آیا رسانه های جهان عرب از زمانی که «بهار عربی» به وقوع پیوسته، به تقویت و شکوفایی چند صدایی سیاسی کمک کرده اند یا نه؟
کارشناسان می گویند با وجودی که رسانه های عربی از زمان آغاز بهار عربی در خلع چندین دولت خودکامه از قدرت نقش کلیدی ایفا کردند، اما با پیشه کردن جانبداری سیاسی، در نهایت باعث قطبی شدن فضای اجتماع گردیدند.
محمد المساری، استاد روزنامه نگاری و ارتباطات جمعی دانشگاه آمریکایی قاهره می گوید در حالی که رسانه های مصر در روزهای اولیه بهار عربی نقش کلیدی در ارتقای دموکراسی ایفا کردند اما حال و هوای پوشش خبری این رسانه ها پس از خلع محمد مرسی از قدرت در ژوییه گذشته به طور قابل توجهی تغییر کرد.
المساری می گوید «رسانه ها و مطبوعات مصر از روز سوم ژوییه تاکنون رویدادها و تحولات کشور را به شیوه ای عصبی و هیستریک پوشش داده اند و ادبیات رسانه ها تقریباً یک سویه و جانبدارانه است. ادبیات مطبوعات به طور ملموسی مملو از آمیزه ای از ستایش چاپلوسانه از ارتش و حس اغراق آمیزی از عشق به وطن بوده است و نیروهای مخالف کودتای ارتش به عنوان خائن، منافق و تروریست تصویر می شوند.
در آستانه انقلاب لیبی که در نهایت به خلع معمر قذافی، دیکتاتور این کشور منتهی شد، رسانه ها به حالت انفجاری نزدیک شدند. آلای قذافی، فعال سرشناس هوادار دموکراسی مستقر در بنغازی در لیبی می گوید رسانه های کشور از آن زمان تاکنون نقش سازنده ای ایفا نکرده اند.
او می گوید «در حالی که بعضی از رسانه ها و مطبوعات ماهیت حرفه ای و فراگیر خود را به اثبات رساندند، اما برخی از رسانه ها تمرکز خود را بر بسیج مخاطبانشان به هدف حمایت از طوائف و مناطق مورد نظرشان قرار دادند.»
خبرنگاران در لیبی به طور فزاینده ای در معرض خطر قرار دارند. سازمان خبرنگاران بدون مرز اخیراً نسبت به افزایش خشونت علیه خبرنگاران این کشور هشدار داد و مصرانه از مقامات لیبی خواست تا تلاش بیشتری به کار گیرد تا «فضای فعالیت روزنامه نگاران و خبرنگاران کشور را بهتر کنند».
تاثیر شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی رسانه های جهان عرب را متحول کردند اما پرسشی که هنوز پاسخی به آن داده نشده این است که این شبکه های اجتماعی به جوامع کشورهای عربی کمک کردند و یا در واقع به آن ها لطمه زدند.
سحر خامس، استاد دانشگاه مریلند می گوید شبکه های اجتماعی در ابتدا عامل تقویت و انگیزه برای مردم عادی بودند.
او می گوید شبکه الجزیره از شهروندان عادی خواست تا نوارهای ویدئویی خود را به صورت اینترنتی برای این شبکه ارسال کنند. این نوع «شهروندخبرنگاری» سبب شد شهروندانی که برای خروج از منزل و مشارکت در تحولات منفعل بودند و قدرت تصمیم گیری نداشتند، وارد عرصه شوند.
خامس می گوید «زمانی که مردم یک هدف مشترک مثل خلع دیکتاتورهای مصر، تونس، لیبی و سوریه دارند، شبکه های اجتماعی ابزاری برای متحد و همبسته کردن مردم می شود. اما اگر مردم همبسته نباشند و اختلاف نظرها و شکاف بسیار داشته باشند، در مواردی مثل خلع محمد مرسی، رئیس جمهوری سابق مصر شبکه های اجتماعی به ابزاری برای قطبی کردم فضا، تعمیق شکاف بین رقبای سیاسی بدل می شوند».
سارا الخلیلی، استاد روزنامه نگاری دانشگاه آمریکایی در قاهره می گوید ارتش مصر از شبکه های اجتماعی به طور موثر استفاده کرد تا اهداف خود را پیش ببرد.
