گفتگوی صدای آمریکا با دکتر شهرام مجیدی؛ کسی که نخستین تراشه ارتباطی مغز و کامپیوتر در آمریکا را کار گذاشت

مدتی است موضوع تراشه‌های مغزی و برقراری ارتباط مغز انسان با کامپیوتر دوباره با نام «نورالینک»، تراشه مغزی شرکت ایلان ماسک میلیاردر خبرساز شده است.

نورالینک، پس از مدتها تلاش، نظر ناظران سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا را برای کارآزمایی بالینی و آزمایش روی انسان دریافت کرد.

ایلان ماسک می‌گوید تراشه‌هایش می‌توانند از نابینایی گرفته تا فلج و حتی افسردگی را درمان کند و در آینده، کاربران عادی نیز می‌توانند به کامپیوتر متصل شوند و انسان را پا به پای هوش مصنوعی بالا ببرد.

ماسک همچنین پیشنهاد کرده است که این دستگاه در نهایت افکار را استخراج و ذخیره کند و در واقع روح دیجیتالی فرد باشد.

اما تا آن روز، راه طولانی پیش رو است و تراشه‌های مغزی تنها کاربرد درمانی خواهند داشت.

• استارت‌آپ «سینکرون» از پیشتازان این عرصه

سال گذشته، شرکت رقیب نورالینک به نام «سینکرون»، تراشه مغزی موسوم به «اِستِنتروید» را با هدف برقراری ارتباط ذهن بیمار و کامپیوتر در مغز نخستین بیمار در آمریکا کار گذاشت.

دکتر شهرام مجیدی، استادیار جراحی مغز و اعصاب از دانشکده پزشکی «آیکان» در نیویورک کسی بود که در روز نوزدهم ماه ژوئیه سال ۲۰۲۲ این عمل جراحی را انجام داد.

این جراحی، تحت معافیت دستگاه‌های تحقیقاتی سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا انجام شد. پس از آن، چندین بیمار دیگر نیز تراشه مغزی دریافت کردند.

دکتر شهرام مجیدی به صدای آمریکا گفت: «بیمارانی که روی آنها آزمایش کردیم، قادر به انجام کاری نیستند. ما از آنها خواستیم حرکات خاصی انجام دهند و آنها با فکر کردن به هر یک از این اعمال، سیگنال خاصی در مغزشان ایجاد کردند.»

تراشه مغزی سیگنال را می‌گیرد، آن را به کامپیوتر می‌فرستد و سپس آنها به فرمان‌های دیجیتال تبدیل می‌شوند.

شهرام مجیدی افزود: «پس از یکی دو هفته تمرین با بیمار، کدهای خاصی دارید و می‌دانید وقتی بیمار به اعمال خاصی فکر می‌کند کامپیوتر آن را به چه سیگنالی تغییر می‌کند. بنابراین بیماران قادر خواهند بود از طریق ابزار دیجیتال با محیط اطراف ارتباط برقرار کنند.»

شرکت سینکرون، از شرکت‌های پیشرو در عرصه توسعه تراشه‌های مغزی و برقراری ارتباط کامپیوتر و مغز

این سیستم به بیماران اجازه داده است تا به اعضای خانواده‌شان پیام بفرستند و یا اگر درد دارند بتوانند آن را ابراز کنند و یا اگر احتیاج به چیزی دارند آن را بخواهند.

دکتر مجیدی می‌گوید شماری از بیماران با استفاده از تراشه‌های کاشته شده در مغزشان قادر شدند به دوستان خود اس‌ام‌اس بفرستند.

او گفت: «این به رغم اینکه گامی کوچک است، برای بیمار بسیار هیجان‌انگیز و امیدبخش است و قدرت روانی زیادی دارد . معنادار است.»

• تفاوت تراشه نورالینک و محصول شرکت سینکرون

دکتر شهرام مجیدی می‌گوید دهه‌ها است که انسان از طریق نوار مغزی فعالیت مغز را ثبت می‌کند و ایده تأثیرگذاری بر روی این روند، سالهاست مطرح است و در سه چهار دهه اخیر، انواع تراشه‌ها برای این منظور تست شده‌اند.

ولی به گفته او کار گذاشتن بیشتر این تراشه‌ها در مغز نیازمند عمل مغز باز است.

عمل جراحی مغز باز، عملی تهاجمی است که با عوارض جانبی بیشتری همراه است و منجر به واکنش التهابی می‌شود.

دکتر مجیدی توضیح می‌دهد که تراشه مغزی شرکت سینکرون، این برتری را دارد که نیاز به عمل مغز باز ندارد.

او گفت: « شما می‌توانید از طریق آنژیوگرافی داخل وریدهای مغز می‌شوید و از بزرگراه‌های طبیعی مغز عبور کنید و تراشه را در عروق مغزی بگذارید بدون اینکه آناتومی مغز را دستکاری کنید.»

این عمل غیرتهاجمی است و عوارض کمتری دارد.

دکتر مجیدی می‌گوید از نظر علمی، تراشه‌های مغزی که به صورت مستقیم داخل مغز قرار داده می‌شوند، داده‌های بسیار زیادتری را دریافت می‌کنند و حساسیت تراشه نورالینک برای دریافت داده بیشتر از تراشه سینکرون است ولی عوارض بیشتری نیز دارد.

او افزود: « همه اینها در نهایت خبر خوبی برای بیماران است و نتیجه همه این تست‌ها به ما پزشکان کمک می‌کند تا بهترین تراشه را با کاربرد بیشتر و عوارض کمتر برای بیمار استفاده کنیم.»

• برقراری مجدد ارتباط بیمار با دنیای اطراف

در انواع شدید فلج‌های مغزی، بیمار از دنیای اطراف خود جدا شده است و هیچگونه ارتباطی نمی‌تواند با محیط اطراف بگیرد.

فردی که دچار یکی از این بیماری‌های فلج‌کننده شده است حتی قادر نیست از ابزار دیجیتال برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده کند.

گاهی این اتفاق به دلیل خوردن ضربه شدید به قسمت فرماندهی مغز می‌افتد و کلا فرمانی در مغز تولید نمی‌شود. در این حالت خاص تراشه مغزی کمکی به بیمار نمی‌کند ولی بیماران زیادی هستند که مغزشان قابلیت کار کردن را دارد و مراکز حساس مغزی در آنها کار می‌کند و تنها ارتباط مغز با اندام نهایی قطع شده است.

در این حالت، تراشه مغزی می‌تواند فرمان را دریافت کند و آن را تبدیل به یک رفتار خارجی کند.

در آمریکا بالای پنج میلیون نفر بیمار هستند که دچار فلج شدید اندام هستند ولی می‌توانند از این فن‌آوری برای برقراری مجدد ارتباط با دیگران بهره ببرند.

دکتر شهرام مجیدی در دبیرستان البرز درس خوانده است و سپس در دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شده است. او در مورد پیشرفت علم در ایران گفت: «دانشمندان باهوش و قابل احترام زیادی در ایران داریم ولی متأسفانه امکان انجام چنین کارهایی نداریم

ایران می‌تواند پیشرو تکنولوژی و پزشکی و هوش مصنوعی باشد. من وقتی می بینم خارج از ایران این علوم با سرعت پیش می‌روند ولی در ایران نه، متأسف می‌شوم. ولی شرایط اینطور نخواهد ماند.»

گفتگو با متخصصی که نخستین تراشه ارتباطی مغز و کامپیوتر را در آمریکا کار گذاشت