فرامرز پایور، پدرسنتورایران و میراثی که از او برای نسل های بعدی به جای مانده است

ازر است به چپ: حسین تهرانی، فرامرز پایور و حسین دهلوی

فرامرز پایور یکی از بهترین شاگردان ابوالحسن صبا در ٢١ بهمن سال ١٣١١ در شهر تهران متولد شد. پدرش علی پایور نقاشی هنرمند و استاد زبان فرانسه در دانشگاه تهران بود و پدربزرگش مصور الدوله نقاش چیره دست دوران قاجار بود که با نواختن ویولن، سنتور و سه تار آشنایی داشت.

فرامرز پایور درهفده سالگی به تحصیل موسیقی و نواختن سنتور نزد استاد ابوالحسن صبا پرداخت و بعدها نیز در مکتب استادانی چون عبدالله دوامی و نورعلی برومند به آموختن فنون موسیقی پرداخت. در آن دوران سه سال از درگذشت حبیب سماعی، سنتورنواز اسطوره ای گذشته بود و استاد ابوالحسن صبا که خود در زمان نوجوانی نواختن سنتور را نزد علی اکبرخان شاهی با تکنیکی متفاوت با روش خاندان سماعی فرا گرفته بود، پس از آشنایی و معاشرت با حبیب سماعی روش سنتورنوازی او را برتر از استاد پیشین خود تشخیص داد.

استاد صبا، با درک این مسئله و با تلاش فراوان پاره ای از بداهه نوازی های حبیب سماعی را نت نویسی کرد و سپس کوشید تا با آموزش روش صحیح سنتورنوازی به تعدادی از شاگردان خود، از منسوخ شدن روش سنتورنوازی نزدیک به موازین هنری و زیباشناسی موسیقی دستگاهی ایران جلوگیری کند.

درهمین دوران، فرامرز پایور یکی از برجسته ترین شاگردان استاد صبا شد و تا سال ۱۱۳۶ که صبا درگذشت از آموزش های او بهره برد. او در سال ١٣٣٣ در وزارت فرهنگ و هنر آغاز به کار کرد و ازسال ١٣٣٧ خود به تدریس سنتور در هنرستان عالی موسیقی ملی پرداخت. او نخستین سنتورنوازی بود که روی سنتور، نواسازی می کرد و تنها در پی بداهه نوازی نبود. در واقع پایور نخستین آهنگسازی بود که ساز تخصصی او سنتور بود.

مرحله بعدی برای فرامرز پایور، آموختن هارمونی و کمپوزیسیون در کلاس یکی از بزرگ ترین استادان آن دوران، موسیقی دان برجسته «امانوئل ملیک اصلانیان» بود.

درسال ۱۳۴۱ پایور از طرف وزارت فرهنگ و هنر دوران سلطنت محمد رضا شاه پهلوی برای ادامه تحصیلات دررشته موسیقی کلاسیک به انگلستان فرستاده شد. او در دانشگاه کمبریج در رشته زبان و ادبیات انگلیسی دانشنامه خود را دریافت کرد و در طول سال ها، تلاش های فراوانی در جهت معرفی موسیقی ایرانی و سنتور به محافل دانشگاهی انگلستان انجام داد.

بخشی از این برنامه های ارزنده و دلپذیر هنوز در آرشیو رادیو بی بی سی لندن موجود است.

زنده یاد پایور در همین دوران برای شناساندن هر چه بیشتر موسیقی اصیل ایرانی کنفرانس هایی نیز در زمینه این موسیقی همراه با نواختن ساز ترتیب داد که موجب شد تا او از طرف دانشگاه لندن و دانشگاه کمبریج به دریافت جوایز افتخاری نیز نایل شود.
سبک و شیوه نوازندگی سنتور استاد فرامر زپایور، سبک جدیدی از نوازندگی سنتور را به ارمغان آورد که از نوع نوازندگی نوازنده ماهر و چیره دستی چون حبیب سماعی ریشه گرفته بود.

این سبک نوازندگی پایور با استناد به آثار باقی مانده از او از آن زمان تا به حال ثابت مانده بود. درعین حال با گذشت زمان بر مهارت و چابکی نوازندگی او افزوده شده بود. چابکی و سرعت مضراب های او، درعین حال شمرده بودن ریزهای او چنان بود که به قول معروف «درعین سرعت می توان تعداد ریزهایش را شمرد!» او دقت خاصی در نوازندگی سنتور به خرج می داد و به ندرت اتفاق می افتاد که نتی را اشتباه اجرا کند.
چهارمضراب معروف اصفهان او به دلیل برخورداری از تمام این ویژگی ها، یکی از مشکل ترین و سنگین ترین چهارمضراب ها برای سنتور محسوب می شود و یا قطعه «پژواک» که وی آن را در ریتم لنگ نوشته، در عین سختی از ملودی بسیار زیبایی نیز برخوردار است.

به قول محقق برجسته موسیقی علیرضا میرعلینقی: «فرامرز پایور، پلى بود بین میراث صبا و محجوبى و آن جریانى كه جوانان موسیقی دان و تحصیلكرده در دانشكده هنرهاى زیبا از اوایل دهه ١٣۵٠ به راه انداختند و الگوی موسیقى امروز ما شدند. در فاصله زمانى حدود پانزده سال، هیچ كس جز استاد فرامرز پایور، كار جدى و پیگیری در زمینه موسیقى اصیل انجام نمى داد و حق او دراین مقطع تاریخى بر گردن فرهنگ ایران بسیار زیاد است.»


سجاد پورقناد هم در یک مقاله نقد و بررسی بر روی متدهای آموزشی فرامرز پایور در سایت اینترنتی «ژورنال موسیقی» می نویسد: «فرامرز پايور برای يك نوازنده سنتور از مبتدی تا عالی قطعات و متد هايی دارد که از لحاظ علمی و عملی نوازنده را کامل می کند. وقتی نوازنده مکتب پايور به دوره عالی می رسد غير از آشنايی با رديف و انواع فرم های مضرابی، آشنايی كلی نیز با حالت آهنگسازی در گوشه های مختلف پيدا می کند.»

در مورد آهنگسازی پايور نیز مطالب زیادی نوشته شده است ازجمله این که او با توجه به تحصيلاتی که زير نظر مليک اصلانيان و حسين دهلوی داشت خود را آهنگساز نمی دانست. آثار او چه با ارکستر و چه بدون ارکستر به بهترین نحو اجرا شده اند و اکثر آن ها به صورت نت نوشته شده و دردسترس اند.

پايور، دهلوی، عليزاده و مشکاتيان از معدود موسيقيدانانی هستند که آثارشان به صورت نت شده موجود است.

زنده یاد فرامرز پایور، با راه اندازی گروهی متشکل از هوشنگ ظریف (تار)، رحمت الله بدیعی (کمانچه)، حسن ناهید (نی) و حسین تهرانی (تمبک) گروه معروف به «پایور» را پایه گذاری کرد. در طول سال ها نوازندگان دیگری چون جلیل شهناز(تار)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تمبک) و محمد موسوی (نی) از دیگر نوازندگانی بودند که با این گروه به اجرای برنامه پرداختند.