تاجيکستان تنها کشور فارسی زبان در ميان کشورهايی است که در حيطه شوروی سابق قرار داشت. اما، اکنون ايران در ايجاد روابط نزديکتر با تاجيکستان، با روسيه، رقابت می کند.
تهران و دوشنبه، هزار کيلومتر فاصله دارند، اما وقتی روسای جمهوری دو کشور ملاقات می کنند نيازی به مترجم ندارند. تاجيکستان و ايران دو کشوری هستند که زبان اکثريت مردم آن ها فارسی است و افغانستان دری زبان، بين آنها قرار دارد.
وقتی شوروی سابق سقوط کرد، ايران اولين کشوری بود که تاجيکستان مستقل را به رسميت شناخت.
پرچم ايران الگويی برای پرچم تاجيکستان بوده است. محی الدين کبيری، از حزب اسلامی تجديد، می گويد: ما دو کشور، يک ملت واحد هستيم، فقط ما، در محدوده ای زندگی می کنيم که تاجيکستان خوانده می شود و ايرانی ها در جايی زندگی می کنند که ايران، ناميده می شود. اگر مذهب دو کشور، يعنی شيعه و سنی را مدنظر قرار ندهيم، در واقع يک تاريخ مشترک، ادبيات مشترک، دين مشترک و زبان مشترکی داريم.
محمود احمدی نژاد، رييس جمهوری ايران، که به کرات به تاجيکستان سفر می کند می گويد، دو کشور يک روح در دو بدن هستند. آقای احمدی نژاد ماه سپتامبر گذشته برای افتتاح يک نيروگاه برق آبی و امضای توافق برای ساخت يک نيروگاه ديگر به تاجيکستان سفر کرد. ايران هر دو نيروگاه را اداره خواهد کرد، تا زمانی که از فروش برق حاصل از آن ها سرمايه گذاری اوليه مستهلک شود.
سيف الله صفروف، مدير مرکز مطالعات راهبردی تاجيکستان، می گويد: منافع دو کشور در يک راستا قرار دارند. منافع اقتصادی دو کشور، توسعه منابع انرژی، گسترش تجارت و توسعه فرهنگی، همه در يک راستا قرار دارند.
چين و ايران بزرگترين سرمايه گذاران خارجی در تاجيکستان هستند. چين و ايران می خواهند يک خط راه آهن ارتباطی بسازند که از تاجيکستان عبور خواهد کرد.
برخی از تحليلگران بر اين باورند که روسيه، قدرت غالب برای بيش از يک قرن در تاجيکستان، از صحنه محو نخواهد شد.
محی الدين کبيری می گويد: ايران و روسيه جای يکديگر را نخواهند گرفت و هر يک از آن ها جايگاه ويژه خودشان را در تاجيکستان دارند. او می گويد، بيش از يک ميليون نفر از شهروندان تاجيکستان در روسيه زندگی می کنند.
اما، به نظر می رسد، ۲۵۰۰ سال تاريخ مشترک بين تاجيکستان و امپراطوری ايران، به تدريج بر حاکميت صد ساله روسيه در اين کشور، سايه خواهد انداخت.
ظفر عبدالله يف، بلاگر آزاديخواه، می گويد: پس از سقوط شوروی سابق در آسيای ميانه، دو کشور فارسی زبان ايران و تاجيکستان، تنها زمانی می توانند يک روابط واقعاً عميق داشته باشند، که ايران به سمت آزادی چرخش کند.