او می گوید «شورای عالی نیروهای مسلح ضرورت گفتگو به زبان نسل جوان مصر را درک کرد و یک صفحه رسمی در فیس بوک ایجاد کرد تا با مردم ارتباط برقرار کند.
سحر خامس یادآوری می کند دولت ها و دیگر بازیگران فعال در امور دولتی نیز این روزها به اهمیت بهره گیری از شبکه های اجتماعی برای روند سرکوب پی برده اند.
وی می افزاید «بعضی از حکومت های عرب وب سایت های فعالان سیاسی را هک کردند. ارتش الکترونیکی سوریه نیز موفق شد تا آدرس های الکترونیکی فعالان مختلف را پیدا کند و فعالیت آن ها را مسدود کند.
نیروهای امنیتی لیبی رد یک فعال را گرفتند که با استفاده از کامپیوترش در منزل برنامه پخش می کرد، و او را به ضرب گلوله به قتل رساندند.
خامس می گوید در پرونده ای که اخیراً علیه خبرنگاران الجزیره در دادگاهی در مصر تشکیل شده است، این روزنامه نگاران به ارتباط با سازمان های تروریستی و انتقال اطلاعات جعلی متهم شده اند.
او می گوید «پیام هم اکنون روشن است. اگر با ادبیات دولت هوادار مصر سخن نگویید، با پیامدهای سخت و عواقب دشواری روبرو خواهید شد. این روند نوعی ایجاد وحشت و ارعاب در دل رسانه ها است چون به این معنا خواهد بود که هر گونه تلاش برای ایجاد تعادل و توازن در پوشش اخبار و گنجاندن اخوان المسلمین در این ادبیات به معنای ریسک و خطر ارتباط با یک سازمان تروریستی و ممنوعه خواهد بود».
تونس چرخه را می شکند
تونس محل تولد بهار عربی بود و امروز مسیر متفاوتی را پیش گرفته است.
اسامه رمضانی، وزیر ارتباطات پیشین تونس می گوید با وجود نهادهای قانونگزار و اتحادیه های مطبوعاتی مستقل و دیگر ابزارهای لازم برای محافظت از جامعه مدنی از حقوق اصحاب مطبوعات دفاع می شود و مطبوعات و رسانه های تونس موفق شده اند تا به عنوان یک نیروی مقتدر برای ارتقای چند صدایی در جامعه پس از بهار عربی ظهور کنند.
او می گوید شبکه های رادیو و تلویزیونی، از جمله نهادها و موسسات دولتی به واقع به مراکزی برای بحث و گفتگوی همه گروه ها و انعکاس دهنده همه صداها بدل شده اند و اجازه می دهند دیدگاه ها و احساسات مختلف ابراز شوند و رسانه های دولتی و خصوصی توانسته اند تا چند صدایی و تکثرگرایی دموکراتیک را ترغیب و تشویق کنند.
رمضانی می گوید رسانه های تونس در آموزش عموم مردم در مورد مسائل سیاسی مهم نقش سازنده ای ایفا کردند او با این وجود هشدار می دهد که تداوم اختلافات داخلی سبب شده است که بعضی از مطبوعات و رسانه ها توازن و تعادل خبری و بی طرفی را فدای فعالیت های سیاسی کنند.
مسیر پیش رو
محمد المساری می گوید رسانه های عرب به یک تحول عمیق و جامع نیاز دارند.
او می گوید «من تصور می کنم که آموزش خبرنگاری بیش از هر زمان دیگری به بازبینی و احیای ساختارهای قدیمی نیاز دارد. کیفیت خبرنگاران و آموزش روزنامه نگاران در جهان عرب بسیار پایین است و کیفیت آموزش، به ویژه در مصر مشکل آفرین است. خبرنگاران باید در زمینه اصول خبرنگاری و اصول خبرنویسی بیشتر آموزش ببینند».
او همچنین توصیه می کند که نهادی متشکل از پژوهشگران و خبرنگاران حرفه ای تشکیل شود تا بر عملکرد مطبوعات و رسانه ها نظارت کنند، اصول و چارچوب مقررات آن ها را تدوین کنند و به صورت مرتب دیدگاه های خود را با خبرنگاران و نهادهای خبری و مطبوعات در میان بگذارند.
المساری می گوید «من فکر می کنم رسانه ها و سازمان های خبری و مطبوعاتی باید ابزارهای آموزشی کافی در اختیار داشته باشند تا بتوانند به صورت حرفه ای کار کنند و سازمان های خبری از استانداردهای بالای حرفه ای و چند صدایی برخوردار باشند».
