جعفر پناهی در اوج موفقیت جهانی و در حالی که خارج از ایران زندگی میکند، در تهران بهطور غیابی به یک سال حبس، دو سال ممنوعالخروجی، و محرومیت از فعالیت در احزاب و تشکلهای سیاسی و اجتماعی به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» محکوم شده است.
این حکم در همان روزهایی صادر شده که فیلم تازه او، «یک تصادف ساده»، پس از دریافت نخل طلای کن، به عنوان نماینده رسمی فرانسه برای بخش فیلم بینالمللی جوایز اسکار ۲۰۲۶ معرفی شده و جایگاه او را بهعنوان یکی از مهمترین صداهای مستقل سینمای ایران در اروپا برجسته کرده است.
بهگفته مصطفی نیلی، وکیل جعفر پناهی، یکی از شعبههای دادگاه انقلاب تهران این فیلمساز را به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» بهصورت غیابی محاکمه و به یک سال حبس محکوم کرده است. در کنار این مجازات، دو سال ممنوعیت خروج از کشور و ممنوعیت عضویت در تشکلهای سیاسی و اجتماعی نیز برای او در نظر گرفته شده است. پناهی طی حدود یک دهه و نیم گذشته چندین بار با بازداشت، حبس، ممنوعیت فیلمسازی و ممنوعالخروجی روبهرو بوده و با وجود این محدودیتها، آثارش را با امکانات محدود و بدون مجوز رسمی در ایران ساخته و در معتبرترین جشنوارههای سینمایی جهان به نمایش گذاشته است.
فیلم تازه جعفر پناهی با عنوان «یک تصادف ساده» امسال در جشنواره فیلم کن نخل طلا را بهدست آورد و به سرعت در مرکز توجه منتقدان اروپایی قرار گرفت. فرانسه این فیلم را بهعنوان نماینده رسمی خود برای شاخه بهترین فیلم بینالمللی اسکار ۲۰۲۶ معرفی کرده و آن را نمونهای از نقش پاریس بهعنوان پناهگاه هنرمندانی توصیف کرده است که در کشورهای خود امکان کار آزادانه ندارند. کارنامه جوایز پناهی در سه دهه اخیر او را در جمع معدود فیلمسازانی قرار داده که از هر سه جشنواره بزرگ اروپایی، یعنی کن، ونیز، و برلین، جوایز اصلی دریافت کردهاند و اکنون با موفقیتهای پیاپی در جوایز اروپایی، عملاً موقعیت خود را بهعنوان یکی از چهرههای شاخص سینمای مؤلف در اروپا تثبیت کرده است.
در روزهای منتهی به انتشار خبر حکم تازه پناهی، گزارشهایی از یورش نیروهای امنیتی به یک مهمانی تولد در تهران منتشر شد که در آن چند بازیگر و چهره هنری حاضر در جشن تولد علی شادمانی بازداشت شدهاند. بر اساس گزارشهای حقوق بشری، در ماهها و سالهای اخیر دهها نفر بهدلیل شرکت در مهمانیهای خصوصی، نوع پوشش، سبک زندگی یا حضور در دورهمیهای مختلط بازداشت شدهاند و با اتهاماتی از جمله «فساد اخلاقی» و «نقض عفت عمومی» تحت پیگرد قرار گرفتهاند. ابهام در جزئیات پروندهها، کلی و امنیتی بودن اتهامها و پیامدهای شغلی و حرفهای برای بازیگران و هنرمندان، فضای فعالیت فرهنگی مستقل را بیش از پیش محدود کرده است.
در ماههای گذشته انتشار ویدئوی عروسی دختر علی شمخانی، از مقامهای ارشد پیشین امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی، موجی از خشم عمومی را در شبکههای اجتماعی برانگیخت. تصاویر منتشرشده فضایی لوکس، پوششهایی کاملاً متفاوت با الگوی رسمی حجاب و اختلاط زن و مرد را بهنمایش میگذاشت؛ صحنههایی که با سیاستهایی که سالها برای کنترل پوشش و سبک زندگی شهروندان و یورش به مهمانیهای خصوصی به کار گرفته شده، در تضاد آشکار قرار داشت.
صفحه فارسی وزارت خارجه آمریکا در شبکههای اجتماعی با اشاره به موج بازداشت هنرمندان، فیلمسازان و بازیگران در ایران، این اقدامات را مصداق نقض گسترده آزادی بیان و آزادی هنری در جمهوری اسلامی توصیف کرده است. در این موضعگیری بر نقش هنرمندان بهعنوان صدای جامعه و ضرورت توقف آزار، ارعاب و تعقیب قضایی آنان تأکید شده و وضعیت جعفر پناهی و دیگر سینماگران منتقد بهطور مشخص بهعنوان نمونهای از این سرکوب برجسته شده است.