جمعیت جهانی صلیب سرخ و هلال احمر، جنبشی در خدمت کسانی است که تحت شرایطی خاص، صدای رسایی برای ابراز درد درون خود ندارند. این جمعیت، درسراسر جهان، بیش از ۹۷ میلیون داوطلب و کارمند دارد و برای صیانت از جان، سلامت انسانها، کرامت انسانی و پیشگیری از قربانی شدن آنها به اتهام ملیت، باورهای دینی، اندیشه های سیاسی، جنسیت یا طبقۀ اجتماعی پدید آمد و فعال شد.
این جمعیت که درسالهای ۱۹۱۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ برندۀ جايزه صلح نوبل شد، با هدف غائی حمایت از انسانها در گرماگرم تنشهای نظامی داخلی و بین المللی آغاز به کار کرد. صلیب سرخ و هلال احمر تقریباً درتمامی کشورهای جهان فعالند. نهادهای فعال مردمی هر کشوری نیز می توانند به تعمیم فعالیتهای این جمعیت دست بزنند و طیفی گسترده تر از خدمات را به هم میهنانشان ارائه دهند. شمار این جمعیتهای ملی اکنون ۱۸۶ است.
پيدایش و پیشینه
جمعیت یا جنبش جهانی صلیب سرخ و هلال احمر- که بدواً به عنوان نهادی مدنی فعال شد - در سال ۱۸۶۳ با تمرکز بر ارايه خدمات انسانی، در ژنو (سوئیس) توسط ژان آنری دونان- یکی از دو برندۀ نوبل صلح سال ۱۹۰۱- تأسیس شد. تا نیمۀ سدۀ نوزدهم میلادی، ساختار منظم و سامان یافته ای برای تیمار مجروحان جنگی در کارنبود.
نخستین جمعیتهای صلیب سرخ در کشورهای اروپایی سازمان یافت. سپس در سال ۱۸۸۱، صلیب سرخ آمریکا توسط کلارا بارتن- پرستار مشهور جنگهای داخلی آمریکا- بنیاد نهاده شد. جمعیتهای ملی صلیب سرخ یا هلال احمر- که در کشورهای اسلامی معادل صلیب سرخ است- حامی اصول بنیادین جنبش صلیب سرخ – انساندوستی، بی طرفی، استقلال، خدمت داوطلبانه، جهانشمول بودن و وفاق- است. بسیاری از این اصول، بدنۀ مبانی کنوانسیون سال ۱۸۶۴ژنو را می سازند.
در سال ۱۹۴۴ ميلادی، جمعیت صلیب سرخ جهانی برای دومین بار جايزه صلح نوبل را از آن خود کرد؛ تنها نوبل صلحی که طی جنگ دوم جهانی- بین سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵- اعطا داده شد.
درپایان جنگ سرد، وظیفۀ صلیب سرخ جهانی خطیرتر شد. طی دهۀ نود ميلادی، نمایندگان و کارکنان این جمعیت بیش از هر دوران دیگری، آسیب دیدند و کشته شدند. اغلب کشته شدگان حین خدمت درتنشهای نظامی محلی و داخلی جان سپردند.
تا سال ۱۹۹۳، نمایندگان صلیب سرخ درسطح جهان می باید تابعیت سوئیسی داشته باشند، اما از آن زمان تاکنون، این قاعده تغییر کرده و اکنون حدود ۳۵ درصد از کارکنان صلیب سرخ جهانی شهروند سوئیس نیستند.
درروز شانزدهم اکتبر ۱۹۹۰، مجمع عمومی سازمان ملل متحد استقلال کامل صلیب سرخ- هلال احمر را اعلام کرد؛ آنچه این نهاد از بدو تأسیس عملاً از آن برخوردار بود.
نهادی که دراسرائیل معادل صلیب سرخ فعالیت می کند، «ستارۀ سرخ داود» نام دارد. تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نهادی که در ایران فعالیت می کرد «شیر و خورشید سرخ» نام داشت که پس از انقلاب اسلامی به «هلال احمر» تغییر نام داد.
