تاریخچه
۲۱ سال پیش در سال ۱۹۹۱، سازمان یونسکو و دفتر گردش اطلاعات سازمان ملل در چارچوب کنفرانسی که در شهر ویندهوک در نامیبیا برگزار شد، با تدوین اعلامیه ای که نام این شهر را به خود گرفت، روز سوم ماه مه را روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کردند. در این اعلامیه تاکید شده است که برای تأمین آزادی مطبوعات وجود پلورالیزم و استقلال رسانه های همگانی ضروریست.
جایزه آزادی مطبوعات، برنده امسال
هیئت اجرایی یونسکو، در سال ۱۹۹۷ بر آن شد که علاوه بر بزرگ داشت سالانه روز جهانی آزادی مطبوعات در سوم ماه مه، جایزه ای نیز با نام جایزه آزادی مطبوعات گی یرمو کانو به این روز اختصاص دهد. این جایزه هر سال به فرد، سازمان یا نهادی تعلق می گیرد که در هر نقطه از جهان در راه تامین، حمایت و دفاع از آزادی مطبوعات تلاش کرده باشد، بویژه اگر این تلاش جان فرد را به خطر انداخته باشد. برنده جایزه ازمیان نامزدهایی انتخاب می شود که توسط کشورهای عضو یونسکو یا نهادهای بین المللی یا محلی مدافع آزادی بیان پیشنهاد شده اند.
امسال این جایزه به عین الله فتح الله یف، روزنامه نگار و فعال حقوق بشر آذربایجانی تعلق گرفته است. این روزنامه نگار ۳۵ ساله، سردبیر پیشین و بنیان گذار هفته نامه پر خواننده روسی زبان «رئالنی آذربایجان» (آذربایجان واقعی) و روزنامه ترکی زبان «گوندالیک آذربایجان» است. او که در سراسر دوران کار روزنامه نگاری خود از آزادی مطبوعات و آزادی بیان دفاع کرده است، در سال ۲۰۰۷ به زندان افتاد و سال گذشته در روز استقلال آذربایجان مورد عفو ریاست جهوری قرار گرفت و آزاد شد.
عین الله فتح الله یف سال گذشته «اتحادیه مردمی حقوق بشر» را بنیان گذاشت که سازمانی غیردولتی برای دفاع از حقوق بشر است. این جایزه روز پنجشنبه در کاخ ریاست جمهوری تونس طی مراسمی به این روزنامه نگار اهدا می شود.
سال گذشته جایزه روز جهانی آزادی مطبوعات به احمد زید آبادی روزنامه نگار مدافع آزادی بیان ایرانی محبوس در زندان گوهر دشت کرج اهدا شد.
مراسم بزرگداشت روز جهانی آزادی مطبوعات
پس از مراسم اهدای جایزه در تونس، کنفرانسی به مدت دو روز تا روز پنجم ماه مه، در حمایت از سازمانهای غیردولتی بین المللی و رسانه های حرفه ای برگزار می شود که در جریان آن شرکت کنندگان درباره موضوع هایی چون جوانان و رسانه های همگانی، امنیت گزارشگران و کارکنان رسانه ای، معیارهای حرفه ای و اخلاقی در کار روزنامه نگاری بویژه در وضعیت گذار، به بحث می پردازند. همچنین موضوع هایی چون نقش قانون گذاران و سیاست پردازان در توسعه خدمات رسانه ای، جرم زدایی از بیان، مالکیت رسانه ای، دستیابی به اطلاعات و غیره مورد بحث و نظر قرار خواهد گرفت.
همچنین در این روز در بیش از یکصد کشور جهان رویدادهای گوناگونی در بزرگداشت روز جهانی ازادی مطبوعات برگزار می شود.
