شیوع ویروس کرونا در نقاط مختلف جهان و خانه‌نشین شدن مردم، صنعت گردشگری و در پی آن اقتصاد کشورهایی که به این صنعت وابسته هستند را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
سازمان جهانی گردشگری وابسته به سازمان ملل متحد تخمین زده است شیوع ویروس کرونا طی پنج ماه، ۳۲۰ میلیارد دلار هزینه برای صنعت گردشگری داشته است.
در پنج ماه نخست سال ۲۰۲۰، شمار گردشگران نسبت به سال گذشته نصف شده و ۳۰۰ میلیون جهانگرد کمتر به سفر رفته‌اند.
به گفته سازمان جهانی گردشگری، این کاهش میزان سفر سه برابر کاهش میزان مسافرت‌ها در سال ۲۰۰۹ است؛ سالی که بدترین بحران اقتصادی جهان در هشتاد سال گذشته رقم خورد.
انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی می‌گوید صنعت هواپیمایی جهان تا سال ۲۰۲۴ قادر نخواهد بود از بحران اقتصادی ناشی از شیوع ویروس کرونا نجات پیدا کند.
۲۰۱۹؛ سال پا گرفتن صنعت گردشگری در گوشه و کنار جهان
آمار سازمان جهانی گردشگری ملل متحد نشان می‌دهد میزان ورود جهانگردان در سراسر دنیا در سال ۲۰۱۹، با چهار درصد افزایش به ۱.۵ میلیارد رسیده بود.
فرانسه، اسپانیا، و ایالات متحده همان‌طور که انتظار می‌رفت محبوب‌ترین مکان‌ها برای جهانگردان بودند.
آن چه در آمار سال ۲۰۱۹ توجه‌ها را جلب کرد، منطقه خاورمیانه بود که با هشت درصد افزایش، به عنوان پررشد‌ترین مقصدهای گردشگری جهان مطرح شد.
گردشگری ایران، که در سال ۲۰۱۹ شاهد رشدی ۲۷.۹ درصدی بود، در سال ۲۰۲۰ به دلیل تنش‌های سیاسی و بالا رفتن خطرپرواز در حریم هوایی آن کشور افت پیدا کرد.
۲۰۲۰؛ مهمانی ناخوانده به نام کرونا که مردم را در خانه نشاند
با آغاز سال ۲۰۲۰، ویروس کرونا از چین شروع به پخش شدن در گوشه و کنار جهان کرد، مرزها بسته شد و مردم خانه‌نشین شدند.
بیشترین آسیب ناشی از این خانه‌نشینی به بخش گردشگری، نصیب کشورهای ایتالیا و اسپانیا شد.
این دو کشور، که وابستگی اقتصادی زیادی به صنعت گردشگری دارند، حتی پیش از شیوع ویروس کرونا و قرنطینه گسترده نیز با مشکلات اقتصادی و همچنین بیکاری دست به گریبان بودند.
آمار شورای جهانی سفر و گردشگری مربوط به سال ۲۰۱۹، نشان می‌دهد صنعت گردشگری ۱۴.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی اسپانیا و ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی ایتالیا را تأمین می‌کند.
این رقم در کشوری مانند ایالت متحده آمریکا به مراتب کمتر و ۸.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور است.
از دست رفتن حدود ۳ درصد از تولید ناخالص جهانی
سازمان تجارت و توسعه ملل متحد تخمین زده است که به ازای هر یک میلیون دلار درآمدی که صنعت توریسم جهان از دست می‌دهد، درآمد ملی یک کشور ۲ تا ۳ میلیون دلار کاهش پیدا می‌کند که می‌تواند تأثیر عمیقی بر نرخ بیکاری به جای بگذارد.
این سازمان در گزارشی که اول ماه ژوئیه منتشر کرد پیش‌بینی می‌کند که صنعت گردشگری جهان ممکن است دست‌کم ۱.۲ هزار میلیارد دلار، معادل ۱.۵ درصد تولید ناخالص جهانی، از دست بدهد.
سازمان تجارت و توسعه پیش‌بینی می‌کند در صورت ادامه محدودیت‌های مسافرتی این رقم به ۲.۲ هزار میلیارد دلار، یا ۲.۸ درصد از تولید ناخالص جهانی، برسد.
اگر بخواهیم تنها به ارقام نگاه کنیم، آمریکا بیشترین ضرر را از کاهش میزان گردشگر خارجی می‌بیند که دلیل آن بیشتر به دلیل بزرگ بودن اقتصاد این کشور است.