خدمات
تعهدات و مسئولیتهای نهاد جهانی صلیب سرخ- هلال احمر- ستارۀ سرخ داود برمبنای کنوانسیونهای ژنو و منشور و مبانی داخلی این نهادها، این گونه تبیین شده است:
- حصول اطمینان از پایبندی طرفهای درگیر درجنگ به مبانی کنوانسیونهای ژنو
- تدارک امکان تیمار آسیب دیدگان جبهه های جنگ
- نظارت بر روند درمان اسرای جنگی
- مشارکت در روند جستجوی مفقودان جنگی
- نظم بخشیدن به صیانت از جمعیتهای مردمی
- حکمیت میان طرفهای درگیر طی تنشهای نظامی
دفتر مرکزی جمعیت صلیب سرخ جهانی در ژنو سوئیس است. این نهاد در۸۰ کشور دفترنمایندگی دارد. فدراسیون بین المللی جمعیتهای صلیب سرخ و هلال احمر، فعالیت ۱۸۷ جمعیت ملی صلیب سرخ و هلال احمر را در جای جای جهان هماهنگ می کند.
ارنست همینگوی – نویسندۀ بزرگ آمریکایی – در سال ۱۹۱۷ داوطلب یاری به صلیب سرخ شد و به عنوان رانندۀ آمبولانس در جنگ جهانی اول خدمت کرد. از او نقل کرده اند که بسیاری از آنچه دستمایۀ خلق آثارش قرار گرفته، ملهم از دوران خدمتش در صلیب سرخ در جنگ جهانی اول بوده است.
کلارا بارتن پس از ۲۳ سال مدیریت صلیب سرخ درسال ۱۹۰۵ از این سازمان کناره گرفت.
شیر و خورشید سرخ ايران
جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران نخستین سازمان خیریه ای درایران بود که وظایف مهم و متعددی در کمک رسانی در حوادث و بلايا را به عهده گرفت. اين سازمان همچنين بیمارستان و درمانگاه تأسیس می کرد و نگهداری از کودکان بی سرپرست و ديگر فعالیتهای عمرانی را سامان میداد.
دکتر امیراعلم، مدیر بهداری استان خراسان، موسس جمعيت شیر و خورشید سرخ ایران تقاضای تاسيس اين نهاد را در پی زلزله ای ویرانگر در بجنورد ارائه کرده بود. وی در سال ۱۳۰۱ نزد احمد شاه رفت و موافقت وی را برای پیوستن به جمعیت جهانی صلیب سرخ- اما با آرم پرچم ایران، به نام شیرو خورشید سرخ- جلب کرد.
چند ماه پس از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی رسماً اعلام کرد که نشان شیر و خورشید سرخ ایران را از آن پس استفاده نخواهد کرد و به جای آن، در زمرۀ کشورهای اسلامی در خواهد آمد و نشان هلال احمر را به کار خواهد برد. اما ۲۰ سال بعد در ۲۳ ژوئیه سال ۲۰۰۰، ایران صلیب سرخ جهانی را مطلع کرد که حق استفاده از «شیر و خورشید سرخ» را برای خود محفوظ نگاه می دارد و از دولت سویس خواست این موضوع را به اطلاع اعضای کنوانسیون ۱۹۴۹ ژنو برساند.
صلیب سرخ در حال حاضر
فدراسیون جهانی صلیب سرخ و هلال احمر بزرگترین شبکۀ جهانی ارائۀ خدمات انساندوستانه است که به ۱۵۰ میلیون تن در ۱۸۷ جمعیت ملی با فعالیت داوطلبان، یاری می رساند. این نهاد، قوت خود را شبکۀ خدمات داوطلبان و توانایی انعکاس صدای انسانهای آسیب پذیر قلمداد می کند.
صلیب سرخ جهانی برای شناساندن فعاليت های خود به مردم در بسیاری از شهرهای جهان دارای موزه است.
به پاس خدمات ژان انری دونان، زادروز وی، هشتم ماه مه، به عنوان روز جهانی صلیب سرخ پذيرفته شده است.
به رغم تمامی فعالیت های بشردوستانه ومثبتی که جمعیت جهانی صلیب سرخ و هلال احمر در جای جای جهان به انجام رسانيده و می رساند، این نهاد که با کمکهای مردمی و دولتی اداره می شود، گه گاه مورد انتقاد نیز قرار می گیرد و در مواردی، این انتقادها به استعفای برخی مسئولان بلندپایۀ این نهاد انجامیده است.