گزارش هنری: فیلم مستند «ملکه و من» در جشنواره ساندنس

ناهید پرسون، فیلمساز ایرانی ساکن سوئد، که سال گذشته در جشنواره سینمایی لس آنجلس فیلم یک مرد و چهار زن او درباره مرد چند همسری در ایران با سر و صدای فراوان و استقبال تماشاگران روبرو شد فیلم مستند تازه خود به نام « ملکه و من » را با شرکت شهبانو فرح پهلوی در جشنواره ساندنس که از روز پنج شنبه گذشته آغاز به کار کرده است به نمایش خواهد گذاشت.

روزنامه بریتانیایی ایندیپندنت گزارشی در باره این فیلم مستند که درباره زندگی فرح پهلوی، همسر شاه سابق ایران است چاپ کرده است.

در این گزارش که عنوان آن « شورشی و شهبانو» است و توسط جفری مکناب نوشته شده آمده است که :« فرح پهلوی ممکن است به صورتی دور از انتظار همگان یکی از ستارگان جشنواره سینمایی ساندنس باشد که در ماه ژانویه در آمریکا برگزار می شود. » در این مقاله آمده است که فرح پهلوی پس از درخواست های مکرر از سوی این روزنامه نگار حاضر شده است تا در مورد این فیلم مستند ٩٠ دقیقه ای صحبت کند.

فیلم شهبانو و من توسط ناهید پرسون تهیه شده که بنا بر گفته روزنامه ایندیپندنت، یکی از کمونیست های سابق ایران است که در سال ها نوجوانی برای سرنگون کردن حکومت شاه مبارزه می کرده است.

ایندیپندنت می نویسد: « قاعدتا باید توقع داشت که این دو زن یعنی همسر یک پادشاه پیشین و یک شورشی سابق از یکدیگر متنفر باشند اما در واقع این دو وقتی با یکدیگر روبرو شدند دریافتند که وجوه مشترک آنان به مراتب خیلی بیشتر از تفاوت های فکری است که با یکدیگر دارند.»

ایندیپندنت در ادامه این مطلب می نویسد: « هر دو زن مادر هستند. در تبعید به سر می برند و زنانی مصیبت دیده محسوب می شوند. (برادر نوجوان پرسو در روزها اول برقراری حکومت اسلامی توسط رژیم ایران اعدام شد.) هر دو به شدت دلتنگ سرزمینی هستند که به اجبار ترک گفته اند و از شرایط جامعه ایران تحت حکومت جمهوری اسلامی و محمود احمدی نژاد، در حالیکه ٣٠ سال از این انقلاب و آغاز حکومت جمهوری اسلامی گذشته احساس یاس می کنند.

فرح پهلوی در مصاحبه با گزارشگر ایندیپندنت می گوید: « ناهید پرسون یک ایرانی و یک زن است و اگر چه می دانستم که ما دو دیدگاه سیاسی مختلف داریم باز فکر کردم که لازم است در یک مقطع از زمان با یکدیگر گفتگویی داشته باشیم و اختلافات و تلخ کامی های خود را برای ابد نگاه نداریم. این دلیل قبول شرکت من در فیلم او بود.»

در مقابله ایندیپندنت نوشته شده است که : « فرح پهلوی در سال ١٩٧٩ به همراه همسرش از ایران خارج شد. برای بسیاری از مخالفان حکومت سلطنتی پهلوی، او نماد رژیمی متهم به نقض حقوق بشر و سرکوب آزادی بیان است درحالیکه برای هوادارانش حلقه ارتباطی با نظامی محسوب می شود که امید دارند بار دیگر به ایران بازگردد.»

به نوشته این روزنامه، در بخش هایی از فیلم، کارگردان از فرح پهلوی تصویری به یک ماری آنتوانت معاصر ترسیم کرده است و عکس ها و فیلم های مربوط به تاجگذاری او را در کنار فیلم های خبری در مورد تبعید اجباری به خارج و تظاهرات خیابانی و به آتش کشیدن تصاویر این ملکه پیشین قرار می دهد تا به این ترتیب تغییرات شگفت انگیزی که در زندگی موضوع فیلم اتفاق افتاده است را به تصویربکشد.

