخاب می شوند. مثلا عبدالطیف کشیش، سینماگر فرانسوی که امسال با فیلم مشهورش «آبی گرم ترین رنگ ها است» به نخل طلای کان دست پیدا کرد و اولین فیلمش «جاخالی» برای اولین بار در کانادا و در جشنواره دیاسپورا به نمایش درآمد. همین طور هانی ابواسد که اولین فیلمش «فورد ترانزیت» در جشنواره دیاسپورا به نمایش درآمد پیش از آن که با «اینک بهشت» و امسال با «عمر» دو بار نامزد اسکار بشود. رامین بحرانی، سینماگر با استعداد ایرانی آمریکایی با «دستفروش» و «اوراقچی» شروع کرد که هر دو در جشنواره دیاسپورا شرکت داشتند و آخرین فیلمش «به هر قیمت» در بخش گالای جشنواره تورنتو به نمایش درآمد. به این ها باید چند نام های دیگر اضافه کرد مثل روبا نددا و سوواد البوهاتی دو فیلمساز زن، اولی کانادایی و دومی فرانسوی که هر کدام در کشور خودشان به شهرت رسیده اند و اولین فیلم های کوتاه شان را در جشنواره دیاسپورا به نمایش در آوردند.
عامل دیگر کیفیت فیلم هایی است که در این جشنواره به نمایش در می آیند. در انتخاب فیلم ها ما هم به سینماگران معتبر و شناخته شده جهان توجه می کنیم و هم به فیلمسازان جوان و تازه کار. در هر دو مورد، هم به کیفیت هنری فیلم ها و هم به گوناگونی فرهنگی آن ها دقت می کنیم. نسبت پذیرش فیلم در جشنواره دیاسپورا تقریبا یک به ده است در مقابل جشنواره های بزرگ سینمایی مثل جشنواره تورنتو که این نسبت تقریبا یک به چهار است. هر سال نقدها و مصاحبه های بسیاری در روزنامه ها و رادیو و تلویزیون منتشر می شوند که همگی بر کیفیت بالای جشنواره تاکید دارند. این موضوع در کنار شناختی که بیننده های ما در طول سالیان از این جشنواره بدست آورده اند ازمهمترین عوامل موفقیت جشنواره هست.
چه کسانی در برگزاری این جشنواره به شما کمک می کنند؟
شهرام تابع محمدی: همه این موفقیت های جشنواره مدیون یک همکاری همه جانبه است. اگر همه این آدم های خوبی که برای جشنواره کار می کنند نبودند قدم از قدم نمی شد برداشت. تیمی که خود زیباترین نماد دیاسپورا است و هرکدام از اعضای آن از گوشه ای از دنیا آمده اند. از ایران گرفته تا هند و نروژ و برمه و برزیل و افغانستان و بریتانیا و جامائیکا و لبنان و اسکاتلند و مصر و ویتنام. جشنواره از این میان دوستان خودش را پیدا کرده از هنرمندان اسم و رسم داری مثل اتوم اگویان و آرسینه خانجیان بگیر که چند سال است داوطلبانه با دیاسپورا همکاری می کنند تا دپارتمان سینمای دانشگاه تورونتو که دانشجویانش را گاه به گاه برای یک دوره آموزشی چند ماهه به جشنواره معرفی می کند و این دوره را بخشی از برنامه تحصیلی آنان به حساب می آورد و تا همان دانشجویان که بعد از این دوره با دیاسپورا می مانند و به همکاری شان ادامه می دهند. تعداد بسیار زیادی داوطلب هرسال در پیش بردن جشنواره بی دریغ کمک می کنند.
