تمدن و مدنیت از بیش از ٤٠٠٠ سال پیش در نقاط مختلف جهان وجود داشته است. ازمصر باستان گرفته تا تمدن های موجود درنواحی اطراف بین النهرین و تمدن اسرارآمیزی که درنواحی جلگه «ایندوس»و «گنگ» وجود داشته است. امروز خرابه های بازمانده از تمدن های قدیمی درپاکستان نشان دهنده حضور مردمانی از آن دوران است که زیر این خرابه ها ودراعماق رودخانه «ایندوس» دفن شده اند.
تمدن «ایندوس» بیش از ٦٨٠ هزار کیلومترمکعب وسعت داشته است و از غرب هندوستان تا شمال افغانستان ادامه داشته است و برابر بوده است با جمع کل تمدن مصرباستان و بین النهرین.
دو شهر باستانی «هاراپا» و «مونجودارو» از بزرگ ترین مراکز تمدن بشری آن دوران به شمار می رفتند که درحال حاضر این نواحی بخشی از کشور پاکستان ابه شمار می رود.
برخی از اشیاء عتیقه به دست آمده در این مناطق نشان از نخستین نوشتارهای تمدن های بشری دارد. یکی از این دست نوشته ها در موزه «هاراپا» به بیش از ٤٤٠٠ سال پیش باز می گردد. با این همه و با وجود تمام امکانات تکنولوژی جهان امروز هنوز کسی نتوانسته به معانی این نوشته های اسرارآمیز دست پیدا کند.
باستان شناسان معتقدند که حیرت آور ترین مسئله در رابطه با این بازمانده های تاریخی از تمدن «ایندوس» طراحی شهرهای آنان است که نه تنها چاه و سیستم های آبیاری پیشرفته و زهکشی داشته اند بلکه آجرهایی که برای ساختمان این شهرها از آن استفاده می شده است در دو شهر «هاراپا» و «مونجودارو» دقیقا به یک شکل بوده است هرچند این دو شهر باهم صدها کیلومتر فاصله داشته اند.
اما شرایط ناهنجار امنیتی در پاکستان باعث شده است تا باستان شناسان از ورود به این کشور و انجام کشفیات و نگهداری از این اماکن خودداری کنند. یکی از این باستان شناسان رئیس فرهنگی سازمان «یونسکو» در منطقه پاکستان، فاهارت گل است:«این وقایع و نا امنی ها درحقیقت مارا فلج کرده است وبه ویژه در زمینه ماموریت های حفاظتی بسیار محدود هستیم. ما نمی توانیم به راحتی به این مناطق سفر کنیم و از پیشروی پروژه های مختلف با اطلاع شویم.»
«فاهارت گل» می گوید حتی با بهترشدن وضعیت امنیتی پاکستان هم باز دیدارکنندگان نمی توانند به راحتی به این ویرانه های باستانی اطراف «ایندوس» نزدیک شوند:«راه ها غیرقابل عبورهستند و حتی یک پرواز روزانه به «مونجودارو» وجود ندارد و باید از کراچی به این منطقه پرواز کرد. حتی فرودگاه مناسبی هم وجود نداری یعنی بی نهایت کوچک و غیرقابل استفاده است.»
درشرایطی که میلیون ها تن از جهانگردان خارجی برای دیدار از موزه ها و بقایای تاریخی چون اهرام به مصرسفر می کنند، بنا برگفته یکی از کارمندان دولتی در شهر «هاراپا»، تنها ١٠٠٠ جهانگرد درعرض سال از نواحی باستانی پاکستان دیدار می کنند.
«خرم قدیر»رئیس انستیتوی فرهنگ و تاریخ ملی پاکستان می گوید این تفاوت ها بیشتر بخاطر مذهب است:«فراعنه مصر نه مسیحی هستند و نه یهودی و یا مسلمان اما برای مردمی از همه این ادیان جذابیت خاصی دارند. از آنجایی که بازمانده های باستانی مصراز زرق وبرق زیادی برخوردارند خوب مسلما بیشتر مورد توجه جهانگردان قرار می گیرند.»
قدیر معتقد است بیشتر اهالی پاکستان نیز به خاطراعتقادات مذهبی شدیدی که دارند کم ترین علاقه و یا توجهی به این تمدن باستانی «ایندوس» ندارند:«تنها به این خاطر که این خرابه ها متعلق به دوران پیش از اسلام هستند درزمان حال حاضر جایی در زندگی این افراد ندارد.»
باستان شناسان می گویند تا این تاریخ تنها ١٠ درصد از کل بقایای این خرابه های باستانی«ایندوس» تحت اکتشافات باستان شناسی قرار گرفته است اما به عقیده «خرم قدیر» دلیل این کم کاری تنها مسائل امنیتی نیست:«ما بودجه بسیارناچیزی برای اکتشافات باستانی در این کشور داریم. به همین جهت هم هرگز نه می توانیم به خوبی از این آثار حفاظت کنیم و نه می توانیم به کند و کاوهای باستان شناسی ادامه دهیم.»
همین چالش ها باعث شده است که سازمان هایی چون «یونسکو» بخش عمده ای از بودجه خود را به امور ترمیم و حفاظت از این بقایای باستانی اختصاص بدهند و درنتیجه کار اکتشافات معلق باقی مانده است.
«گل» می گوید یونسکو بودجه خاصی را به شهر «مونجودارو» و ترمیم بناهای تاریخی آن که در معرض باد و باران قرار دارند اختصاص داده است چرا که این شهر هم اکنون جزو میراث های تاریخی جهان به شمار می رود. اما شهر همتای آن «هاراپا» که در انتظار شمارش درفهرست میراث باستانی است به شدت به ترمیم و حفاظت نیاز دارد اما «یونسکو» هنوزنتوانسته است بودجه خاصی را به این شهر اختصاص دهد.
«گل» می گوید جو ناهمگون و شوره زارهایی که دراطراف این بناهای تاریخی درمنطقه «ایندوس» وجود دارد درحال ازبین بردن نتیجه اکتشافاتی است که تا کنون به دست آمده ودر بستر رودخانه «ایندوس» این یافته ها بدون بودجه لازم از بین خواهند رفت. درحال حاضر شاید بهترین کار این است که دست به اکتشافات تازه ای زده نشود:«به نظر من بهتر است این بقایا دست نخورده باقی بمانند و کسی دست به آن ها نزند. حداقل هم اکنون آن ها زیرخروارها آب درجای امن تری قرار دارند.»
اشیائی چون مجسمه های کوچک قدیمی به شکل انسان ها و حیوانات و ده ها قطعه یافته های دیگر می توانند بسیاری از جنبه های تاریک زندگی مردمان «ایندوس» را روشن کنند. اما بسیاری از این موارد هنوز شناخته نشده باقی مانده اند. این که به چه زبانی حرف می زده اند، چه مذهبی داشته اند و چگونه با چنین ترتیبی شهرسازی کرده و ازعهده امورخود برمی آمده اند.
اما درحال حاضر پاسخ به این سئوالات زیر بستر رودخانه «ایندوس» در انتظار روزی است که باستان شناسان بالاخره به سراغ آن ها بروند.