فیلم مستند ندا آقا سلطان که نخستین گزارش کامل از واقعه مرگ نابه هنگام این زن جوان در وقایع پس از انتخابات خرداد سال گذشته با حضور و به روایت خانواده او به شمار می رود، روز چهاردهم ژوئن ٢٠١٠ از شبکه تلویزیونی «اچ بی او» HBO پخش خواهد شد و یک بار دیگر نیز در روز سالگرد قتل ندا آقای سلطان – ٢٠ ژوئن – از همین شبکه پخش خواهد شد.
این فیلم شامل صحنه هایی از فیلم های تازه ای است که توسط مردم گرفته شده و برای اولین بار به نمایش گذاشته می شود و دست اندرکاران در شبکه تلویزیونی اچ بی او، این فیلم را یکی از مهم ترین مستندهای این شبکه که هر سال تنها تعداد ١٠ فیلم مستند ارائه می دهد خوانده اند. علاوه بر نسخه انگلیسی این فیلم که از شبکه اچ بی او پخش خواهد شد، نسخه عربی آن هم از تلویزیون های عرب زبان پخش شده و فرمت اینترنتی آن نیز به زبان فارسی برای تماشا و دانلود، هم اکنون در همین سایت اینترنتی (صدای آمریکا) در دسترس است.
درعین حال بنا بر گزارش خبرگزاری «روزآنلاین» فیلم مستند دیگری نیز که روایت جمهوری اسلامی از مرگ ندا می باشد از شبکه های تلویزیونی داخلی در سالگرد قتل ندا به نمایش گذاشه خواهد شد. این دو فیلم، در واقع دو روایت مختلف از زندگی و مرگ ندا را ارائه می کنند. زن جوانی که امروز به نماد جنبش اعتراضی مردم ایران تبدیل شده است.
بنا بر همین گزارش «در فیلم مستندی که توسط صدا و سیمای جمهوری اسلامی پخش خواهد شد، استاد موسیقی ندا و برخی از دوستان نزدیک او شرکت دارند اما اعضای خانواده ندا علیرغم همه گونه فشارها از شرکت در آن خودداری کرده اند. فیلمی که در آن کشته شدن ندا به عناصری نفوذی نسبت داده شده و حکومت را از این قضیه مبرا کرده است.» این فیلم که توسط وزارت اطلاعات رژیم اسلامی ساخته شده بنا بر گفته دست اندرکاران «به تکمیل ابهام زدایی ها از سناریوی ساختگی قتل ندا آقا سلطان پرداخته و اسناد جدیدی از سناریوی غربی ها را منتشر می کند.»
پیش از این نیز صدا و سیمای اسلامی مستند دیگری از ندا ساخته بود که واکنش شدید افکار عمومی را به دنبال داشت. در آن مستند، عنوان شده بود که ندا آقا سلطان با همکاری منافقین در لحظه فیلمبرداری از خود، با دستگاه مخصوصی خون روی صورت خود ریخته و پس از اینکه همراه با آرش حجازی و استاد موسیقی خود در اتومبیلی راهی بیمارستان می شود در راه توسط منافقین کشته می شود!
فیلم «اچ بی او» و روایت خانواده ندا
فیلم مستند «برای ندا» که توسط کارگردان انگلیسی آنتونی توماس ساخته شده برای اولین بار خانواده ندا آقا سلطان را نشان می دهد که به روایت روزهای تلخ کشته شدن ندا و زندگی شخصی او می پردازند. در این فیلم، ویدیوها و تصاویری که تاکنون منتشر نشده به نمایش در می آید. تهیه کنندگان این فیلم، علاوه بر شبکه اچ بی او آمریکا، شرکت من تورمن انگلیس و «سعید کمالی دهقان» روزنامه نگار مستقل و تنها دست اندرکار ایرانی این فیلم است که در ضمن تصاویر و مصاحبه های داخل ایران را نیز او تهیه کرده است: «با پدر، مادر، خواهر و برادر ندا و دیگر اعضای خانواده او در فیلم صحبت کرده ایم و یک سری عکس های شخصی، خاطرات و دست نوشته های ندا را هم در فیلم می بینید. فیلم های جدیدی هم برای اولین بار به نمایش در می آید. برخی از آن ها توسط مردم گرفته شده و وقایع بعد از تیر خوردن ندا را نشان می دهد که چگونه و با چه ماشینی برده شد. همین بخش به ادعاهای جمهوری اسلامی و داستان های ساختگی آن ها پاسخ می دهد و قطعا جمهوری اسلامی را شوکه خواهد کرد. بخش های دیگر فیلم در لندن، آمریکا و ترکیه ساخته شده و شامل مصاحبه هایی است که به فیلم اضافه شده است.»