چه چالش هایی پیش روی برگزاری بوده و آیا نهادهای دولتی و غیردولتی برای حمایت از تداوم برگزاری این جشنواره کمکی به برگزار کنندگان ارائه می کنند؟
شهرام تابع محمدی: تورونتو میزبان بزرگترین تعداد جشنواره سینمایی در دنیا است. از جشنواره جهانی فیلم تورونتو بگیر که یکی از چهار جشنواره بزرگ دنیا است تا هات داکس که در زمینه سینمای مستند نام و نشان بزرگی دارد و جشنواره های کوچک تر اما بسیار موفق مثل جشنواره بیرون و درون (Inside Out)، جشنواره سینمای فلسطین و جشنواره سینمای یهود. رقابت با این جشنواره ها و بدست آوردن جایگاه مناسبی که بتواند به دوام و موفقیت یک جشنواره منتهی بشود بزرگ ترین چالش نهادی مثل جشنواره جهانی سینمای دیاسپورا است. ما خوشبختانه موفق شده ایم جشنواره دیاسپورا را در بین این همه جشنواره به موقعیت مناسبی برسانیم که نه تنها بینندگان را راضی نگاه می دارد بلکه به پلی فرهنگی بین اقوام و ملیت های مختلف تبدیل شده است. برای مثال ما تا کنون دو بار موفق شده ایم دو جشنواره سینمای یهود و سینمای فلسطین را دعوت کنیم تا در نمایش فیلم هایی با ما همراه شوند تا جایی که مدیران این دو جشنواره پیش از نمایش فیلم در سالن حضور پیدا کرده اند و در کنار ما به معرفی فیلم پرداخته اند و وقتی با یکدیگر دست داده اند تمام سالن سینما که بیشترشان یهودی و فلسطینی بوده اند به شعف آمده است. مهمترین معیار موفقیت جشنواره ما این است که ببینیم یک ایرانی به دیدن یک فیلم عرب می رود و یک مالزیایی از یک فیلم آرژانتینی تعریف می کند و یک آفریقایی بعد از دیدن یک فیلم چینی از ما برای برنامه ریزی جشنواره تشکر می کند. همان قدر که تعصب و خودمحور بینی آتش جنگ را شعله ور تر می کند نزدیکی فرهنگ ها مثل آبی می ماند که آتش کینه را خاموش می کند. در این میان به عنوان یک ایرانی افتخار می کنم که می بینم هموطنانم جزء بیشترین بیننده های فیلم های فرهنگ های دیگر هستند و افتخار می کنم که این جشنواره موفق شده روح بزرگ منش ایرانی که این سال ها زیر احساسات عرب ستیزی و برتری طلبی کمرنگ شده است را اگرچه در حدی کوچک دوباره زنده کند. به دلیل همین فعالیت ها است که ما موفق شده ایم حمایت مالی و غیر مالی زیادی را به جشنواره جلب کنیم. کمک های دولتی تنها بخش نسبتا کوچکی از مخارج جشنواره را تامین می کند. افزون بر این، این کمک ها مشروط به بدست آوردن کمک های غیر دولتی است. خوشبختانه ما توانسته ایم منابع مالی بسیار گوناگونی را برای جشنواره فراهم کنیم که هرکدام بخش کوچکی از مخارج را بعهده گرفته اند اما همه در کنار هم ما را قادر ساخته اند جشنواره را با اطمینان به پیش ببریم.
در مورد شیوه انتخاب موضوع و برنامه های جشنواره های سال های گذشته و موضوع جشنواره سال ٢٠١٤ کمی صحبت کنید:
شهرام تابع محمدی: در آغاز هر سال ما یک جلسه عمومی برگزار می کنیم که در آن همه دست اندرکاران جشنواره به بحث و گفتگو می پردازند تا موضوع اصلی جشنواره آن سال را تعیین کنند. به عنوان مثال چند سال پیش همزمان با جنبش سبز در ایران همگی رای بر این دادند که تاکید جشنواره آن سال بر این جنبش باشد. سال دیگری ما به سینماگران زن پرداختیم و سال پیش سینمای دیاسپورای آمریکای لاتین را موضوع قرار دادیم. فوکوس امسال بر سینمای دیاسپورای جنوب آسیا است. این به آن معنا نیست که تمام فیلم های امسال مربوط به این موضوع می شوند، بلکه بیشترین تعداد فیلم از این سینما انتخاب خواهند شد و برنامه های جنبی جشنواره مثل کنسرت، میزگرد، نمایشگاه عکس و کارگاه به این موضوع اختصاص خواهد یافت. تاکنون چند سینماگر پرآوازه دعوت ما را برای شرکت در جشنواره پذیرفته اند و ما بررسی فیلم ها را آغاز کرده ایم.