کارشناسان می گویند با وجودی که رسانه های عربی از زمان آغاز بهار عربی در خلع چندین دولت خودکامه از قدرت نقش کلیدی ایفا کردند، اما با پیشه کردن جانبداری سیاسی، در نهایت باعث قطبی شدن فضای اجتماع گردیدند.
محمد المساری، استاد روزنامه نگاری و ارتباطات جمعی دانشگاه آمریکایی قاهره می گوید در حالی که رسانه های مصر در روزهای اولیه بهار عربی نقش کلیدی در ارتقای دموکراسی ایفا کردند اما حال و هوای پوشش خبری این رسانه ها پس از خلع محمد مرسی از قدرت در ژوییه گذشته به طور قابل توجهی تغییر کرد.
المساری می گوید «رسانه ها و مطبوعات مصر از روز سوم ژوییه تاکنون رویدادها و تحولات کشور را به شیوه ای عصبی و هیستریک پوشش داده اند و ادبیات رسانه ها تقریباً یک سویه و جانبدارانه است. ادبیات مطبوعات به طور ملموسی مملو از آمیزه ای از ستایش چاپلوسانه از ارتش و حس اغراق آمیزی از عشق به وطن بوده است و نیروهای مخالف کودتای ارتش به عنوان خائن، منافق و تروریست تصویر می شوند.
در آستانه انقلاب لیبی که در نهایت به خلع معمر قذافی، دیکتاتور این کشور منتهی شد، رسانه ها به حالت انفجاری نزدیک شدند. آلای قذافی، فعال سرشناس هوادار دموکراسی مستقر در بنغازی در لیبی می گوید رسانه های کشور از آن زمان تاکنون نقش سازنده ای ایفا نکرده اند.
او می گوید «در حالی که بعضی از رسانه ها و مطبوعات ماهیت حرفه ای و فراگیر خود را به اثبات رساندند، اما برخی از رسانه ها تمرکز خود را بر بسیج مخاطبانشان به هدف حمایت از طوائف و مناطق مورد نظرشان قرار دادند.»
خبرنگاران در لیبی به طور فزاینده ای در معرض خطر قرار دارند. سازمان خبرنگاران بدون مرز اخیراً نسبت به افزایش خشونت علیه خبرنگاران این کشور هشدار داد و مصرانه از مقامات لیبی خواست تا تلاش بیشتری به کار گیرد تا «فضای فعالیت روزنامه نگاران و خبرنگاران کشور را بهتر کنند».
تاثیر شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی رسانه های جهان عرب را متحول کردند اما پرسشی که هنوز پاسخی به آن داده نشده این است که این شبکه های اجتماعی به جوامع کشورهای عربی کمک کردند و یا در واقع به آن ها لطمه زدند.
سحر خامس، استاد دانشگاه مریلند می گوید شبکه های اجتماعی در ابتدا عامل تقویت و انگیزه برای مردم عادی بودند.
او می گوید شبکه الجزیره از شهروندان عادی خواست تا نوارهای ویدئویی خود را به صورت اینترنتی برای این شبکه ارسال کنند. این نوع «شهروندخبرنگاری» سبب شد شهروندانی که برای خروج از منزل و مشارکت در تحولات منفعل بودند و قدرت تصمیم گیری نداشتند، وارد عرصه شوند.
خامس می گوید «زمانی که مردم یک هدف مشترک مثل خلع دیکتاتورهای مصر، تونس، لیبی و سوریه دارند، شبکه های اجتماعی ابزاری برای متحد و همبسته کردن مردم می شود. اما اگر مردم همبسته نباشند و اختلاف نظرها و شکاف بسیار داشته باشند، در مواردی مثل خلع محمد مرسی، رئیس جمهوری سابق مصر شبکه های اجتماعی به ابزاری برای قطبی کردم فضا، تعمیق شکاف بین رقبای سیاسی بدل می شوند».
سارا الخلیلی، استاد روزنامه نگاری دانشگاه آمریکایی در قاهره می گوید ارتش مصر از شبکه های اجتماعی به طور موثر استفاده کرد تا اهداف خود را پیش ببرد.
او می گوید «شورای عالی نیروهای مسلح ضرورت گفتگو به زبان نسل جوان مصر را درک کرد و یک صفحه رسمی در فیس بوک ایجاد کرد تا با مردم ارتباط برقرار کند.
