شیرین نشاط، هنرمند ایرانی ساکن نیویورک که به خاطر عکس ها و چیدمان های ویدیوئی هنری درباره موضوعات مربوط به تبعیدیان و مهاجران پراکنده ایرانی شناخته شده است ، با نخستین فیلم داستانی خود، «مردان بدون زنان» دربخش رقابت های جشنواره سینمایی ساندنس شرکت کرد.
جشنواره سینمایی «ساندنس» (Sundance Film Festival) یکی از معتبرترین و مهم ترین جشنواره های سینمایی فیلم های مستقل است که از سال ١٩٩١ میلادی به همت بازیگر و کارگردان معروف سینمای آمریکا «رابرت ردفورد» کار خود را در شهر «پارک سیتی» درایالت «یوتا» آغاز کرده است. هدف از تاسیس این جشنواره حمایت از فیلم ها و فیلمسازان مستقل است. فیلم های بسیاری از فیلم سازان مشهور سینمای آمریکا از جمله «کونتین تارانتینو»، «استیون سودربرگ»، «جیم جارموش» و «کوین اسمیت» برای نخستین بار در ساندنس به نمایش در آمده است و باعث پیشرفت و شهرت کنونی آنان شده است.
شیرین نشاط در یک گفتگو با «هالی ویلیس» گزارشگرجشنواره ساندنس می گوید:«باید با صداقت تمام اعتراف کنم که من از همان آغاز کارهای هنری عشق عجیبی به سینما و فیلمسازی داشته ام. این عشق پیش از هرچیز دیگر به خاطر امکاناتی است که سینما در رابطه با قصه گویی و روایتگری دراختیار یک سینماگر می گذارد و بعد به خاطررابطه ای که سینما با تماشاگران برقرار می کند. این رابطه به نظر من بسیارقدرتمند است.»
نشاط که به عنوان یک هنرمند بصری از معروفیت زیادی درصحنه بین المللی برخوردار است بیشتر به خاطر عکس ها، ویدیو های کوتاه و چیدمان های هنری منحصربه فردی که اززندگی مهاجران و وقایع مربوط به تبعید، سیاست، جنسیت و فرهنگ ارائه کرده شناخته شده است. او هم چنین در طول سال ها کوشیده است تا مرزهای بین هنرهای بصری و سینما را بررسی و تجربه کند. این تجربیات شیرین نشاط به خوبی در آثاری که این هنرمند در سال ١٩٩٨ به شکل چیدمان های ویدیوئی دو واحدی عرضه کرده است نمایان است. فیلم ١٦ میلیمتری سیاه و سفید «یاغی» که نمایشگر دوگانگی بین زن و مرد، شوریدگی و نظم و ترتیب و هوش واشتیاق است.
شیرین نشاط شش سال پیش و چند ماهی پیش از آغاز کار اقتباس رمان شهرنوش پارسی پور به شکل سینمایی کنونی آن گفته بود:« این فیلم برای من راهگشایی بود به یک دنیای تازه و تجربه نشده سینمایی. دنیای روایت و روایتگری با زبان سینما. «یاغی» از تمام مشخصات یک فیلم کلاسیک برخوردار بود اما درعین حال پیرو هیچ یک از قوانین سینمایی نبود. در حقیقت این حضور تماشاگراست که به خاطر تقسیم پرده نمایش در این فیلم اهمیت دارد. چون آن ها هم زمان درحال تماشای دوفیلم مختلف روی یک پرده واحد هستند. همانجا بود که من احساس کردم این تجربه درهم آمیزی هنرهای بصری و سینما اثرات عمیقی برروی تماشاگر می گذارد.»
نمایش فیلم «مردان بدون زنان» که فیلمنامه آن اقتباس آزادی است از رمانی به همین نام به قلم «شهرنوش پارسی پور» نویسنده ایرانی ساکن سن فرانسیسکو، دربخش مرکزی جشنواره ساندنس امسال نشان دهنده استعدادهای غریزی شیرین نشاط به عنوان یک فیلمساز است که توانسته است یک اثر دراماتیک و حسی را با تصاویرکم نظیرهنری درهم آمیخته و فرم تازه ای از روایتگری سینمایی را ارائه کند.
