گزارشی از ادوارد وانگ و دیوید سنگر در نیویورک تایمز
مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، روز چهارشنبه از خروج ایالات متحده از معاهده ای خبر داد که طی شش دهه مبنایی برای عادی سازی روابط دو کشور از جمله مبادلات دیپلماتیک و اقتصادی بود.
این حرکت عمدتا نمادین ساعاتی پس از آن رخ داد که «دیوان بین المللی دادگستری» در حکمی به ایالات متحده دستور داد اطمینان حاصل کند که دور جدید تحریم های آمریکا علیه تهران در سالجاری مانع رسیدن غذا، دارو و قطعات هواپیما به ایران نشود.
این معاهده ارتباطی به روابط کنونی واشنگتن و تهران ندارد. این تازه ترین تحرک دولت ترامپ برای تعمیق انزوای ایران و معکوس کردن تماس های دیپلماتیک دولت باراک اوباما با تهران است.
حکم دادگاه لاهه مربوط به شکایت حقوقی ایران در ماه ژوییه بر این مبنا بود که تحریم های جدید ناقض «معاهده مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی» مصوب سال ۱۳۳۴ خورشیدی است. هدف از حکم موقت دادگاه لاهه جلوگیری از وارد آمدن آسیب های غیرقابل جبران به مردم و اقتصاد ایران بود تا بعدتر در مورد کلیت تحریم ها تصمیم بگیرد.
وزیر خارجه آمریکا در سخنان خود روشن کرد که ایالات متحده با ابطال این پیمان دوجانبه با ایران به حکم دادگاه لاهه اعتنایی نخواهد کرد: «ایرانی ها سال های مدیدی به این پیمان بی اعتنا بوده اند.»
مایک پمپئو گفت شکایت حقوقی ایران تلاشی برای مداخله در حق حاکمیت ایالات متحده، تصمیم دادگاه خارج از حوزه اختیارات قضایی آن و اعتراض های ایران فاقد اعتبار است.
وزیر خارجه آمریکا، با این وجود، گفت ایالات متحده به ارائه کمک های بشردوستانه به مردم ایران ادامه می دهد و موارد مستثنی شده از تحریم های اقتصادی به قوت خود باقی خواهد ماند.
از منظر قانونی، خروج ایالات متحده از معاهده مودت با ایران به فوریت اجرا نمی شود. این معاهده تا یک سال برقرار خواهد ماند و از این رو شکایت حقوقی ایران ادامه پیدا می کند.
معاهده مودت پس از رویدادهای سال ۱۳۳۲ در ایران به مذاکره گذاشته شد و دو سال بعد به دست شاه و پرزیدنت دوایت آیزنهاور به امضا رسید.
این معاهده زمینه ای برای روابط بازرگانی، ساختارهای مالیاتی و دسترسی به دادگاه های دو کشور بوده است. هیچ یک از این موارد از انقلاب ۱۳۵۷ به این سو مورد استفاده قرار نگرفته است.
جولیان کو، استاد قانون اساسی و قوانین بین الملل در دانشگاه هافسترا، می گوید: «این معاهده با ایران، معاهده ای غریب است. ما سال های طولانی است که با ایران دوست نبوده ایم.»
آمریکا پیشتر یک بار در دوره ریگان در اختلافات با نیکاراگوئه و در دوره جرج بوش در اختلافات با مکزیک معاهداتی را ترک کرده بود.
وکلای ایالات متحده می گویند تحریم های آمریکا مساله ای مرتبط با امنیت ملی آمریکا است و دادگاه لاهه اختیارات قضایی در این باره ندارد. حکم دیوان بین المللی دادگستری به لحاظ قانونی لازم الاجرا است، اما مکانیزمی برای اجرای آن وجود ندارد. آمریکا و ایران در گذشته به احکام این دادگاه بی اعتنایی کرده اند.
حکم صادره که با اجماع ۱۵ قاضی از جمله یک قاضی آمریکایی صادر شد، خواسته ایران مبنی بر توقف فوری تمام تحریم ها را تامین نکرد.