نیویورک تایمز زیر عنوان «تلاش های ایران برای تحریک خشونت در افغانستان موجبی برای نگرانی آمریکا» می نویسد به گفته مقامات آمریکائی درست چند ساعت پس از آنکه در اواخر فوریه فاش شد سربازان آمریکائی قرآن های ضبط شده دریک مرکز بازداشتگاهی در افغانستان را سوزانده اند، ایران محرمانه به عوامل عملیاتی خود در داخل افغانستان دستور داد از خشم قابل پیش بینی مردم، از طریق اقدام در برانگیختن اعتراض هائی خشونت آمیز در کابل- پایتخت - و بخش غربی کشور یهره برداری کنند.
مقامات می گویند در اغلب موارد تلاش های عوامل ایران و عناصر عملیاتی آنان در دامن زدن به ناآرامی هائی گسترده و یا پایدار به شکست انجامیده است. ولی همزمان با آماده شدن دولت های عضو ناتو برای مقابله با اقدامات تلافی جویانه احتمالی ایران در صورت حمله اسرائیل به تاسیسات اتمی اش، مسئله تمایل و یا توانائی ایران در دامن زدن به خشونت در افغانستان و نقاط دیگرضرورت و فوریتی بیشتر پیدا کرده است.
مقامات آمریکائی با توجه به انگیزه ها و مقاصد عملیاتی ایران، به دقت به مطالعه و بررسی وقایع مشغولند. مصاحبه های بعمل آمده با بیش از ده مقام دولتی آمریکا، که اغلب آنان به شرط معرفی نشدن حاضربه اظهار نظر شده اند زیرا نظراتشان بر پایه گزارش های اطلاعاتی است، حاکی از شکل گرفتن تصویری از ترکیب توانائی ها و نقاط ضعف ایران است.
یک مقام دولت آمریکا سفارت ایران در کابل را سفارتخانه ای توصیف می کند که از یک برنامه بسیار فعال و تحریک آمیز ضد آمریکائی برخوردار است، هر چند که هنوز روشن نیست آیا ایران به عمد پس از واقعه قرآن سوزی تصمیم گرفت تلاش های خود را محدود سازد، یا قادر نبود عملیات را به گونه ای انجام دهد که آسیب هائی به مراتب عمده تر ببار بیاورد.
ژنرال جان آر آلن، فرمانده ارشد متحدین در افغانستان، اخیرا در جریان توضیحاتی علنی به کنگره آمریکا، ضمن شرحی کلی در باره تهدید های تهران گفت ایران کماکان به شعله ور ساختن آتش خشونت از طریق حمایت از شورش در افغانستان ادامه می دهد. احساس ما این است که ایران اگر بخواهد می تواند بیش از این هم انجام دهد - اما فعلا نخواسته است، و ما هم فعالیت ها و ارتباط ها را از نزدیک زیر نظر داریم.
مشهودترین شورشی که به گفته مقامات آمریکائی نشانه هائی از دست داشتن ایران در آن دیده شده است، در ولایت هرات رخ داد، که در غرب افغانستان با ایران هم مرز است. به گفته مقامات افغان و آمریکائی در یک غوغای پس از قرآن سوزی هفت نفر کشته و شصت و پنج نفر مجروح شدند. این خشونت با منفجر شدن یک وانت پلیس حامل مهمات در جریان تیراندازی یکی از شورشیان به اوج رسید.
ایران هرگونه اقدام مورد حمایت خود در دامن زدن به ناآرامی در افغانستان را تکذیب می کند اما مقامات آمریکائی الگوئی از یک مداخله بدخواهانه را می بینند که هدف آن گسترش نفوذ ایران در خاورمیانه و جنوب آسیاست . بنظر می رسد ایران بر تعامل سیاسی و ارسال محموله های تسلیحاتی برای شورشیان و دیگر چهره های سیاسی در یمن، و مسلح ساختن و دادن نظرات مشورتی به بشارالاسد رئیس جمهوری درگیر در بحران در سوریه افزوده است.
این فعالیت ها در عین حال منعکس کننده کمپین گسترده تری است که به گفته مقامات آمریکائی توطئه شکست خورده ترور سفیر عربستان سعودی در آمریکا در ماه اکتبر، و آنچه که بنظر می رسد تلاش هائی هماهنگ شده توسط ایران برای حمله به دیپلمات های اسرائیلی در هند و گرجستان در سال جاری بوده است، بخشی از آنهاست. ایران هرگونه نقشی در این حملات را، که جراحت هائی شدید ببار آورد اما تلفاتی در برنداشت، تکذیب می کند.