علاوه بر این، کشورهایی که درآمدهایی بالا از صنعت توریسم دارند همان کشورهایی هستند که بیشترین شمار مبتلایان به ویروس کرونا در جهان را دارند. از همین رو، این دو عامل در ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند.
اما اگر بخواهیم زیان ناشی از ریزش گردشگر در دنیا را با در نظر گرفتن جنبه‌های دیگر اقتصادی بررسی کنیم، کشورهای در حال توسعه بیشترین آسیب را می‌بینند. برای نمونه می‌توان به کشورهای جامائیکا و تایلند اشاره کرد که به ترتیب ۱۱ درصد و ۹ درصد از تولید ناخالص خود را از دست خواهند داد.
تأثیر کرونا بر مشاغل گردشگری؛ بیشترین آسیب را زنان می‌بینند
در آمریکا مسافرت ۱۵.۸ میلیون شغل برای آمریکایی‌ها فراهم می‌کند. یعنی صنعت گردشگری به ازای هر ده آمریکایی، یک شغل ایجاد می‌کند که از آن جمله می‌توان به کار در رستوران‌ها و هتل‌ها، راهنمای تور، و بسیاری دیگر از مشاغل اشاره کرد.
آمار انجمن سفر آمریکا نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۹، مسافران داخلی و خارجی حدود ۱.۱ هزار میلیارد دلار (هزار و صد میلیارد دلار) در آمریکا خرج کردند که این تأمین‌کننده ۹ میلیون شغل بود.
انجمن سفر آمریکا که یک سازمان غیرانتفاعی است در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که تأثیر اقتصادی شیوع ویروس کرونا بر صنعت مسافرتی آمریکا، حدود ده برابر بدتر از ضربه‌ای است که پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر به این صنعت وارد شد.
کتی رینولدز، از انجمن سفر آمریکا، در گفتگو با بخش فارسی صدای آمریکا می‌گوید کسب‌وکارهای مرتبط با گردشگری در آمریکا که ۸۳ درصد از آنها را مشاغل کوچک تشکیل می‌دهند در پی شیوع ویروس کرونا با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.
خانم رینولدز می‌گوید تصویب بسته حمایتی توسط سنای آمریکا تا اندازه زیادی این کسب‌وکارها را نجات داده است؛ اما انجمن سفر آمریکا در تلاش برای قانع کردن قانونگذاران آمریکایی برای ادامه مذاکرات، تمدید برنامه حمایت از دستمزد، و گسترده کردن معیارهای واجد شرایط بودن برای دریافت این مزایا است.
سازمان تجارت و توسعه ملل متحد در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده است که تأثیر تعدیل نیرو در کسب‌وکارهای مرتبط با توریسم بر زنان به مراتب بیشتر از مردان است؛ چرا که زنان، حدود ۵۴ درصد از نیروی کار در بخش‌های خدماتی گردشگری را تشکیل می‌دهند.
داده‌های سیستم مجوز الکترونیکی سفر نشان می‌دهد از میان تمامی کشورهای جهان، بنگلادش بیشترین وابستگی را به صنعت توریسم دارد و به ازای هر جهانگرد، ۹ شغل مرتبط با گردشگری در این کشور ایجاد می‌شود.
کرونا در ایران؛ تیر خلاص به پیکره نحیف گردشگری
در ایران پس از سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط موشک سپاه پاسداران جمهوری اسلامی، بسیاری از هواپیمایی‌ها پروازهای خود به ایران را لغو کردند و تورهای بین‌المللی به این کشور نیز کنسل شد.
شیوع ویروس کرونا در ایران با تعطیلات نوروزی که دوران رونق کسب‌وکارهای مرتبط با سفر و گردشگری است همزمان شد و کورسوی امیدی که افراد فعال در این عرصه برای جبران آسیب‌های ناشی از ریزش شدید گردشگران خارجی داشتند نیز خاموش شد.
خبرگزاری‌های داخلی ایران از کاهش ۵۱ درصدی گردشگری در چهار ماهه نخست سال میلادی خبر داده‌اند که معادل از دست دادن ۱.۵ میلیون گردشگر خارجی است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری، و صنایع‌دستی ایران در برآوردهای خود نشان داده است که صنعت گردشگری به دلیل شیوع ویروس کرونا دست‌کم ۳ هزار میلیارد دلار ضرر کرده است. در این میان کمک‌های دولت نیز تأثیر چندانی بر بهبود شرایط نداشته است.
