ساخت و شيوه نگهداری راکتورهای اتمی صنعت نسبتا جديدی ست که عمر مرحله اجرایی آن به صورت تجاری، به نيم قرن هم نمی رسد. آنهایی که با زوايای ظريف راکتورهای اتمی آشنایی بيشتری دارند می گويند، به ويژه در سه دهه اخير نوعی از نگرش موسوم به «فرهنگ حفاظتی» برنحوه بکارگيری اين راکتورها حاکم بوده است. بالاترين الويت در اين فرهنگ به امن سازی محيط کار و آلوده نکردن محيط زيست، به ويژه شهرک های نزديک اين نيروگاه ها داده شده است. حفظ و ارتقا اين فرهنگ مستلزم استفاده از آخرين فن آوری در ساخت راکتور ها و آموزش مداوم مديران، مهندسان و فن آورانی ست که در سطوح مختلف با اين پديده انرژی زا کار می کنند. حوادث ناگوار در راکتور نيروگاه اتمی «تری مايل آيلند» در آمريکا، و همتای آن در چرنوبيل در اتحاد شوروی سابق تاثيراتی انقلابی بر نحوه تحول «فرهنگ حفاظتی» در نيروگاه های اتمی داشته است. هوشمند ميرفخرائی گزارشی در چند بخش در اين باره تهيه کرده است که اولين بخش آن را اکنون می خوانيد.
پريپيات شهری ست که در ٣ کيلومتری راکتور اتمی حادثه ديده چرنوبيل در اوکراين مرکزی در اتحاد شوروی سابق قرار دارد. شهری به واقع مرده که کلاس های درس و زمين های بازی آن مدت های مديد متروک مانده است. در نيمه شب ششم ارديبهشت ماه ۱۳۶۵ سقف فلزی قطور راکتور اتمی واحد شماره ۴ نيروگاه چرنوبيل با صدای مهيبی از جا کنده شد. اين انفجار ناشی از خطای انسانی در آزمايش سيستم خنک کننده بود. اين فعل و انفعال حرارت درونی و فشار بخار آب راکتور را دفعتا افزايش داد. اين حادثه با مقياس ۷ در درجه بندی اين نوع از وقايع طبقه بندی شده، که وخيم ترين واقعه اتمی غير نظامی در دنيا شمرده می شود.
انفجارسقف رآکتور شماره ۴ نيروگاه اتمی چرنوبيل ساکنان شهر ۵۰ هزار نفره پريپيات را که در خواب بودند در معرض تشعشعات اتمی قرار داد و با وجوديکه حتی از هليکوپتر برای فرو ريختن هزاران تن شن و ماسه جهت اطفای حريق استفاده شد، آتش سوزی درآن راکتور تا چندين روز ادامه داشت.
پخش مواد راديو اکتيو حاصل از حادثه در نيروگاه اتمی چرنوبيل محدود به حومه آن نشد و بر اثر وزش باد منطقه وسيعی، از جمله اوکراين، روسيه سفيد، کشورهای اسکانديناوی و بريتانيا را نيز آلوده کرد. واکنش مقام های شوروی سابق به اين حادثه آنچنان کند بود که دستور تخليه کامل شهر پريپيات را ۳۶ ساعت بعد صادر کردند. به دليل تاخيری که در تخليه ساکنان پريپيات صورت گرفت و به جهت آلوده بودن هر آنچه در شهر بود عمدا به مردم گفته شد مدت کوتاهی از خانه و کاشانه شان دور خواهند بود. به همين دليل تقريبا تمام ساکنان شهر همه چيز را پشت سر گذاشتند، اما وخامت حادثه بحدی بود که از آن به بعد شهر پرييپات و حومه آن به شعاع ۳۰ کيلومتر «منطقه ممنوعه» اعلام شد.
