جایزه سازمان ملل در زمینه حقوق بشر جایزه ای ست پر اعتبار که به شخصیت ها و سازمان هایی که در پیشبرد وضعیت حقوق بشر فعالیتی چشمگیر داشته اند، تعلق می گیرد.
این جایزه در سال ۱۹۶۶در مجمع عمومی سازمان ملل تعیین شد و برای نخستین بار در دهم دسامبر ۱۹۶۸، در بیستمین سالگرد روز اعلامیه جهانی حقوق بشر به برندگان آن اهدا شد. از آن پس این جایزه در سال های ۱۹۷۳، ۱۹۸۸،۱۹۷۸ و پس از آن هر پنج سال یک بار در سال های ۱۹۹۳، ۱۹۹۸، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۸ اهدا شده است. این جایزه نه تنها فرصتی برای قدردانی جهانی از تلاش ها و دستاوردهای برندگان آن است، بلکه این پیام آشکار را برای مدافعان حقوق بشر می فرستد که جامعه بشری هم قدردان و هم حامی تلاش های خستگی ناپذیر آنان است.
برندگان چگونه انتخاب می شوند؟
نامزدها از طریق منابع متنوعی انتخاب می شوند. دولت های عضو، سازمان های تخصصی و سازمان های غیر دولتی که در مقام مشاور سازمان ملل هستند، و منابع موثق دیگر. پس از تایید نامزدها در کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، فهرستی از آنان به کمیته انتخاب نامزدها داده می شود. این کمیته از میان نامزدهای پیشنهادی برندگان را انتخاب و تعیین می کند.
اعضای این کمیته پنج نفری عبارتند از رئیس مجمع عمومی، رئیس شورای اقتصادی و اجتماعی، رئیس شورای حقوق بشر، رئیس کمیسیون مقام زن، و رئیس کمیته مشورتی
برندگان جایزه حقوق بشر سازمان ملل در قرن بیستم
نخستین جایزه حقوق بشر در سال ۱۹۶۸ به این افراد تعلق گرفت:
مانوئل بیانکی (شیلی)، سفیر و رئیس کمیسیون بین آمریکایی حقوق بشر
رنه کاسن (فرانسه)، عضو اصلی کمیسیون حقوق بشر و از نویسندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر
البرت لوتولی (آفریقای جنوبی)، رهبر حزب کنگره ملی آفریقا
مهرانگیز منوچهریان (ایران)، مشاور دادستان و سناتور
پتر املیانوویچ ندبایلو (اوکراین)، عضو کمیسیون حقوق بشر
النور روزولت (آمریکا- جایزه پس ازمرگ)، بانوی اول آمریکا، رئیس کمیسیون حقوق بشر در زمان تدوین و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر
برندگان سال ۱۹۷۳:
دکتر طاها حسین (مصر)، استاد ادبیات در دانشگاه
ویلفرد جنکس (بریتانیا - جایزه پس از مرگ)، دبیرکل دفتر بین المللی کار
ماریا اوربینا (مکزیک)، وکیل دادگستری، استاد دانشگاه
اسقف ابل موزوره وا (نامیبیا)، رئیس حزب کنگره ملی آفریقا
او تان ( برمه)، دبیرکل سازمان ملل
سر سی وو ساگور رام گولان ( موریتیوس)، نخست وزیر
برندگان سال ۱۹۷۸:
بیگم رعنا لیاقت علی خان
پرنس صدرالدین آقاخان
دکتر مارتین لوترکینگ ( آمریکا- پس ازمرگ)
هلن سوزمان
کمیته بین المللی صلیب سرخ
سازمان عفو بین الملل
ویکاریا ده لا سولیداریدا(شیلی)
اتحادیه ملی زنان تونس
برندگان سال ۱۹۸۸:
مورلیدار دِویداس آمته (هند)، وکیل
جان همفری (کانادا)، رئیس بخش حقوق بشر سازمان ملل و نویسنده پیش نویس اعلامیه جهانی حقوق بشر
