سالخوردگی، عوامل وراثتی، و چاقی و اضافه وزن از عوامل عمده ابتلا به دیابت نوع ۲ شناخته شده‌اند. اما در حالی که افزایش سن و ژنتیک کنترل‌ناپذیر و ناگزیر هستند، وزن بالا تنها عاملی است که راه حل آن، یعنی کنترل و کاهش وزن، در اختیار فرد قرار دارد.
به گزارش سایت خبرهای بهداشتی «هلث‌لاین»، یک پژوهش جدید که نتایج آن در نشست مجازی انجمن پزشکی قلب و عروق اروپا ۲۰۲۰ عرضه شد، نشان می‌دهد که کنترل وزن می تواند ابتلا به دیابت نوع ۲ را به تعویق بیاندازد، جلوی آن را بگیرد، و یا حتی روند آن را معکوس کند.
این پژوهش بر روی بیش از ۴۴۵ هزار نفر داوطلب در بریتانیا انجام شد.
شرکت‌کنندگان در این پژوهش بر اساس استعداد ژنتیکی و شاخص توده بدنی خود به چند گروه تقسیم شدند. میانگین سن داوطلبان در هنگام شروع مطالعه ۵۷ سال بود و پژوهشگران آنها را تا میانگین سن ۶۵ سالگی (یعنی تا حدود ۸ سال بعد) دنبال کردند و تحت مطالعه قرار دادند.
در طول این مدت بیش از ۳۱ هزار شرکت‌کننده به دیابت نوع ۲ مبتلا شدند.
مطالعه نشان داد، گروهی که اعضای آن بالاترین شاخص توده بدنی را داشتند، فارغ از خطر ژنتیکی، در مقایسه با گروه‌های دیگر بیشترین خطر ابتلا به این بیماری را داشت.
نتیجه‌گیری پژوهشگران این بود که بالا بودن شاخص توده بدنی بیشتر از ژنتیک یک فرد را در خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار می‌دهد.
آنها همچنین فرضیه‌ای را پیشنهاد می‌کنند که بر اساس آن، خط مرز مشخصی در شاخص توده بدن وجود دارد که با عبور از آن، سطح قند خون فرد از محدوده طبیعی خارج می‌شود. هرچند به گفته پژوهشگران این خط مرز می‌تواند در هر فرد متفاوت باشد.
بیماری چند علتی
دکتر اموری هسو، متخصص غدد در مرکز درمانی «سانتا کلارا ولی» در شهر سن هوزه ایالت کالیفرنیا، تاکید میکند که پژوهش جدید تنها به دیابت نوع ۲ - که در مقایسه با دیابت نوع ۱ و دیگر موارد بسیار نادر دیابت - رایج ترین نوع دیابت است، اختصاص داشته است.
او به «هلث‌لاین» گفت: «در کل، دیابت نوع ۲ از نتیجه مقاومت به انسولین است. یعنی سطح قند خون شما، به رغم تولید انسولین کافی در بدن‌تان - هورمونی که از لوزالمعده ترشح شده و به جذب قند در سلول‌ها کمک میکند- بسیار بالا است.»
وی می‌گوید: «نکته مایوس کننده دیابت نوع ۲ این است که یک علت قطعی و یک علاج خاص ندارد. چیزی است که ما آن را [بیماری] چند علتی [مولتی فاکتوریال] می‌نامیم؛ یعنی علل مختلفی در کاهش یا افزایش خطر ابتلا به آن وجود دارد. این که بگوییم تنها یک عامل بزرگ در آن نقش دارد، سخت خواهد بود. این پژوهش، چاقی مفرط را یکی از عوامل مهم شناسایی کرده است.»
اما مسئله باز هم کمی پیچیده‌تر از این است.
همه افرادی که بیش از حد چاق هستند هم به دیابت مبتلا نمی‌شوند، و برخی با وزن متوسط دچار این بیماری می شوند.
دکتر هسو می افزاید: «در مورد چاقی مفرط نیز جزئیات زیادی وجود دارد. از جمله توزیع چربی؛ این که آیا تجمع آن در ناحیه شکم (بخش میانی بدن) است یا سرتاسر بدن را فرا گرفته است (که اغلب بین زنان و مردان متفاوت است)؛ و تفاوت‌های قومیتی که برای ما هنوز کاملاً قابل درک نیست. برای مثال خطر ابتلا به دیابت در ساکنان جنوب و شرق آسیا با شاخص توده بدن پایین‌تری از سفیدپوستان و آفریقایی‌تباران آغاز می‌شود.»