اگرچه در ابتدا مقام های اتحاد شوروی سابق در مورد حادثه نيروگاه اتمی چرنوبيل پنهانکاری کردند اما دستگاه های ضبط و اندازه گيری تشعشات اتمی در کشورهای دور و نزديک کرملين را وادار به اعتراف کرد. مسکو صدها تن را برای تميز کردن چرنوبيل و ساخت سرپوشی برای راکتور منفجر شده به نيروگاه مذکور فرستاد، اما با وجود رعايت احتياط های مرسوم بسياری از کارگران بر اثر تشعشعات اتمی بيمار شدند و بسياری از وسایل کار آنان را نيز از فرط آلودگی در محفظه های سيمانی در خاک مدفون کردند.
حداقل ۳۱ تن مستقيما بر اثر انفجار نيروگاه چرنوبيل کشته شدند و به گزارش سازمان بهداشت جهانی انتظار می رود رقم تلفات آنهایی که مستقيما در پاکسازی نيروگاه شرکت کردند به ۲۲۰۰ نفر بالغ شود. افزون بر اين مجموع افرادی که بر اثر انواع سرطان و امراض ديگر ناشی از تشعشعات اتمی تدريجا تلف خواهند شد نهايتا به ۴ هزار نفر خواهد رسيد. با اين حال دولتمردان مسکو بخش هائی از نيروگاه چرنوبيل را تا سال ۱۳۷۲ فعال نگهداشتند.
راکتور ار. ب. ام. کي. نيروگاه اتمی چرنوبيل بر خلاف فن آوری اين صنعت در غرب در داخل بنای بزرگ و مقاومی موسوم به «کانتينر» قرار نداشت، محفظه ای که به گفته فيليپ يامه مدير امنيت نصب در آژانس بين المللی انرژی اتمی به منظور حفاظت از مردم و محيط زيست از پرتوهای راديو اکتيو بر پا می شود.
هفت سال قبل از حادثه مرگبار چرنوبيل اهميت کانتينر در بنای راکتور های اتمی در واقعه ای در يکی از واحد های نيروگاه تری مايل آيلند در ايالت پنسيوانيا در آمريکا به اثبات رسيد. در هشتم فروردين ماه ۱۳۷۲ خراب شدن يکی از شير ها در راکتور اتمی شماره ۲ آن نيروگاه با خطای انسانی توام شد و بخش هایی از راکتور به دليل نرسيدن آب سرد کافی ذوب شدند. در اين حادثه گاز های آلوده به تشعشعات سمی راديو اکتيو تنها در فضای نيروگاه شماره ۲ پراکنده شدند، اما به دليل وجود کانتينر در همان محل ماندند و صدمه ای به محيط زيست نزدند. بعد از واقعه با وجوديکه همه چيز در نيروگاه تری مايل آيلند تحت کنترل بود، مقام های محلی تعدادی از مردم ساکن حومه آن را تخليه کردند. راکتور اتمی شماره ۲ تری مايل آيلند بعد از پاکسازی برای هميشه تعطيل شد اما بقيه نيروگاه تا به امروز به توليد برق ادامه می دهد.
حادثه در نيروگاه اتمی تری مايل آيلند از يک طرف دلنگرانی آمريکایی ها از اين صنعت را افزايش داد، و از طرف ديگر بگفته تونی پيئترو آنجلو معاون انستيتوی انرژی اتمی تحولی در استاندارهای آموزش مهندسان و تکنيسين ها و افزايش توانائی های واکنش به حوادث احتمالی به وجود آورد.
آژانس بين المللی انرژی اتمی و مديران راکتورهای هسته ای در سراسر جهان مهمترين بخش از «فرهنگ حفاظتی» در رآکتورهای اتمی يعنی آموزش مداوم و نظارت دقيق بر کار اين نيروگاه ها را در راس امور قرار داده اند.
مقام های سازمان انرژی اتمی ايران نيز می گويند اين امر در مورد نيروگاه اتمی بوشهر نيز صدق می کند، اما هنوز دلنگرانی ها در مورد دسترسی مديران صنعتی و تکنيسين ها به آخرين دانش روز و به ويژه سيستم تخليه مردم در مناطق اطراف در صورت بروز حادثه در آن نيروگاه از بين نرفته است.
ادامه دارد.......
