علی رحمتی، مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان، اعلام کرده است که ۱۶۹۴ پرونده مربوط به فاقدین شناسنامه برای بررسی تابعیت ایرانی در دست اقدام قرار دارد. همچنین ۸۱۲۱ نفر در استان از «خدمات سجلی» محروم هستند و برای ۱۵۹۲ نفر به دستور مقام قضایی «منع خدمات سجلی» اعمال شده است.
این در حالی است که به گزارش خبرگزاری حکومتی ایلنا، محمود رضا کاوه سرجو، رئیس شورای شهر زاهدان، گفته که «درصد کمی از فاقدین شناسنامه سیستان و بلوچستان اتباع خارجی هستند، اما بیشتر آنها ایرانی و ریشه در خاک کشور دارند.»
او تاکید کرد که بسیاری از این افراد از خدمات عمومی محروم شده‌اند.
این مقام محلی از مشکلات پیچیده‌ای چون روندهای طولانی اداری، هزینه‌های سنگین و نبود دسترسی کافی به خدمات برای افراد فاقد شناسنامه انتقاد کرده و گفت: «این افراد نه تنها از خدمات بانکی و درمانی محروم‌اند، بلکه حتی امکان تحصیل نیز برای فرزندانشان فراهم نیست.»
در ادامه گزارش منصور روحی، فعال مدنی از بندر چابهار، گفت که «فاقدین شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان، افرادی هستند که جد اندر جدشان اهل این منطقه بوده‌اند، اما اکنون به‌دلیل نداشتن اسناد هویتی، از زندگی ساقط شده‌اند.»
این فعال مدنی افزود که این افراد در شهرها و محلات قدیمی مانند زاهدان، چابهار، دشتیاری، سیه‌بند و سراوان زندگی می‌کنند.
او با انتقاد از بروکراسی پیچیده اداری گفت: «صدور تعداد محدودی شناسنامه، در مقایسه با جمعیت ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفری فاقدین شناسنامه در استان، ناکافی است.»
روحی با اشاره به گستردگی مشکل در شهرهای زاهدان، چابهار، دشتیاری و مناطق دیگر، پیشنهاد داد: «نمایندگانی از وزارت کشور و معتمدین بومی باید در محلات مستقر شده و مشکلات فاقدین شناسنامه را در همان مناطق بررسی و حل کنند.»
ساجد جوهر، عضو شورای بخش مرکزی شهرستان دشتیاری، درباره وضعیت فاقدین شناسنامه در منطقه گفت که «براساس آمار میدانی، تنها در بخش مرکزی دشتیاری حدود ۲ هزار نفر از ۵۰۰ خانوار فاقد شناسنامه هستند و این آمار در بخش باهوکلات نیز مشابه است.»
او افزود که از این تعداد، حدود ۲۰۰ پرونده در ثبت احوال تشکیل شده که «رسیدگی به برخی از آنها تا ۱۰ سال طول کشیده و بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل این تأخیر از پیگیری منصرف شده‌اند.»
جوهر با اشاره به این‌که ۹۸ درصد فاقدین شناسنامه از خانواده‌های کم‌بضاعت هستند، گفت: «این افراد از ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی، مانند افتتاح حساب بانکی، دریافت یارانه و کمک‌های معیشتی محروم‌اند.»
او تأکید کرد: «برخی قوانین در سایر استان‌ها برای این افراد اجرا شده، اما در سیستان‌وبلوچستان اجرایی نشده است. این موضوع نیاز به اقدام فوری دارد.»
سرگذشت خانواده‌ای مانند «فرهاد شه‌بخش» نمونه‌ای از این بحران است. فرهاد که فرزند پدر شناسنامه‌دار و مادر فاقد شناسنامه است، دوبار به دلیل نداشتن مدارک هویتی دستگیر و به مرز پاکستان و افغانستان رد مرز شده است. این بلوچ فاقد شناسنامه در گفت‌وگو با ایلنا از محرومیت‌های بی‌شماری نظیر عدم دسترسی به خدمات درمانی، آموزشی و حتی اشتغال شکایت می‌کند و می‌گوید: «زندگی ما مثل مرگ تدریجی است.»
این گزارش حاکی است که زنان با مشکلاتی دوچندان روبرو هستند. مینا، همسر فرهاد، که فرزندش را در خانه به دنیا آورده، می‌گوید: «به دلیل نداشتن شناسنامه و امکانات زایمانی، بسیاری از زنان مجبور به زایمان خانگی هستند. اگر زایمان طبیعی ممکن نباشد، هیچ راهی برای انجام سزارین در بیمارستان‌های دولتی وجود ندارد.»
بر اساس آمارها، تعداد فاقدین شناسنامه در استان سیستان و بلوچستان بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. مقامات استان نیز اعلام کرده‌اند که حدود ۹۸ درصد از این افراد از دهک‌های پایین درآمدی هستند.
مرزنشینان استان که با پاکستان و افغانستان مرز مشترک دارند، سال‌هاست با مشکل «بی‌هویتی» دست و پنجه نرم می‌کنند، در حالی که این محرومیت از حق شهروندی که توسط جمهوری اسلامی و علیه اقوام غیر شیعه تقویت می‌شود در پنج استان دیگر کشور نیز مشاهده می‌شود.
بر اساس آمارهای موجود، بیش از یک میلیون نفر در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان غربی با معضل بی شناسنامه‌گی روبه‌رو هستند.