مقاله‌ای از راب ولف برای ولی نیوز
ساعات طولانی، لجاجت های تلخ، و شبکه ای از منافع ژئوپولتیک و سیاست های پیچیده داخلی و خارجی، بخشی از موانعی بودند که وندی شرمن مذاکره کننده اصلی توافق هسته ای ایران در راه رسیدن به این توافق تاریخی پشت سر گذاشت.
وندی شرمن اخیرا از مقام خود به عنوان نخستین زن معاون امور سیاسی وزارت خارجه آمریکا کناره گیری کرد. او توافقی را به دست آورد که هدف آن اطمینان از عدم ساخت جنگ افزار هسته ای توسط ایران است. خانم شرمن سه شنبه بعد از ظهر در نشستی در کالج دارموت ضمن دفاع از این توافق گفت مسیر دیپلماتیک تنها گزینه حقیقی ایالات متحده بود.
او با اشاره به فشارهای اقتصادی آمریکا و دیگر کشورها گفت "تحریم ها ایران را به میز مذاکرات آورد، اما یکی از مسائل کلیدی که مردم متوجه نیستند این است که آنها هرگز برنامه هسته ای شان را متوقف نکردند؛ هرگز."
به گفته وندی شرمن، ایران در سال ۲۰۰۳ میلادی حدود ۱۶۴ سانتریفیوژ غنی سازی اورانیوم داشت و ۱۰ سال بعد تعداد سانتریفیوژها به ۱۹ هزار رسید. او گفت کشورهای دیگر به این دلیل تحریم های اقتصادی را بر ایران تحمیل کردند که اعتقاد داشتند آمریکا با حسن نیت در پی مذاکره است.
شرمن درباره اقدام نظامی گفت حتی اگر ایالات متحده تاسیسات هسته ای ایران را نابود می کرد، آنها می توانستند طی دو تا سه سال آن را بازسازی کنند. او به چند صد تن از حاضران در سالن کنفرانس فیلن گفت "تاسیسات را می توان نابود کرد، اما دانش را نمی توان از بین برد."
توافق هسته ای که بندهای عمده اش بین ۱۰ تا ۱۵ سال برقرار خواهند بود، به ایران اجازه غنی سازی اورانیوم به شکل محدودی را می دهد، اما نه آنقدر که برای ساخت بمب کافی باشد. بر مبنای توافق اگر شواهد لازم ارائه شود و گروه بین المللی بپذیرد تحریم ها برداشته می شود و به بازرسان اجازه دسترسی کامل به مراکز هسته ای ایران داده خواهد شد.
شرمن می گوید راهی طولانی برای رسیدن به این توافق طی شده است. برنامه هسته ای ایران در زمان شاه آغاز شد؛ اسلامگرایان انقلابی پس از در دست گرفتن ایران این برنامه را متوقف کردند؛ بعد کمک های یک دانشمند هسته ای پاکستانی و فروختن طراحی سانتریفیوژها باعث شد برنامه هسته ای ایران از سر گرفته شود.
وی با یادآوری روابط جان کری وزیر خارجه آمریکا با مقامات بلندپایه در عمان که باعث شد ملاقات های محرمانه ای در دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما انجام بگیرد، آغاز تلاش های دیپلماتیک را مدیون جان کری دانست و گفت آن حرکت شجاعت می خواست، اگر چه "ملاقات اول صراحتا یک شکست کامل بود."
محمود احمدی نژاد رییس جمهوری وقت ایران کمک چندانی انجام نداد و مانع زبان هم وجود داشت.
به گفته خانم شرمن در ابتدا "روندی مضحک" بود و "تمام مذاکرات ما به فارسی و وضعیت مسخره ای بود."
با روی کار آمدن حسن روحانی پس از احمدی نژاد مذاکرات پیشرفت کرد.
دنیل بنجامین سفیر پیشین ایالات متحده که در حال حاضر مدیر "مرکز درک بین المللی کالج دیکی" است و جلسه را اداره می کرد، از شرمن پرسید چگونه با فضای "نمایش پوچ" حول و حوش مذاکره کنار می آمد: از یک سو، رهبر جمهوری اسلامی حرف هایی می زد که به نظر در جهت تضعیف مذاکرات بود، و از سوی دیگر قانونگذارانی چون سناتور تام کاتن نامه هایی با هدفی مشابه برای تضعیف گفتگوها برای ایرانی ها می فرستاد.
دنیل بنجامین گفت "واقعا تحسین برانگیز است که توانستید تحت چنین شرایطی به مذاکرات ادامه دهید."
معاون پیشین وزارت خارجه آمریکا با تاکید بر احترامی که برای دیدگاه های سناتور کاتن قائل است، گفت با آنها مخالفت دارد.
او به خاطر آورد که به ایرانی ها گفته بود "نامه کاتن جدی و واقعی است. ما مجموعه ای از مسائل واقعی سیاسی را حول و حوش این توافق داریم و برای همین این توافق برای این که دوام بیاورد باید واقعا بسیار خوب باشد."
شرمن با اشاره به فشار داخلی تندروها در ایران که از دور زدن تحریم ها در بازار سیاه سود می برند، افزود "ایرانی ها هم مشابه همین حرف ها را به ما می گفتند."