تم سال ۲۰۱۲ برای روز جهانی آزادی مطبوعات
یونسکو هرسال تم خاصی برای روز آزادی مطبوعات در نظر می گیرد. تم امسال برای این روز «آزادی رسانه ها برای ایجاد تغییر در جوامع» است. به نوشته یونسکو علت انتخاب این تم تحولات دمکراتیک و اجتماعی- سیاسی است که سال گذشته در سطح جهان روی داد و رسانه ها در ایجاد آن نقشی مهم بر عهده داشتند، هرچند که، به نوشته یونسکو، نتوانستند نقش خود را تا رسیدن به آنچه «انقلاب رسانه های اجتماعی» خوانده می شود، به انجام رسانند. با آن که در رویدادهای سال گذشته در جهان، بویژه در کشورهای عربی، سرکوب گری سیاسی و کمبودهای اقتصادی نقشی عمده در سازماندهی توده ها بویژه در میان جوانان برعهده داشت، با این حال نمی توان از این واقعیت غافل شد که آزادی دسترسی به نیروی اطلاع رسانی و فنون ارتباطی در کنار استفاده از تلویزیون های ماهواره ای نقشی اساسی در در این زمینه بازی کرد. که به نوشته یونسکو این خود صحت نظریه محوری در اعلامیه روز جهانی آزادی مطبوعات را به ثبوت می رساند: که آزادی رسانه ها بخشی از مجموعه حقوق بنیادی بشری ست.
به نوشته یونسکو، هم آمیزی برخورداری از آزادی مطبوعات و آزادی بیان، از طریق رسانه های سنتی و جدید، سطح آزادی رسانه ها را به حدی بی سابقه ارتقا بخشیده و به فعالان جامعه مدنی، جوانان، و جوامع کمک کرده است تغییرات توده ای گسترده و فراگیر اجتماعی و سیاسی به بار آورند. آزادی رسانه مستلزم آزادی هر فرد بشری برای داشتن عقیده و برخورداری از آزادی بیان آن در عرصه عمومی است که شامل آزادی جستجو، دریافت و دسترسی به اطلاعات و عقاید از طریق رسانه ها و بدون مانع ملیت ها و مرزهاست. حقی که در بند ۱۹ اعلامیه حقوق بشر بر آن تاکید شده است.
قیام های اخیر در کشورهای عربی نه تنها برقدرت رسانه و نیاز افراد بشر به آزادی رسانه تاکید می کند بلکه این واقعیت را تایید می کند که نابرابری های اجتماعی میلی نامحدود و محدودیت ناپذیر، به تعادل و از میان بردن بی عدالتی ها دارد. آیا بهار عربی بدون گسترش استفاده وسیع از رسانه های اجتماعی و تلویزیون های ماهواره ای امکان پذیر بود؟ پیام های موبایلی و رسانه های اجتماعی گردش اطلاعات و اخبار را در کمترین زمان در میان بیشترین تعداد مردم ممکن کرد و معترضان را قادر کرد که به سازمان دهی خود بپردازند و در عین حال جوانان جهان را در نبرد برای بیان آزادانه عقاید خود درگیر کنند و الهام بخش جوامع دیگرشوند.
یونسکو می گوید این آزادی رسانه ای نویافته، نوید بخش ایجاد تغییر با شیوه هایی شد که تا یک سال پیش از آن بی سابقه بود.
ارعاب و قتل روزنامه نگاران
با این حال یونسکو معتقد است که ازادی رسانه ها همچنان امری بسیار اسیب پذیر و دور از دسترسی همگانی است. با وجود ارتقای سطح ازادی رسانه ها هنوز بسیاری از مردم جهان به فن آوری پایه ارتباطات دسترسی ندارند. و با آن که اطلاع رسانی به شیوه اینترنتی افزایش می یابد اما بر تعداد روزنامه نگاران اینترنتی و وب لاگ نویسانی که مورد آزار و ارعاب و حمله قرار می گیرند و حتی کشته می شوند، روز به روز افزوده می شود.
و سخن آخر آن که یونسکو دولت ها را موظف می داند که قوانین داخلی خود را در زمینه آزادی بیان در هماهنگی کامل با اصول پذیرفته در اعلامیه ویندهوک و سند شاخص های توسعه رسانه ها که توسط یونسکو تدوین شده و هردو از حمایت بین المللی برخوردارند، تنظیم کنند.