در گفتگو با ایندیپندنت شهبانو فرح می گوید: « من به خوبی می دانستم که پس از موافقت با شرکت در این فیلم هیچگونه اختیاری در چگونگی ارائه تصویری که ناهید پرسون از من بدست خواهد داد نخواهم داشت. »

بنا بر نوشته ایندیپندنت، فرح پهلوی حتی مدتی پس از آغاز فیلمبرداری نیز دچار شک و تردید بود و در طول مدت ساخته شدن آن گاه به نظر می رسید که مایل است این کار را ناتمام بگذارد. شهبانو در این مورد می گوید:«پس از سال ها تجربه و نشیب و فرازهایی که در زندگی و مصاحبه های مختلف داشته ام از نتیجه این فیلم کاملا مطمئن نبودم. نمی دانستم که آیا کار درستی کرده ام یا نه؟ اما بعد تصمیم گرفتم به این کار ادامه دهم چرا که در نهایت من بیست سال تمام ملکه کشورم بودم و هرچند سی سال است که در خارج زندگی کرده ام اما هنوز هم احساساتم در برابر کشورم پابرجاست.»

فرح پهلوی می دانست که ناهید پرسون به شدت با رژیم شاه مخالف بود اما می گوید که کارگردان در زمان انقلاب یک نوجوان بود و می افزاید که پرسون « از یک خانواده کم بضاعت است و جوانان در آن سن و سال معتقد بودند که کمونیسم به آن ها خوشبختی و برابری می دهد و به همین دلیل من هنوز هم نسبت به جوانان در ایران احساس همدردی می کنم.»

ایندیپندنت در ادامه مقاله نوشته است: فرح پهلوی همچنان به خاطره محمد رضا شاه ، همسرش وفادار است و در نظر ندارد برای آنچه برخی ها زیاده روی های رژیم شاه دانسته اند عذر خواهی کند اما در این فیلم ناهید پرسون مردی را نشان می دهد که در زندان های دوران شاه شکنجه شده بود و می گوید : « اگر کسانی که فریاد زنده باد فرح سر می دهند واقعیت را بدانند چنین شعارهایی نخواهند داد.»

کارگردان فیلم همچنین مصاحبه مطبوعاتی ملکه پیشین ایران در برلین را در فیلم گنجانده است که علنا پذیرفته است که در زمان شاه در ایران فقر وجود داشت و می گوید که :« زندگی در ایران در آن زمان بی عیب و نقص نبود» اما هم او و هم کارگردان ناهید پرسون قبول دارند که نقض حقوق بشر در ایران امروز به مراتب بدتر از زمان شاه شده است.

نویسنده و گزارشگر اینپندنت می نویسد که آنچه که فیلم « ملکه و من » را به اثری تاثیر گذار تبدیل کرده است دوستی غیرمتعارفی است که در جریان ساختن فیلم بین این دو زن در لابلای وقایع فیلم شکل می گیرد.

هرچند ناهید پرسون نگران آن بود که تحت تاثیر رفتار صادقانه فرح پهلوی قرار گیرد و در مقابل فرح پهلوی نیز می دانست که این فیلم به سادگی می تواند به یک وسیله تخریب شخصیت مبدل شود. اما هردو زن بر سوء ظن های متقابل خود غلبه کردند و هنگامی که رو در رو قرار می گیرند نمی توانند از احساس علاقه متقابل به یکدیگر خودداری کنند.

پرسون در جریان ساختن فیلم ملکه و من واقف شد که فرح پهلوی فیلم های قبلی او از جمله مستند هایی مانند « خودفروشی پشت حجاب» و « یک مرد و چهارزن» آگاه است و می گوید «هنگامی که برای نخستین بار با فرح پهلوی روبرو شدم فهمیدم که او هم یک فرد عادی است.»

ملکه پیشین ایران فیلم را ایده ای نو و در نهایت دارای پیامی مثبت توصیف کرده است: « این فیلم منصفانه ساخته شده است اما البته ناهید به تنهایی و در نقش راوی در فیلم صحبت می کند و نظراتش را بیان می کند در حالیکه همین فرصت به من داده نشده است.»

نویسنده درپایان این مقاله نوشته است: « فیلم مستند ملکه و من قطعا باعث ایجاد نظرگاه های دو قطبی در اذهان عمومی خواهد شد زیرا احتمالا طرفداران فرح شرکت نماد نظام مورد علاقه خود را در فیلم یک کارگردان کمونیست نوعی حمایت از افکار این کارگردان می دانند و در مقابل همکاران ناهید پرسون هم ممکن است بپرسند چگونه پس از سال ها او در مورد رژیمی که مورد تنفر آن هاست همدردی نشان داده است؟»

فرح پهلوی برای تماشای فیلم در جشنواره سینمایی ساندنس حضور نخواهد داشت و می گوید: این فیلم متعلق به ناهید است و من برای او آرزوی موفقیت دارم.