کمالی دهقان می گوید: «در اصل یک بخش از فیلم مربوط به ندا و زندگی شخصی اش و بخش دیگر مربوط به ندا و انتخابات ایران است. یعنی از طریق داستان زندگی ندا، داستان انتخابات هم مرور می شود. البته ما قصد قهرمان سازی از ندا را نداشتیم، برای همین در این فیلم معلوم می شود ندا هم مثل خیلی از دخترهای ایران، دختری بود که کلاس ورزش می رفت، موسیقی گوش می کرد و همه خواسته های دختران ایرانی را داشت. در اصل ندا مثل هر دختر آزاده ای در جهان است. او دنبال آزادی بود، دنبال سیاست نبود. یک دختر معمولی بود که برای آزادی، زندگیش را داد. ندا البته مشکلات خودش را هم داشت و ما قصد اسطوره سازی نداشتیم و این کار را هم نکردیم. بزرگترین ویژگی ندا سرکشی او بود و هیچ وقت زیر بار حرف زور نمی رفت و همین خصوصیت خیلی ارزش داشت. ما در این فیلم درباره این ها حرف می زنیم و این که ندا هم مثل بسیاری دیگر از دختران جوان کمی آزادی می خواست. یک دختر جوان که نمی توانست مثل یک آدم معمولی در جامعه زندگی کند و این حق از او گرفته شده بود. در این فیلم از چیزهایی می گوییم که باعث شد ندا به خاطر آنها با همه خطرها بیرون برود و در نهایت کشته شود. در فیلم می بینیم ندا که قصد رای دادن نداشت با دیدن هیجان مردم و اینکه همه می روند و رای می دهند رفت تا رای دهد. چند جا می رود تا به میرحسین موسوی رای دهد اما در حوزه هایی که می رود تنها ناظران احمدی نژاد حضور دارند. او عصبانی می شود و رای نمی دهد و به خانواده اش می گوید که همه اینها فیلم و نمایش است و از قبل تعیین کرده اند که چه کسی رئیس جمهور شود. در اینجا به وقایع بعد از انتخابات می پردازیم که ندا چگونه در اعتراضات حضور داشت. به اضافه زندگی شخصی او. فیلم هایی که تماشا می کرد، کتاب هایی که می خواند… و این بخش نه به خاطر اینکه ندا می خواند و می دید بلکه از این لحاظ مهم است که روحیه یک دختر معمولی ایرانی را نشان می دهد و روحیه دختران معمولی ایرانی و آنها را می شناساند.»
کمالی دهقان علیرغم فضای امنیتی شدید در ایران و تحت نظر بودن خانواده ندا توانست موفق به فیلمبرداری شود: «مهم ترین دغدغه من این بود که اولا چگونه خانواده ندا را راضی به این مصاحبه ها بکنیم و از طرفی با همه فشارها و کنترل ها، دوربین را چگونه به منزل ندا ببریم. من دی ماه به ایران رفتم و به خاطر همین ملاحظات و مشکلات دو ماه طول کشید تا بتوانیم این کار را انجام دهیم. نه ما مجوزی داشتیم برای فیلم و نه من تجربه فیلم برداری داشتم و قرار بود یک تیم حرفه ای برای این کار استخدام کنیم که متاسفانه نشد. هیچ کس حاضر نبود ریسک کند و ما هم حق می دادیم. با برخی مستند سازان مطرح ایران هم تماس گرفتیم اما قبول نکردند و البته الان خیلی خوشحال هستم که کسی قبول نکرد و ناچار شدیم به صورت غیرحرفه ای فیلم را بگیریم. در اصل فضای صمیمی فیلم، اگر قرار بود صدابردار و دوربین آنچنانی در کار باشد از بین می رفت. ابتدا ازطریق واسطه با معلم موسیقی ندا حرف زدم اما احساس کردم تحت فشار است و بهتر است با او در ارتباط نباشم. سپس توسط یکی از دوستان، قرار گذاشته شد که با خانواده ندا صحبت کنم خوشبختانه صحبت کردم و آنها هم آمادگی آن را داشتند. یک دوربین کوچک برداشتم و با آن شروع کردیم. فضای بسیار پراسترسی بود. تلفن ها کنترل می شد. همه تحت نظر بودند اما انجام شد.»
