افزایش شیوع برخی بیماریهای مشترک در زندانیان سیاسی و مدنی، همچون حملات و بیماریهای قلبی یا ابتلا وتشدید بیماریهای عصبی- عضلانی، در چند ماه گذشته بسیار چشمگیر بود. از همین رو حتی نمایندگان مجلس نیز با تصویب طرحی خواهان تحقیق و تفحص درباره رسیدگی به وضعیت جسمانی زندانیان و علل بروز این بیماریها و بررسی انطباق شرایط بازداشتگاهها با استانداردهای موجود شدند. طرحی که هنوز در صحن علنی مجلس مطرح نشده است. اما آنچه مطرح است علاوه بر جنبه حقوقی از منظر سلامت و بهداشت نیز حائز نکات مهم بسیاری است.
بشر یک پدیده جسمی-روانی- اجتماعی است که میان فعل و انفعالات جسمانی انسان و زیست روانی او پیوندی وثیق برقرار است و هر یک بر آن دیگری اثری عمیق دارد. اگر چه این رابطه بسیار پیچیده و مبهم است اما در به هم پیوستگی آن ها تردیدی وجود ندارد. هم تحریکات جسمی آثار روانی دارند و هم محرکات روانی بر بدن آدمی اثر می گذارند. آزار و شکنجه جسمی آثار و علایم کاملا مشهودی بر جای می گذارد که انکار آن را به غایت دشوار می کند. شکنجه روانی اگر موثرتر از شکنجه جسمی نباشد حتما کم اثرتر از آن نیست.
شکنجه روانی که بعضا «شکنجه سپید» خوانده می شود می تواند مشتمل بر موارد ذیل باشد:
زندان انفرادی طولانی مدت، محرومیت از خواب به طور کامل برای یک یا چند روز و یا ایجاد محدودیت در خواب برای شب های متوالی، تحقیر شدید جنسی و فرهنگی، استفاده از تهدید و ارعاب به قصد القای ترس از مرگ یا جراحت و بیماری غیرقابل درمان به زندانی، ایجاد فشار عصبی و استرس بر زندانی (از طریق ارایه اخبار غیرواقعی نظیر فوت اعضای خانواده و نزدیکان)، محرومیت از هوای آزاد، پخش موسیقی (یا نواهای مذهبی) با صدای بلند برای ساعت ها و روزهای متوالی حتی در حین بازجویی از زندانی، گرما یا سرمای بیش از اندازه سلول، اهانت و فحاشی، بازجویی از زندانی با چشمان بسته، عدم اجازه استحمام و استفاده از توالت، گرسنگی و محرومیت از آب و غذا، و موارد دیگر.
این شکنجه ها عواقب و آثار کوتاه مدت و دراز مدتی بر فرد زندانی بر جای می گذارد. از جمله این عواقب می توان به اختلال در حافظه، کاهش توانایی و قدرت تمرکز، دردهای جسمی و عصبی نظیر سردرد و کمر درد، تحریک پذیری بالا، گوشه گیری و انزوا، کج خلقی و زود رنجی، افسردگی شدید، کابوس های مداوم و مکرر، احساس شرم و حقارت، اختلالات روانی پس آسیبی (PTSD)، تکلم متناقض و بی ربط، توهم و خیال بافی، سؤظن شدید به دیگران، هذیان گویی و جنون، از دست دادن قوه بصیرت، اقدام به خودکشی، مشکلات شدید عاطفی و هیجانی، اختلال در برقراری و تداوم مناسبات انسانی اشاره کرد.
لازم است فرد زندانی که تحت شکنجه های روانی قرار گرفته است برای غلبه بر مشکلات روحی و جسمی خود زیر نظر روان شناس و روان پزشک متخصص قرار گیرد. درمان فرد ممکن است سالیان متمادی به طول انجامد و در موارد حاد، احتمال درمان کامل عواقب ناگوار آن به صفر می رسد. به همین دلیل لازم است فرد داروهای مخصوصی را برای همیشه مصرف کند.