ادام لوپاتکا ( لهستان)، رئیس دیوان عالی لهستان
اسقف لئونیداس پرونایو (اکوادور)
نلسون ماندلا (آفریقای جنوبی)، وکیل دادگستری
وینی ماندلا( افریقای جنوبی)، مددکار اجتماعی بهداشت
برندگان سال ۱۹۹۳:
حسیب بن عمار ( تونس)، رئیس موسسه عربی حقوق بشر
دکتر اریکا ایرن دائس (یونان)، گزارشگر حقوق بشر، مدیر گروه کاری در مورد بومیان، استاد دانشگاه
جیمز گرانت (سازمان ملل)، مدیر اجرایی یونیسف
کمیسیون بین المللی قضات (در ژنو)
کارمندان بیمارستان مرکزی سارایه وو
دکتر سونیا سوته لا پیکادو ( کستاریکا) قاضی، معاون دادگاه حقوق بشر بین آمریکا
گانش مان سینگ ( نپال)، رهبر عالی کنگره نپال
اتحادیه زنان سودان
پدر خولیو تومیری خاویر (بولیوی)، بنیان گذار و رئیس مجمع دائم حقوق بشر در بولیوی
برندگان سال ۱۹۹۸:
سونیلا آبه یه سه که را (سری لانکا)، مدیر اینفورم
آنجالثین آچنگ آتیام ( اوگاندا)، عضو موسس و معاون انجمن والدین متعهد
جیمی کارتر (آمریکا)، رئیس جمهوری پیشین آمریکا
خوزه گرگوری (برزیل)، رئیس دفتر ملی حقوق بشر
آنا ساباتووا (جمهوری چک)، عضو موسس "منشور ۷۷"
مدافعان حقوق بشر در جهان
برندگان جایزه حقوق بشر در قرن بیست و یکم
در قرن بیست و یکم دوبار این جایزه به فعالان زبده حقوق بشر اهدا شده است. در سال ۲۰۰۳ و در سال ۲۰۰۸.
برندگان سال ۲۰۰۸ عبارت بودند از لوییز اربر، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل (۲۰۰۴-۲۰۰۸)؛ بی نظیر بوتو نخست وزیر پاکستان (مقتول در دسامبر ۲۰۰۷). دوبار در سال های ۱۹۸۸ و ۱۹۹۳ از طریق انتخابات به نخست وزیری رسید (جایزه پس از مرگش به او اهدا شد)؛ رمزی کلارک، مدافع دیرین حقوق بشر و دادستان کل پیشین ایالات متحده آمریکا؛ دکتر کارولین گومز، بنیان گذار و مدیر موسسه "عدالت برای مردم جاماییکا" که نخستین گروه حقوق بشری در جاماییکاست؛ دکتر دنیس موک وگه، از بنیان گذاران و مدیر بیمارستانی در بوکاوو درکنگو. روزانه حدود ده تا دوازده زن در وضعیت وخیم که به جراحی های دشوار نیازمند است، به این بیمارستان مراجعه می کنند. این زنان قربانیان خشونت جنسی اند. دکتر موک وگه تجاوز و خشونت جنسی را سلاحی جنگی می شمارد که سراسر جامعه را نابود کرده است؛ و خواهر دوروتی استانگ از خواهران نوتر دام دو نامور که در سال ۲۰۰۵ در برزیل کشته شد. خواهر دوروتی بیش از چهل سال در منطقه آناپوی برزیل به دفاع از حقوق انسانی فقیران، بی خانمانان و بومیان مشغول بود.( جایزه او نیز پس ازمرگش به او تعلق گرفت).
برندگان جایزه حقوق بشر سازمان ملل در سال ۲۰۰۳ عبارت بودند از سرجیو ویی را ده ملو(برزیل)، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل که در بمب گذاری هتلی در بغداد کشته شد. شبکه صلح زنان رود مانو( افریقای غربی)، گروه مدیریت تنظیم خانواده( اردن)، دنگ پوفانگ (شیلی) و اریکتا استلا بارنس ده کارلوتو، رئیس جنبش مادر بزرگ های میدان مایو (آرژانتین)