وندی شرمن گفت مواقعی بود که دیپلمات های ائتلاف تحت رهبری آمریکا و ایرانی ها درگیر بحث درباره اپوزیسیون داخلی شان "پنجه در پنجه یکدیگر داشتند که چه کسی در داخل وضع بدتری دارد."
شرمن گفت نیش ماجرا زمانی بود که بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل، در سخنرانی در کنگره از قانونگذاران آمریکایی خواست با توافق مخالفت کنند.
شرمن که خودش یهودی است و تلاش فراوانی را برای در جریان گذاشتن همتای اسراییلی اش صرف کرده بود گفت "برای من شخصا بسیار تاسف آور بود."
بعد مساله تماس انسانی طی مذاکرات بود.
خانم شرمن همچنین درباره "دو دختری" – خود شرمن و هلگا اشمید از اتحادیه اروپا – که بیشترین وقت را با ایرانی ها گذراندند، صحبت کرد.
اعتقادات مذهبی مانع دست دادن یا هرگونه تماس مذاکره کنندگان ایرانی با زنان می شد، ولی شرمن که خودش در کودکی در بالتیمور در میان یهودیان ارتدوکس این رفتار را تجربه کرده بود، با این رفتار ایرانی ها ناآشنا نبود. او با گفتن این نکات به ایرانی ها و از طریق این راه های کوچک می کوشید استرس خردکننده مذاکرات پشت سر گذاشته شود.
دیپلمات ها طی دوره پایانی مذاکرات در وین ۲۷ روز پیاپی در یک هتل بودند و تمام وعده های غذایی غیر از یک وعده را آنجا صرف می کردند.
شرمن گفت "پس در چنین فضایی افراد را کمی می شناسید."
اما این تماس ها محدودیت های خود را داشت و ترس دیرین و انزجار در پس ذهنشان بود. آمریکایی ها خاطرات گروگانگیری سفارت آمریکا در تهران را به یاد داشتند و ایرانی ها نقش آمریکا در سرنگونی دولت دکتر (محمد) مصدق برای حفظ یک شاه مستبد را.
شرمن گفت "وضعیت بسیار غریبی بود. گاهی شما در حال نشان دادن عکس نوه های تان بودید و لحظه ای بعد دیوار بی اعتمادی پایین می آمد و در مذاکراتی بسیار دشوار قرار می گرفتید."
شرمن در بخشی از جلسه با پرسش ها مشخصی از سوی حاضران روبرو شد.
جیم روبنز سناتور پیشین مجلس ایالتی نیوهمپشایر پرسید، چرا مذاکره کننده ها آزادی زندانیان آمریکایی در ایران را لازمه توافق نکردند و چرا این توافق ۲۴ روز به ایران فرصت می دهد تا به درخواست بازرسان برای بازدید از تاسیسات هسته ای اش پاسخ دهد؛ بندی که بسیاری از مخالفان معتقدند به ایران فرصت می دهد برتخلفات اش سرپوش بگذارد.
شرمن پاسخ داد اگر چه اتهامات علیه زندانی ها "کاملا جعلی" است، اما آمریکایی ها نباید به عنوان "مهره" یا "اهرم فشار" مورد استفاده قرار بگیرند. به گفته شرمن اگر مساله زندانی ها بر روی میز مذاکره بود، ایرانی ها امکان داشت بخواهند بر سر شمار سانتریفیوژها در برابر جان آمریکایی ها چانه زنی کنند.
شرمن درباره بازرسی ها به مساله از زاویه دیگری پرداخت و زمان محدود تعیین شده را نقطه قوت و نه نقطه ضعف توافق عنوان کرد. او تصریح کرد بر مبنای پروتکل های بین المللی موجود، کشورهایی که موضوع بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند، می توانند عملا به شکل نامحدودی مانع بازدیدهای مقرر شوند، پس افزودن ضرب الاجل حداکثر ۲۴ روزه یک قدم به جلو است: "این تنها توافقی در دنیا است که چنین دسترسی را در نظر دارد."
یکی از دانشجویان از وندی شرمن پرسید، چرا ایالات متحده از قدرت اقتصادی چشمگیرش برای حفظ تحریم ها و ادامه فشار تا رسیدن به توافقی بهتر استفاده نکرد. شرمن در پاسخ گفت "فکر نمی کنم تحریم ها برقرار می ماند. ما نشانه هایی از آغاز شکاف بر سر تحریم ها به ویژه در واردات نفت را شاهد بودیم."
وندی شرمن، گذشته از نقطه نظرش درباره تمایل متحدان آمریکا به راه حل دیپلماتیک، همچنین به نفوذ فزاینده اقتصادی چین اشاره کرد که در صورت دست کشیدن از تحریم ها می توانست به تلاش های ضد جنگ افزار هسته ای آسیب بزند.
یکی از حاضرین از او پرسید به عنوان یک زن چطور موفق شد در فضایی زیر سایه مردان به توفیق دست یابد، که خانم شرمن گفت پاسخش را از سال‌ها کار با مادلین آلبرایت نخستین وزیر خارجه زن آمریکا گرفته است "سال‌ها پیش آموختم که خصوصا به عنوان یک دیپلمات وقتی بر سر میز مذاکرات نشسته ام، من ایالات متحده آمریکا هستم."