دکتر الکساندر لی، معاون رئیس پزشکی سازمان بیمه دولتی- ایالتی در شهرستان لس آنجلس، به هلث‌لاین گفت که اکنون عواملی چون تغییرات اجتماعی یا محیطی بیش از وراثت و ژنتیک، عامل اصلی دیابت در نظر گرفته می‌شوند. دکتر لی در توضیح این موضوع به عواملی مثل مواد غذایی موجود، افزایش کم تحرکی، و افزایش امید به زندگی اشاره میکند.
تشخیص زودهنگام و به موقع
به گفته دکتر لی همه باید به طور منظم قند خون خود را چک کنند.
او می‌گوید: «در جامعه پزشکی به طور کلی تمایل زیادی در آزمایش و تشخیص هر چه زودتر این بیماری است. چیزی که در مدت ۸ تا ۱۰ سال پیش بیشتر رایج شده، تشخیص بیماران پیش‌دیابتی است که خطر ابتلا به دیابت در آنها بالا است. یعنی اگر قند خون فردی بالا است، ولی نه در حد بیماری دیابت، [با تشخیص زودتر و در میان گذاشتن آن با بیمار] حداقل به او فرصت آن را داده‌اید که در سلامت خود نقش فعال‌تری داشته باشد.»
انجمن دیابت آمریکا، در مواردی که عوامل خطرزا وجود ندارد، شروع غربالگری برای دیابت نوع ۲ را از ۴۵ سالگی توصیه میکند و در صورت طبیعی بودن نتایج، ادامه آن را هر سه سال یک بار توصیه میکند.
دکتر هسو می‌گوید: «ولی آنهایی که مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند، غربالگری را باید زودتر آغاز کنند، و درصد زیادی از مردم کشور (آمریکا) مستعد محسوب می‌شوند.»
او می‌افزاید، متاسفانه در بیشتر موارد علایم بیماری مثل عطش زیاد، افزایش دفعات ادرار، و تار دیدن چشم‌ها در فرد مبتلا ظهور نمی‌کند و تنها آزمایش خون است که می تواند افزایش سطح قند خون را تشخیص دهد.
راه‌های پیشگیری از دیابت و کنترل آن
دیابت خطر بیماری‌های قلبی و سکته را در مبتلایان افزایش می‌دهد.
این بیماری همینطور هفتمین علت مرگ و میر در آمریکا است.
ولی به رغم این حقایق، دکتر لی می‌خواهد مردم بدانند که ابتلا به دیابت به آن معنا نیست که زندگی‌تان به پایان رسیده است.
او می گوید خیلی‌ها این بیماری را به خوبی اداره می کنند، ولی اگر تحت کنترل قرار نگیرد می تواند موجب نابینایی، خطر سکته قلبی و مغزی، و از دادن حس اعضای بدن شود.
او می افزاید بالابردن فعالیت فیزیکی و کاهش کالری رژیم غذایی روزانه که در کاهش قند خون در افراد پیش دیابتی مؤثر دیده شده است، در کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت نیز حتی اثرات مثبتی نشان داده است.
دکتر لی هشدار می‌دهد که تغییرات شدید و ناگهانی در نحوه زندگی پایداری زیاد ندارد. در عوض او توصیه می کتد که وقتی رفتارهای خود را آهسته و به تدریج تغییر دهید، بهتر می توایند آنها را با روال زندگی روزانه خود وفق دهید.»
دکتر هسو می گوید همیشه پیش از هر تغییر در عادات و رفتارهای مربوط به سلامتی با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید امن و بی خطر هستند.
او همینطور به رعایت نکات زیر اشاره کرده است:
- اگر کم تحرک هستید، هر فعالیت فیزیکی اضافی برای شما خوب است.
- حد اقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش و تمرینات فیزیکی متوسط داشته باشید.
- اگر سیگار می کشید، ترک کنید.
- بیش از یک نوشیدنی الکلی در روز مصرف نکنید.
- غذاهای فرآوری شده (مثل سوسیس و کالباس)، گوشت قرمز، و کاربوهیدرات های ساده (مثل برنج و نان سفید) را با غلات سبوس‌دار، آجیل (بدون نمک)، حبوبات، میوه، و سبزیجات جایگزین کنید.
- از نوشیدن نوشابه‌های شیرین و شکر‌دار خودداری کنید.
- وضعیت سلامتی خود را مرتب و به طور منظم با پزشک خود پیگیری کنید.
دکتر هسو می‌گوید کاهش میزان مصرف غذای روزانه، خوردن غذاهای تازه و سالم به جای غذاهای بسته‌بندی و فرآوری شده، و ورزش کردن منظم، «شالوده یک زندگی سالم‌تر و شادتر است.»