نشاط می گوید:«من وقتی کار فیلمبرداری مردان بدون زنان را آغاز کردم هرگز فکر نمی کردم تهیه چنین فیلمی تا این اندازه با کارهای دیگری که تا آن زمان انجام داده بودم تفاوت داشته باشد به خصوص از لحاظ مخارجی که ساخت فیلم به صورتی که می بینید داشته است و این که چگونه دیدگاه من به عنوان فیلمساز با دیدگاه تهیه کننده و سرمایه گذاران تفاوت داشت. به خصوص از این نقطه نظرکه این یک فیلم تاریخی بود و بایستی بسیاری موارد در آن رعایت می شد.»
تمام مراحل اقتباس، فیلمنامه نویسی و روایتگری فیلم «زنان بدون مردان» برای شیرین نشاط چالش آمیز بوده است. او که هرگز پیش از این دیالوگ نویسی نکرده بود بایستی ریالیسم جادوئی را با فرم های سنتی سینمایی ادغام می کرد:« من همیشه به این موضوع فکر کرده بودم که اگر به دنبال روایتگری سینمایی بروم، سبک و شیوه کاری خودم را از دست خواهم داد اما با ساختن این فیلم فهمیدم که این موضوع واقعیت ندارد.»
اقتباس از روی رمان پارسی پور شاید بزرگ ترین چالشی بود که شیرین نشاط با آن روبرو شد. نمایش هم زمان زندگی چهار کاراکتر اصلی کتاب در نسخه سینمایی که این فیلمساز برای رسیدن به نتیجه نهایی انتخاب کرده بود:«در این کتاب دو شخصیت کاملا آبستره و فراجهانی در مقابل دو شخصیت کاملا زمینی و واقعی قرار گرفته اند.من بایستی تصمیم می گرفتم که چگونه بین این چهار شخصیت اصلی در فیلم نوعی توازن برقرار کنم.»
نشاط معتقد است که در این فیلم شخصیت پنجم «ایران» است:«همین مسئله باعث می شود که تعقیب موضوع فیلم هنگام تماشای آن برای تماشاگران مشکل تر شود. مسئله اینجاست که چگونه می توان بدون زیاده روی در کار کارگردانی توجه تماشاگر را در تمام لحظات فیلم به آن معطوف کرد؟»
پژوهش ها و آماده ساختن مقدمات فیلم پیش از فیلم برداری نیز مشکلات عمده ای به همراه داشت. بازگشت به دوران تاریخی دهه ٥٠ میلادی ایران، بازشناسی فرهنگی آن دوران و درون نگری شخصیت ها از دیدگاه زمانی آن دوران. محل فیلمبرداری، پیدا کردن بناهای تاریخی مشابه و ایجاد فضای تاریخی و اجتماعی آن زمان همه و همه خود چالش هایی دربرداشت. فیلمبرداری در مدت کوتاهی در مراکش انجام شد وهمکاری های شجاع آذری، یار و شریک زندگی شیرین نشاط در این مرحله کمک دهنده بوده است.
برای ساختن فیلم «زنان بدون مردان» شیرین نشاط علاوه بر تماشای فیلم های مدرن تر ساخته لارس فون ترییر،ساعت های متوالی را به تماشای فیلم های «کارل درایر» و «اینگمار برگمن» گذرانده است. فیلمسازانی که در آثار خود بارها و بارها مذهب و اگزیستانسیالیسم را زیر سئوال برده اند.
شیرین نشاط که خود را «هنوز یک شاگرد مکتب سینما» می خواند می گوید:«تجربه ساختن زنان بدون مردان به من اعتماد به نفس داد و من توانستم متوجه نقاط قدرت و ضعف کارخودم بشوم و درحال حاضر از چند سالی که صرف ساختن این فیلم کرده ام خوشحالم.»
درفستیوال سینمایی ساندنس، فیلم شیرین نشاط در بخش سینمای زنان به نمایش درخواهد آمد او درپاسخ به این سئوال که دررابطه با فیلم «زنان بدون مردان» او چه آموخته و چه اندرزی برای فیلمسازان جوان دارد نشاط می گوید:«من با ساختن این فیلم به این نتیجه رسیدم که در کار فیلمسازی بایستی ریسک کرد و خیزش داشت و با گام هایی بلند به جایی فراتر از امکانات موجود قدم نهاد.»
حضور شیرین نشاط و فیلم «زنان بدون مردان» در جشنواره سینمایی «ساندنس»
