شب اورمزد یا شب یلدا به معنای شب تولد، شب زایش مهر یا خورشید، یکی از جشن های بزرگ ساکنان فلات ایران در آغاز زمستان است. این جشن با سفره های رنگین، رقص، میخواری و شادمانی همراه بوده است.
قصه خوانی یکی از پایه های اصلی این جشن زمستانی بوده است، چرا که داستان نماد روشنایی بخشیدن به شب های تاریک و سرد زمستان بوده است. از این رو داستانسرایان یا گوسان ها از جایگاه ویژه ای در میان مردم و حکومت ها برخوردار بوده اند.
تاریخ نویسان یونانی درباره مادها می گویند گوسان ها و داستانسرایان از محبوبترین رده های اجتماعی در میان مردم ایران باستان بوده اند. داستان عشق رزیادرس برادر پادشاه ماد به اوادتیس دختر پادشاه روم که به صورت داستان عشق گشتاسب به کتایون دختر پادشاه روم در شاهنامه تجلی یافته یکی از داستان های محبوب و مردمی دوران مادها بوده است.
اشکانیان به گوسان ها حقوق و مزایا پرداخت می کرده اند تا آنان همزمان با آغاز زمستان به روستاها و شهرها رفته و برای مردم به قصه گویی بپردازند. خداینامه خوانی یکی از سنت های رایج در دوران ساسانیان بوده که بعدها به شاهنامه خوانی تغییر نام داد. بهرام گور پادشاه ساسانی به دلیل کمبود گوسان ها ده هزار نوازنده و خواننده از هند به ایران آورد تا همگی مردم از نعمت داستان خوانی و نوازندگی بهره مند شوند.
نقالی که شکلی از هنر نمایش ایرانی بوده با نمایش های روحوضی، تعزیه و سیاه بازی در بهار و تابستان تا دوران صفویه نیز ادامه یافته است و به شاخه های گوناگون تقسیم شد و حتا روضه خوانی نوشاخه این درخت کهنسال بود.
صفویان آخرین خاندان پادشاهی در ایران بوده اند که صنف نقیبان یا داستانسرایان بخشی از ساختار حکومتی و حقوق بگیران آن بوده اند. ورود تبلیغات حکومتی به سنت نقالی و وصف صفات شاه عباس و تحریف داستان های کهن و نسبت دادن قهرمانی های پادشاهان باستانی به حاکم وقت، عملا زوال صنف نقیبان و نقالان و فروپاشی سنت قصه خوانی را رقم زد.
امروزه روز، قصه خوانی شب یلدا در روستاها و شهرهای کوچک و سنتی ایران دوام یافته و هنوز این سنت باستانی که رسالت نور و گرما بخشیدن به شبهای درازدامن زمستان را برعهده دارد را در این مناطق شاهد بود. پدیده که رهاورد زایش مهر بوده است.