پیشنهاد اهدای خون بیماران بهبودیافته از ویروس کرونا از همان ماه مارس و با آغاز اوج‌گیری این ویروس در آمریکا از سوی بازیکنان بسکتبال که به این بیماری مبتلا شده بودند مطرح شد. در آن زمان، کلینیک «مایو» کار بر روی این روش درمانی را با کمک مالی ورزشکاران آمریکایی آغاز کرد.
در ماه اوت، ده‌ها هزار بیمار از طریق برنامه درمانی کلینیک «مایو» به این شیوه درمانی دسترسی پیدا کردند. بررسی دانشمندان نشان داد که این روش در صورتی که میزان پادتن ضدویروس در خون افراد بیشتر باشد، مؤثر است و در صورتی که سه روز پس از بروز بیماری انجام شود، از مرگ و میر ناشی از ابتلا به کرونا کم می‌کند.
پلاسمادرمانی چیست؟
پلاسما یا خوناب، مایع زردرنگی است که پس از جداسازی گلبول‌های قرمز و سفید خون به دست می‌آید و شامل پادتن یا آنتی‌بادی ضدویروس است.
پادتن‌ها پروتئین‌هایی به شکل حرف «وای» (Y) هستند که از سلول‌های دفاعی بدن آزاد می‌شوند. آنها می‌توانند به بخش‌هایی از سطح ویروس موسوم به آنتی‌ژن بچسبند و آن را خنثی کنند. پادتن‌ها، در صورت مشاهده دوباره ویروس، آن را شناسایی کرده و می‌توانند دوباره آن را هدف قرار دهند.
تاکنون بیش از ۷۲ هزار بیمار مبتلا به ویروس کرونا در آمریکا تحت پلاسمادرمانی قرار گرفته‌اند.
پلاسمادرمانی، روشی پزشکی با قدمت بیش از صد سال
استفاده از پلاسمای خون افراد بهبودیافته در درمان بیماری، قدمتی صد ساله دارد. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، این روش برای درمان بیماری‌هایی چون سرخک و آنفولانزای اسپانیایی مورد استفاده قرار گرفت.
پس از جنگ جهانی دوم، پلاسما بخش مهمی از صنعت داروسازی شد و برای اختلالات خونریزی و سیستم ایمنی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اگر چه به مرور زمان مشخص شد که این روش برای همه بیماران جواب نمی‌دهد، اما هر بار با بروز همه‌گیری‌های جدید این روش قدیمی بار دیگر خبرساز می‌شود.
استفاده از پلاسما به عنوان روش درمان در دهه ۱۸۹۰ آغاز شد. در آن زمان امیل فون برینگ، دانشمند آلمانی، اسب ها را در معرض باکتری‌های ایجاد کننده دیفتری قرارداد و پس از بهبودی حیوانات با استفاده از خون غنی از پادتن آنها، توانست انسان را در برابر این بیماری مهلک مصون کند. آن زمان، از آنجایی که دانشمندان هنوز قادر نبودند پلاسما را از خون جدا کنند، به این روش «سرم درمانی» می‌گفتند. در سال ۱۹۰۱، برینگ موفق به دریافت اولین جایزه نوبل پزشکی شد.
در همان سال فرانچسکو سینسی، پزشک ایتالیایی، از خون مردی که از سرخک بهبود یافته بود برای واکسینه کردن چهار کودک استفاده کرد و آنها در زمان شیوع این بیماری بر خلاف خواهران و برادران دیگر خود سرخک نگرفتند. او سپس این روش را بر روی کودکان بیمار به کار برد و متوجه شد آنها سریعتر بهبود پیدا کردند. این، نخستین استفاده از خون بیماران بهبودیافته به عنوان یک درمان، و نه پیشگیری، بود.
سرم‌درمانی بعد از همه گیری آنفلوانزا در سال ۱۹۱۸، به طور گسترده‌تری مورد استفاده قرار گرفت. مطالعات انجام شده در آمریکا نشان داد كه این روش درمانی به كاهش مرگ و میر در افراد مبتلا به آنفلوانزا كه به ذات الریه نیز مبتلا شده بودند، کمک می‌کند. در آن زمان محققان از آزمایش‌های تصادفی کنترل شده در تحقیقات خود استفاده نمی‌کردند و از همین رو نتایج پژوهش‌های آنها بر اساس استانداردهای علمی امروز قابل انتشار در مجله‌های معتبر پزشکی نیستند.
