غرامت جنگ‌های خانمان‌سوز عراق؛ چرا ایران هنوز پولی نگرفته است

پس از گذشت بیش از ۳۰ سال از حمله حکومت صدام حسین، رئیس جمهوری سابق عراق، به کویت، عراق به تازگی آخرین بخش از غرامت جنگی خود به کویت را پرداخت کرد.

وبسایت خبری «نشنال» امارات این خبر را به نقل از خبرگزاری رسمی عراق گزارش کرد. بنا بر این گزارش، مشاور اقتصادی نخست وزیر عراق به خبرگزاری رسمی آن کشور گفت که پرونده غرامت جنگی کویت با پرداخت آخرین بخش از بدهی بسته شد.

او گفت که عراق در مجموع ۵۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار غرامت به کویت پرداخت کرد.

صدام حسین دوم اوت ۱۹۹۰ به کویت حمله کرد و پس از اشغال آن کشور، کویت را «نوزدهمین استان عراق» خواند، ولی هفت ماه بعد با اقدام نظامی ائتلاف تحت رهبری آمریکا مجبور شد کویت را ترک کند.

صدام پیش از حمله به کویت نیز در دهه ۱۳۶۰ درگیر یک جنگ ویرانگر هشت ساله با ایران بود.

• غرامت جنگ ایران و عراق

در نسخه منتشر شده قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل متحد که پایانی بود بر جنگ هشت ساله ایران و عراق، اشاره‌ای دقیق به رقم غرامتی که عراق باید به ایران پرداخت کند نشده و گفته شده است که پس از پایان جنگ این موضوع باید به صورت کارشناسی بررسی شود.

بحث دریافت غرامت از عراق و ارزیابی دقیق میزان خسارت، تا زمان حمله عراق به کویت و متعاقب آن درخواست غرامت کویت از صدام بدون هیچ توضیحی مسکوت مانده بود. در آن زمان بود که ایران نیز در این مورد قدمی برداشت و در ۲۴ شهریور ۱۳۷۰ گزارش خود را به سازمان ملل ارائه کرد.

طبق گزارش اقتصاد آنلاین، گروه ویژه سازمان ملل در سال ۱۳۷۱ بعد از بررسی‌ها میزان خسارت مستقیم جنگی عراق به ایران را ۹۹ میلیار دلار و خسارت غیرمستقیم را ۱۵۰ میلیارد دلار اعلام کرد. هر چند که ایران میزان خسارت وارده را ۱۰۰۰ میلیارد دلار اعلام کرده است.

در مجموع برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به خسارت وارده به پالایشگاه آبادان و حوزه های نفتی و گازی جزیره خارک، عدم تولید، پالایش و استخراج نفت و غیره مجموع خسارت وارد شده به ایران حدود ۱۳۰۰ میلیارد دلار است.

تجارت‌نیوز هم می‌نویسد: «در مورد مبنای محاسبه این عدد اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، اما ظاهرا این رقم بین مسئولان کشور جا افتاده، چرا که بعدها بارها از تریبون‌های دیگر هم اعدادی در همین حدود در باب مطالبات ایران از عراق، اعلام شده است.»

• چرا ایران غرامت نگرفته است

سعید محمودی، کارشناس حقوق بین‌الملل و استاد دانشگاه، در گفت‌وگویی اختصاصی با صدای آمریکا می‌گوید جهت دریافت غرامت، «باید به طور رسمی متجاوز تعیین شود. در مورد جنگ ایران و عراق، این امر از طرف شورای امنیت انجام نشد.»

به گفته آقای محمودی، در مورد جنگ عراق و کویت، شورای امنیت پس از گذشت چند ماه با صدور قطع‌نامه‌ای عراق را رسما متجاوز اعلام کرد. وی با اشاره به این که این لزوما شورای امنیت نیست که باید متجاوز را تعیین کند، به دو مورد استناد می‌کند.

به گفته وی، در رای دیوان بین‌المللی لاهه در سال ٢٠٠٣ در قضیه سکوهای نفتی آمریکا و ایران، عراق به عنوان آغازگر جنگ معرفی شده است. در مورد دوم نیز در سال ۲۰۰۵، کوفی عنان، دبیرکل وقت سازمان ملل، به صورت رسمی اعلام کرد از دیدگاه «دبیرخانه شورای امنیت و او» دولت عراق متجاوز است. به گفته آقای محمودی، «اراده سیاسی ایران برای مطالبه غرامت اهمیتی محوری دارد.»

چرا کویت توانست از عراق غرامت بگیرد اما ایران نگرفت؛ سعید محمودی توضیح می‌دهد

از سوی دیگر ایرج همتی، نویسنده و پژوهشگر حوزه جنگ، به انصاف نیوز گفته است :«نه مقامات سیاسی و نه دیپلمات‌های کشور، از مرحوم هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس جمهور وقت گرفته تا علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه، کمال خرازی سفیر وقت ایران در سازمان ملل، و جانشین وی محمدجواد ظریف در هیچ متن مکتوب یا سخنرانی و گفت‌وگویی چیزی که نشان دهد آنها امید داشتند بند ۶ قطعنامه با مسأله غرامت پیوند بخورد نگفته‌اند. از میان آنها آقای خرازی صراحتا در مصاحبه‌ای گفته است که با قطعنامه ۵۹۸ نمی‌توان ازعراق غرامت گرفت.»

بعد از خروج آمریکا از برجام و از سرگیری تحریم های بین المللی علیه ایران نخست وزیر وقت عراق، حیدر العبادی عنوان کرد: «ما مخالف وضع تحریم علیه ایران هستیم. اما بغداد به منظور حمایت از ملت عراق به این تحریم‌ها پایبند خواهد بود.»

پس از این بود که بحث دریافت غرامت دوباره مطرح شد و محمود صادقی، نماینده وقت مجلس شورای اسلامی در توییتی نوشت: «دولت عراق مطابق ماده ۶ قطعنامه ۵۹۸ ، مبلغ ۱۱۰۰ میلیارد دلار بابت غرامت خسارت مستقیم جنگ تحمیلی به ایران بدهکار است، دولت ایران با لحاظ تنگناهای مردم عراق در مطالبه این غرامت تعلل کرده است، اکنون نخست وزیر عراق به جای جبران، با تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران همراهی می‌کند.»

در پاسخ فائق الشیخ علی، نماینده وقت مجلس عراق خواستار پرداخت غرامت به کشته‌شدگان عراقی به دست القاعده از سوی ایران شد.

ایرج همتی گفته است: «به گفته برخی صاحب‌نظران حقوق بین‌الملل، زبانی که در قطعنامه‌های مربوط به جنگ ایران و عراق به کار رفته نشان می‌دهد شورا [شورای امنیت سازمان ملل] قائل به تقسیم جنگ به دو دوره قبل و بعد از آزادی خرمشهر بود. در این صورت محاسبه غرامت و اعمال آن براساس دوره زمانی مسئولیت جنگ با پیچیدگی های حقوقی، فنی، و سیاسی زیادی روبرو می‌شد.»

همتی این را از دلایل احتمالی تصمیم اعضای شورای امنیت مبنی بر این که «از خیر آثار مستقیم مسئولیت جنگ بگذرند و جبران خسارت‌های جنگ را به کمک‌های بین‌المللی حواله دهند»‌ دانسته است.