فقدان کارنامه ای قوی وحاکی از موفقیت در این توطئه ها، از جمله در مورد نقش مشکوک ایران در شورش های هرات و آشوب هائی مشابه در کابل، در میان تشکیلات اطلاعاتی غرب، جر و بحث هائی شدیدی را به وجود آورده است که سطح مهارت های حرفه ای ایران تا چه حد است، و آیا ایران توانائی آن را دارد که به رقبایش در خارج از شبکه های سنتی در خاورمیانه ضرباتی موثر وارد کند، یا نه.
به گفته یک مقام آمریکائی شکست دراین حملات به وضوح ناشی از ضعف در برنامه ریزی و مهارت های حرفه ای ایران بوده است.
با اینحال تحلیلگران امور اطلاعاتی تاکید می کنند که ایران هنوز هم می تواند از منابعی قوی در گروه ستیزه گر لبنانی حزب الله استفاده کند، و بعضی از مقامات آمریکائی، نشانه های حاکی از تضعیف توانائی ایران در دامن زدن به خشونت را با احتیاط بررسی می کنند.
توطئه ها در عین حال تشکیلات اطلاعاتی آمریکا و دیگران را بر آن واداشته است که مجددا توجه خود را به تروریسم مورد حمایت دولت ها جلب کنند، حال آنکه در دهه گذشته القاعده و گروههای محلی وابسته به آن، و دیگر شبکه های گمنام تروریستی بیشتر زیر ذره بین بودند.
مقامات آمریکائی می گویند هیچگاه تهدیدهای مورد حمایت دولت ها را نادیده نگرفته اند، اما تشدید اختلاف و تشنج با ایران موجب شده است اذهان مجددا به چنین تهدیدهائی جلب شود.
در افغانستان، به گفته مقامات آمریکائی، کمک های ایران به ستیزه گران و شورشیان ، محدود به فراهم ساختن تعلیمات، پول، مواد منفجره، سلاح های سبک، راکت و خمپاره است. اما ژنرال آلن درجریان توضیحاتی دو روزه به کنگره فاش ساخت که نیروهای ناتو مراقب ورود سلاح هائی پیشرفته تر، بخصوص بمب های قدرتمند کنار جاده ای موسوم به ای اف پی هستند، که می توانند خودروهای زرهی آمریکائی را سوراخ کنند. کارآئی مرگبار این بمب ها در ایامی که ایران در بحبوبه خشونت های فرقه ای مذهبی در عراق آنها را برای ستیزه گران شیعه می فرستاد ثابت شده است. ژنرال آلن گفت بهمین جهت ما نقل و انتقال چنین سلاح هائی را به دقت زیر نظر داریم زیرا فکر می کنیم نشان دهنده آن است که ایران می خواهد عملیات خود را گسترش بدهد، و ما باید مراقبت های بیشتری بعمل آوریم.
ایران در شکل بخشیدن به سیاست خود در مورد افغانستان مدتی است که بر سر یک دوراهی قرار گرفته است . ایران می خواهد آمریکائی هائی را که در افغانستان می جنگند هدف بگیرد و بهترین ابزار برای این هدف گیری شورش طالبان است. اما در عین حال ایران به بازگشت رژیم طالبان نیز علاقه چندانی ندارد. هنگامی که طالبان در افغنستان قدرت داشت اقلیت هزاره ای ها را آزار می داد، که نظیر ایرانیان شیعه هستند و ایران از آنها حمایت می کند.
آنچه که ایران بی وقفه دنبال آن بوده است استراتژی تلاش برای دور ساختن دولت افغانستان از آمریکائیان است، که پرداخت های نقدی برای ارتقای نفوذ و منافع ایران در دولت حامد کرزی بخشی از آن است.
یک تحلیلگر اطلاعاتی به حمایت دیرباز ایران از اقلیت های افغان، اعم از شیعه و سنی، و ایجاد شبکه ای از حمایت در میان هزاره ای ها، اوزبک ها و تاجیک ها اشاره می کند و می گوید ایران برای گسترش نفوذ خود ازدیگر ابزارهای به توصیف او، دارای قدرت نرم هم با گشودن مدارس در غرب افغانستان استفاده کرده است. ایرانیان همچنین در کابل مدارس ایرانی باز کرده اند و برای دانشگاهی وابسته به یک مسجد بزرگ شیعه کمک های مالی قابل توجهی فراهم ساخته اند.
به گفته مقامات افغان و غربی، ایران دست کم از هشت روزنامه و چند ایستگاه تلویزیونی و رادیوئی در کابل حمایت می کند. ارگان های خبری تحت حمایت ایران تا چند روز پس از واقعه قرآن سوزی به دامن زدن به احساسات ضد آمریکائی ادامه می دادند.