برکناری منوچهر متکی از پست وزارت خارجه، فیزیکدان بر صندلی دیپلمات

منوچهر متکی وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی نخستین وزیر در دولت دهم است که برکنار می شود. اما در دوران اصولگرایان دهمین وزیری است که پست خود را ازدست می دهد. در حالی که برکناری وزیران آموزش و پرورش و حتی نفت و یا اقتصاد بازتابی داخلی دارد اما با وجود تنش های کنونی میان ایران و نظام بین الملل برکناری منوچهر متکی و انتصاب احتمالی علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی نمی تواند تامل برانگیز نباشد

کم نیستند کارشناسانی عقیده دارند سمت وزیر امورخارجه در کشورهایی نظیر ایران تشریفاتی است. زیرا مقام های بالاتر ترجیح می دهند سکان دیپلماسی را به تنهایی در دست داشته باشند. برخی نیز قدرت این پست را بیشتر ناشی از شخص وزیر می دانند. جمهوری اسلامی به لحاظ ساختار قدرت از نظام های مشابه متفاوت است بنابراین وزیر امورخارجه در خوشبینانه ترین شرایط، یک کارشناس است که مقام های بالا به او اعتماد دارند. در حالی که نهاد های موازی از قدرت بیشتری برخوردارند. از جمله شورایعالی امنیت ملی تا شورای راهبردی سیاست خارجی و مشاور رهبری در امور بین الملل. بنابراین آمدن و یا رفتن وزیران امور خارجه بیشتر حاکی از میزان اعتماد دولتمردان به آنان است تا کارآمدی و یا داشتن تخصص. وزیر مورد اعتماد هم فارغ از همه محاسبات با گروه مورد نظرش کار می کند. بویژه آن که اصولا در جهان سوم دیپلماسی به تخصص نیاز ندارد.

منوچهر متکی اما بر خلاف بسیاری از همکارانش در کابینه اصولگرایان برآمده از وزارت امورخارجه بود. او تجربه پست سفارت ترکیه و ژاپن و معاونت وزارت امورخارجه را در کارنامه اش داشت. او پیش از دیگران اصولگرا بود. رهبر جناح موسوم به پیروان امام و رهبری را به عهده داشت. شاید به همین دلیل هرگز از اجرا و ابلاغ آن چه از او خواسته شد، کوتاهی نمی کرد. اداره سیاست خارجی در چارچوب وزارت امورخارجه را پذیرفته بود. یک همراه بود برای برخی سفرهای خارجی رییس جمهوری. اما چرا فردی با این مشخصات برکنار می شود؟ آیا سیاست خارجی جمهوری اسلامی در حال چرخش است؟ و یا اینکه اصولگرایان درصدد یکپارچه کردن و تصاحب کامل قدرت هستند که حتی متکی هم تحمل نمی شود؟

شاید این دست گمانه زنی ها عادی باشد. اما نه برکناری متکی عادی انجام شده و نه جانشین او یک فرد عادی است. وزیر امورخارجه در اثنا سفر خارجی برکنار می شود و بلافاصله رییس سازمان انرژی اتمی که در حوزه فیزیک هسته ای تحصیل کرده جانشین او می شود. انتصاب علی اکبر صالحی اما از این منظر هم اهمیت دارد که ایران حداقل از زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بر سرغنی سازی اورانیوم وارد یک چالش جدی با غرب شده است. علی اکبر صالحی در دوران اصلاحات برای مدتی نمایندگی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی را به عهده داشت اما با اصرار کمال خرازی وزیر امورخارجه وقت مبنی بر اعزام یک دیپلمات به تهران فراخوانده شد تا علی اکبر سلطانیه جانشین او شود. اما پس از انتخابات سال ۸۸ او به ریاست سازمان رسید و اکنون سکان وزارت امورخارجه را در دست گرفته است.

به این ترتیب می توان گفت که وزارت اموخارجه که از رایزنی در این مورد کنار گذاشته شده بود به مرکز تصمیم گیریها بازگشته است. افزون بر این رییس جمهوری اصولگرا هم تمایل بیشتری برای حضور در عرصه دیپلماسی دارد. هر چند «سعید جلیلی» دبیر شورایعالی امنیت ملی منصوب اوست اما وابستگی اش به دفتر رهبر نیاز احمدی نژاد و دوستانش را در این حوزه بر طرف نکرده است. البته نه به این مفهوم که دولت از اختیار تام در این حوزه برخوردار است. اما انتصاب نمایندگان ویژه در برخی حوزه ها نشان می داد که رییس جمهوری و دوستان اصولگرایش از وزارت امورخارجه راضی نیستند. اکنون شاید باید در انتظار ناگفته های دیگری بود. وزیر امورخارجه ای که در سفر پست خود از دست داده، بی تردید حق دارد چنان عصبانی باشد که با اظهاراتش برای خبرنگاران سوژه بسازد و شاید به امید بازگشت مجدد به عرصه قدرت محافظه کاری پیشه کند. اما می توان گفت که آمدن او به وزارت امورخارجه خبرساز نشد اما رفتن اش خبرساز شده است.