سحر خامس یادآوری می کند دولت ها و دیگر بازیگران فعال در امور دولتی نیز این روزها به اهمیت بهره گیری از شبکه های اجتماعی برای روند سرکوب پی برده اند.
وی می افزاید «بعضی از حکومت های عرب وب سایت های فعالان سیاسی را هک کردند. ارتش الکترونیکی سوریه نیز موفق شد تا آدرس های الکترونیکی فعالان مختلف را پیدا کند و فعالیت آن ها را مسدود کند.
نیروهای امنیتی لیبی رد یک فعال را گرفتند که با استفاده از کامپیوترش در منزل برنامه پخش می کرد، و او را به ضرب گلوله به قتل رساندند.
خامس می گوید در پرونده ای که اخیراً علیه خبرنگاران الجزیره در دادگاهی در مصر تشکیل شده است، این روزنامه نگاران به ارتباط با سازمان های تروریستی و انتقال اطلاعات جعلی متهم شده اند.
او می گوید «پیام هم اکنون روشن است. اگر با ادبیات دولت هوادار مصر سخن نگویید، با پیامدهای سخت و عواقب دشواری روبرو خواهید شد. این روند نوعی ایجاد وحشت و ارعاب در دل رسانه ها است چون به این معنا خواهد بود که هر گونه تلاش برای ایجاد تعادل و توازن در پوشش اخبار و گنجاندن اخوان المسلمین در این ادبیات به معنای ریسک و خطر ارتباط با یک سازمان تروریستی و ممنوعه خواهد بود».
تونس چرخه را می شکند
تونس محل تولد بهار عربی بود و امروز مسیر متفاوتی را پیش گرفته است.
اسامه رمضانی، وزیر ارتباطات پیشین تونس می گوید با وجود نهادهای قانونگزار و اتحادیه های مطبوعاتی مستقل و دیگر ابزارهای لازم برای محافظت از جامعه مدنی از حقوق اصحاب مطبوعات دفاع می شود و مطبوعات و رسانه های تونس موفق شده اند تا به عنوان یک نیروی مقتدر برای ارتقای چند صدایی در جامعه پس از بهار عربی ظهور کنند.
او می گوید شبکه های رادیو و تلویزیونی، از جمله نهادها و موسسات دولتی به واقع به مراکزی برای بحث و گفتگوی همه گروه ها و انعکاس دهنده همه صداها بدل شده اند و اجازه می دهند دیدگاه ها و احساسات مختلف ابراز شوند و رسانه های دولتی و خصوصی توانسته اند تا چند صدایی و تکثرگرایی دموکراتیک را ترغیب و تشویق کنند.
رمضانی می گوید رسانه های تونس در آموزش عموم مردم در مورد مسائل سیاسی مهم نقش سازنده ای ایفا کردند او با این وجود هشدار می دهد که تداوم اختلافات داخلی سبب شده است که بعضی از مطبوعات و رسانه ها توازن و تعادل خبری و بی طرفی را فدای فعالیت های سیاسی کنند.
مسیر پیش رو
محمد المساری می گوید رسانه های عرب به یک تحول عمیق و جامع نیاز دارند.
او می گوید «من تصور می کنم که آموزش خبرنگاری بیش از هر زمان دیگری به بازبینی و احیای ساختارهای قدیمی نیاز دارد. کیفیت خبرنگاران و آموزش روزنامه نگاران در جهان عرب بسیار پایین است و کیفیت آموزش، به ویژه در مصر مشکل آفرین است. خبرنگاران باید در زمینه اصول خبرنگاری و اصول خبرنویسی بیشتر آموزش ببینند».
او همچنین توصیه می کند که نهادی متشکل از پژوهشگران و خبرنگاران حرفه ای تشکیل شود تا بر عملکرد مطبوعات و رسانه ها نظارت کنند، اصول و چارچوب مقررات آن ها را تدوین کنند و به صورت مرتب دیدگاه های خود را با خبرنگاران و نهادهای خبری و مطبوعات در میان بگذارند.
المساری می گوید «من فکر می کنم رسانه ها و سازمان های خبری و مطبوعاتی باید ابزارهای آموزشی کافی در اختیار داشته باشند تا بتوانند به صورت حرفه ای کار کنند و سازمان های خبری از استانداردهای بالای حرفه ای و چند صدایی برخوردار باشند».