ندا، کارمند یک آژانس مسافرتی در تهران، در گفتگو با بخش فارسی صدای آمریکا می‌گوید: «آقای تيموری [معاون گردشگری ایران] در ازای هر نفر، شانزده ميليون تومان به صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی كه بيست نفر شاغل بيمه ای داشته باشد تسهيلات داد که نرخ سود اين تسهيلات دوازده درصد است و بايد تا دو سال پرداخت شود. اكثر راهنمايان تور يا ساير كارمندان غير از بخش اداری تورها شامل بيمه نيستند. يعنی ممكن است ما هرگز از اين کمک چيزی دريافت نكنیم. حالا توقع از من اين است كه بدون بيمه و دستمزد به سر كار برگردم در شرايطی كه تقاضا به صفر رسيده است.»
صاحب یک آژانس مسافرتی در تهران، عدم دستورالعمل اجرایی شفاف از سوی دولت را بزرگترین مشکل آژانس‌ها در ایران می‌داند. او به بخش فارسی صدای آمریکا گفت: «به دلیل تحریم‌ها، هتل‌ها در نهایت اعتبار رزرو مجدد می‌دهند و این یعنی تا رونق دوباره گردشگری، سرمایه آژانس‌ها دست هتل ها و برخی از هواپیمایی‌ها است. سفرهای داخلی هم که به خاطر بی تدبیری و شیوع گسترده کرونا تقریبا تعطیل است. من و خیلی از همکارانم تصمیم به عدم فعالیت گرفتیم که آن هم برایمان هزینه داشته است. بیمه ۳ ماه کارمندان قرار بود اقساط باشد، ولی چون شرکت برچیده شد مجبور به تسویه یک جای بیمه شدیم. قرار بود در دوران کرونا اگر کارمندی را اخراج نکنیم وام بگیریم که تا ۱۰مرداد که شرکت را تعطیل کردیم هیچ وامی داده نشد و به ناچار تعدیل نیرو کردیم.»
از طرفی آسمان ایران هنوز «پرخطر» تلقی می‌شود. چندی پیش آژانس ایمنی هوانوردی اروپا به هواپیماهای مسافربری هشدار داد که هنگام عبور از آسمان ایران با خطر شلیک پدافند هوایی این کشور روبرو هستند و این، چشم‌انداز مبهمی را پیش روی فعالان صنعت گردشگری می‌گذارد.
کاهش محدودیت‌ها و تلاش کشورها برای تشویق مردم به سفر
با کاهش تدریجی محدودیت‌ها در نقاط مختلف دنیا برخی از کشورها برای جذب گردشگر دست به ابتکارهایی زده‌اند.
دولت ژاپن، که در ماه آوریل شاهد کاهش ۹۹.۹ درصدی گردشگری نسبت به سال گذشته بود، از ماه ژوئیه برنامه اعطای یارانه به دیدارکننده‌ها را آغاز کرد.
در تایوان، تاکنون دست‌کم دو پرواز بی مقصد انجام شده است که هدفشان، ارائه تجربه پرواز به شهروندان محروم از سفر و نشان دادن جاذبه‌های تایوان به آنها از فراز آسمان بوده است.
کشورهایی چون مکزیک و سوئیس نیز با برنامه‌هایی مشابه و حتی اقامت رایگان در هتل، سعی در جذب دوباره توریست دارند.
دولت قبرس به مسافران گفت اگر کسی پس از سفر به این کشور به ویروس کرونا مبتلا شود، تمامی هزینه‌های اقامت، دارو، و غذای آن گردشگر و افراد خانواده‌اش را پرداخت خواهد کرد.
در آمریکا، گردشگری داخلی دوباره رونق گرفته است. پیش از شیوع ویروس کرونا، آمریکایی‌ها تمایل زیادی به دیدار از کشورهای خارجی داشتند.
اما امسال توجه مسافران آمریکایی به گشت‌و‌گذار داخلی جلب شده است که عامل مهمی در پا گرفتن اقتصاد آسیب‌دیده از همه‌گیری کرونا است.
امسال، سفرهای داخلی ۴۸ درصد از سفرهای تابستانی مردم آمریکا را تشکیل داد که این رقم سال گذشته، تنها ۱۵ درصد بود. داده‌های آژانس مسافرتی اینترنتی «تراولوسیتی» نشان می‌دهد بیشتر مسافرت‌های انجام شده، در محدوده ۱۶۰ کیلومتری از محل زندگی مسافران بوده است.
مؤسسه مالی بین المللی پیش‌بینی می‌کند در صورتی که کشورهای وابسته به توریسم بار دیگر دچار موج جدید ویروس و قرنطینه نشوند، بیش از دو سال طول خواهد کشید تا صنعت توریسم به بهبودی کامل برسد.