در آن زمان اهدا‌کننده‌های خون در آمریکا از این کار درآمدزایی کردند و حتی یک اتحادیه کارگری زیر نظر فدراسیون کارگران آمریکا تشکیل دادند. آنهایی که رایگان این کار را انجام می‌دادند نیز به عنوان قهرمان مورد تجلیل قرار می‌گرفتند از جمله زنی که در اواسط دهه سی میلادی، خود را عمدا با باکتری استرپتوکوک آلوده کرد تا پادتن خونش، خواهرزاده‌اش را از مرگ نجات دهد. در مطبوعات آن زمان، از این زن به عنوان «زنی با خون طلایی» یاد شد. هر چند بعدها، نامش به عنوان کسی که با وعده توخالی اهدای خون، از خانواده چند بیمار کلاهبرداری کرد مطرح شد.
پروسه جداسازی پلاسما از خون برای نخستین بار در دوران جنگ جهانی دوم امکان پذیر شد. در آن زمان ادوین کُن، زیست‌شیمی‌شناس آمریکایی، توانست خون را به اجزای تشکیل دهنده آن تقسیم کند. پلاسما از خون کامل باثبات‌تر است و می‌توان به راحتی آن را حتی به خارج از کشور برای نجات جان سربازان منتقل کرد.
با پیشرفت در علم پزشکی و تولید پنیسیلین، آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدویروسی و واکسن، استفاده از پلاسمادرمانی رنگ باخت.
پلاسمادرمانی برای بیماران مبتلا به «کووید- ۱۹»؛ اختلاف نظر میان کارشناسان پزشکی
از آنجایی که هنوز واکسن و یا دارویی برای بیماری «کووید- ۱۹» مورد تأیید قرار نگرفته است، توجه پزشکان بار دیگر به سوی پلاسمادرمانی جلب شد.
در اواخر ماه اوت، سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا، مجوز استفاده اضطراری از پلاسمای بهبودیافته‌ها را به عنوان درمانی برای بیماران مبتلا به ویروس کرونا صادر کرد. استیون هان، کمیسر این سازمان، در یک کنفرانس مطبوعاتی با حضور پرزیدنت ترامپ حاضر شد و گفت که این شیوه مداوا می‌تواند نرخ مرگ و میر را سی و پنج درصد کاهش دهد. این اظهارات بر اساس نتایج آزمایش‌های کلینیک «مایو» بود.
منتقدان این روش درمانی برای بیماران مبتلا به ویروس کرونا می‌گویند آزمایش‌هایی که تاکنون بر روی پلاسمادرمانی برای این بیماران انجام شده است بدون داشتن یک گروه کنترل (که دارونما دریافت می‌کنند) بوده و استفاده از نتایج آن برای تصمیم‌گیری‌های بالینی توصیه نمی‌شود. آقای هان نیز با انتشار پستی در توییتر تاکید کرد که آمار ارائه شده بازتاب‌دهنده کاهش خطر نسبی و نه کاهش خطر مطلق است.
در ماه سپتامبر، یک هیأت علمی از انستیتوی ملی سلامت آمریکا (ان آی اچ) در نامه‌ای که پس از بررسی آزمایش‌های مربوط به این روش درمانی منتشر کردند گفتند این روش نمی‌تواند به عنوان یک روش درمانی استاندارد مورد استفاده قرار گیرد و تا زمانی که آزمایش‌های بالینی کنترل‌شده انجام نشده است، نمی‌توان از تأثیر دقیق این روش درمانی بر روند بهبودی بیماران مبتلا به «کووید-۱۹» اطمینان حاصل کرد. با این وجود آنها در این نامه تأکید کرده‌اند که توصیه‌شان با تصمیم سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا در تأیید استفاده اضطراری از این روش در تناقض نیست و آنها مشکلی با استفاده اضطراری از پلاسمادرمانی ندارند.
استیون پمبرتون، مورخ پزشکی انستیتوی فناوری نیوجرسی، به مجله «اسمیتسونیون» گفته است که آمریکا از بزرگترین تولیدكننده‌های محصولات پلاسما در جهان است و خون، ۲ درصد از صادرات این كشور در سال ۲۰۱۷ را تشکیل می‌دهد.
اما آقای پمبرتون می‌گوید: «درصورت اثبات موثر بودن این روش درمانی برای درمان ویروس کرونا، دسترسی به پلاسما و وابستگی آن به اهداءکننده‌های محدودی که وجود دارند نسبت به سایر روش‌های درمانی دشوارتر خواهد بود و در نهایت واکسن و سایر داروها می‌تواند بهترین روش برای مقابله با این بیماری باشد.»