کمالی دهقان در مورد خارج ساختن فیلم ها ازایران می گوید: «مهم ترین دردسر این بود که چگونه ١۵ نوار ویدئویی را از ایران خارج کنیم . با پست که امکان نداشت. حتی امکان اینکه این فیلم ها را کپی کنیم نیز وجود نداشت و خیلی خطرناک بود و خیلی دوران پراسترسی بود و در نهایت چاره دیگری نبود جز اینکه این نوارها را بگذارم توی چمدان وسط لباس ها و بروم فرودگاه و خارج شوم. همکارانم شوکه شده بودند چون انتظار نمی رفت موفق شویم همه اینکارها را انجام دهیم و در نهایت هم فیلم ها را از ایران خارج کنیم.»
کمالی دهقان می گوید این تهیه کنندگان «اچ بی او» بودند که نخستین بار به آنتونی توماس کارگردان فیلم پیشنهاد ساختن آن را دادند اما این شرط را نیز گذاشتند که فیلم باید با حضور خانواده ندا ساخته شود و در غیر این صورت منتفی خواهد بود: «خب تا آن موقع فیلم هایی درباره ندا ساخته شده بود که با تعدادی از کسانی که ندا را می شناختند یا در زندگی اش حضور داشتند مصاحبه شده بود اما خانواده ندا در هیچ فیلمی حضور نداشت. مهم ترین شرط این بود و می دانید که اچ بی او در سال بیش از ده مستند بیشتر نمی سازد. کم اما خیلی خاص کار می کند و رئیس اچ بی او بعد از ساخته شدن این فیلم رسما گفت که این فیلم مهم ترین مستندی بوده که در تمام سال های اخیر کار کرده ایم. آقای توماس هم با من تماس گرفت و من هم قبول کردم که به طور مخفیانه به ایران بروم و این فیلمبرداری و مصاحبه ها را انجام دهم. دلیلی هم که آقای توماس مرا انتخاب کرد این بود که من ماه های اول بعد از انتخابات درایران بودم و تقریبا تنها خبرنگار رسانه خارجی بودم که در ایران کار می کردم بقیه همکاران اکثرا اخراج شده بودند اما من بی سر و صدا کار می کردم به روزنامه گاردین و شبکه سی ان ان به صورت بدون تصویر و اسم گزارش می دادم و درباره ندا نیز گزارش مفصلی در روزنامه گاردین منتشر کرده بودم.»
کمالی دهقان و کارگردان فیلم در جلسه ای از شبکه اچ بی او خواستند تا بودجه ای در اختیار آن ها قرار دهند تا نسخه های عربی و فارسی فیلم نیز ساخته شود. چرا که هدف این بود که همه فیلم را ببینند و از زبان خانواده ندا او را بشناسند: «چون دقیقا در دقایق آخر این تصمیم گرفته شد ما از نسخه فارسی به اندازه نسخه انگلیسی آن راضی نیستیم اما در اصل قضیه فرقی نمی کند. روایت فیلم به فارسی است و برخی جاها با زیرنویس فارسی. از جمله نسخه ای که از صدای آمریکا پخش می شود. نسخه عربی این فیلم هم از تلویزیون های عربی پخش خواهد شد. نسخه انگلیسی هم که از خود شبکه اچ بی او دو بار پخش خواهد شد.»
در پاسخ به این سئوال که آیا پس از پخش این مستند ممکن است مشکلاتی برای خانواده ندا آقاسلطان به وجود بیاید کمالی دهقان می گوید: «تمام مسائلی که در فیلم مطرح شده همه با هماهنگی خانواده ندا بوده است. چیزی که برای آنها اهمیت دارد شناساندن ندا به جهانیان است. آنها می گویند چیزی برای از دست دادن ندارند. مادر ندا، انسانی بسیار شجاع است. ما نیز فکر نمی کنیم مشکلی پیش بیاید چون افکار عمومی جهانی از این خانواده حمایت می کنند و همین مساله تا به حال آنها را حفاظت کرده است. لذا بعد از پخش این فیلم نیز برای حکومت ایران خیلی مشکل خواهد بود که بخواهد برخوردی با این خانواده انجام دهد.»