گزارش اجتماعی: بیش ازنیمی ازهفت هزار زبان سراسرجهان درمعرض خطر انقراض قراردارند

کارشناسان براین عقیده اند بیش از نیمی ازهفت هزار زبان جهان درمعرض خطر انقراض قراردارند.

با درگذشت آخرین افرادی که به یک زبان خاص سخن می گویند، اطلاعات ارزشمندی که در بطن آن زبان ذخیزه شده اند نیز نابود می شوند.

این یادداشت به ارزش زبان وعلت ضرورت محافظت از زبان های رو به انقراض می پردازد.

چه اتفاقی می افتد اگر شما تنها فردی باشید که به یک زبان سخن می گویید؟ روایت هایتان را چه کسی بازگو خواهد کرد؟ آوازهایتان را برای چه کسی می خوانید؟ لطیفه هایتان را به چه کسی خواهید گفت؟ چه فردی اسامی گیاهان، حیوانات و سنت های بومی شما را بلد خواهد بود؟

این نمونه ای ست که دیوید هریسون و گرگوری اندرسون، مدیران « زبان های جاودان» برای شرح وضعیت تعداد زیادی از مردم سراسر جهان که زبان شان رو به انقراض است، استفاده کرده اند.

زبان های جاودان سازمانی ست که درمورد زبان های درمعرض خطر و درحال انقراض پژوهش می کند و درصدد محافظت از آن هاست.

گاهی اوقات یک زبان با درگذشت آخرین فردی که به آن سخن می گوید، منقرض می شود.

گاه یک زبان محلی با سرعت بیشتری از میان می رود. این پدیده زمانی رخ می دهد که مردم اغلب به یک زبان رسمی سخن می گویند و فرزندان دیگر به زبان محلی والدینشان صحبت نمی کنند. این فرآیند جدیدی نیست.

زبان های رسمی نمایانگر نوعی کنترل برگروهی از مردم هستند.

در طول تاریخ، استفاده زبانی که توسط گروه قدرتمندی صحبت می شود در سراسر یک تمدن رایج می شود. فرهنگ های قوی تر به ندرت به زبان و فرهنگ گروه های قومی و نژادی کوچک تر احترام می گذارند. بنابراین همزمان با گسترش نفوذ و قدرت فرهنگ حاکم، زبان محلی فرهنگ های کوچک تر منقرض می شوند.

در مقام نمونه، بسیاری از زبان های بومی منطقه سیبری روسیه در معرض تهدید انقراض قرار دارند. علت عمده این نابودی، سیاست های خصمانه زبانی ست که اتحادیه شوروی سابق که استفاده اززبان روسی به عنوان زبان رسمی را اجباری کرده بود.

از اینترنت می توان به عنوان شیوه جدیدی از کنترل زبان یاد کرد. بنا به گفته یونسکو، نهاد فرهنگی سازمان ملل، نود درصد زبان های جهان در اینترنت وجود ندارند.

کارشناسان می گویند محافظت از زبان ها به چندین دلیل از اهمیت ویژه ای برخورداراست.

زبان ها گنجینه تاریخ ها، دیدگاه ها و دانش یک فرهنگ را دربطن خود دارند. زبان ها در ضمن حافظ اطلاعات ارزشمندی درمورد گیاهان، حیوانات و طب بومی و سنتی هستند.

دیوید هریسون و گرگوری اندرسون، مدیران سازمان زبان های جاودان می گویند: « بسیاری از زبان هایی که در معرض انقراض قرار دارند، توسط مردمان فرهنگ های بومی که ارتباط نزیدکی با طبیعت دارند، صحبت می شوند. زبان های باستانی آن ها اطلاعات ارزشمندی درمورد سیستم های زیست محیطی و گونه های گیاهی و حیوانی است که برای دانشمندان ناآشنا می باشد.»

هر زبان در ضمن نمایانگر چگونگی انسجام اطلاعات در یک فرهنگ است. در مقام نمونه، یک واژه در زبان « کاریر» که در بریتیش کلمبیا صحبت می شود به معنای « آن مرد شئی را که شبیه میوه بلوبری ست به من می دهد».

در زبان « نیوک » سیبری، هرعدد براساس شی قابل شمارش به 26 شیوه مختلف گفته می شود.

در یک زبان بوتسوانا، سه نوع اصلی گیاه و حیوان وجود دارد: « خوردنی »، « مضر» « بی مصرف » و « گاز زدنی ».

گرگوری اندرسون در مورد علت اهمیت زبان ها می گوید: « زبان از جنبه های متعدد، پنجره ای به سوی ذهن است. این زبان ها دربرگیرنده همه شیوه هایی هستند که ما بر اساس آن ها جهان را شکل می دهیم. زبان راهی برای حفظ گنجینه های تاریخ یک ملت است. زبان ها آینه یک دوره تاریخی متفاوت و ارتباط با گروه های دیگر هستند. در مقام نمونه، زبان ها خود را درقالب واژگانی نمایان می کنند که ما از زبان های دیگر وام می گیریم. برای ملت هایی که تاریخ مکتوب ندارند، زبان می تواند یکی از راه هایی باشد که می توان آن تاریخ را با کنکاش در لایه های مختلف زبان دریافت.»

گروه زبان های جاودان با همکاری نشنال جئوگرافیک، پروژه « صداهای ماندگار» را راه اندازی کرده است. هدف این پروژه افزایش توجه افکار عمومی به زبان های رو به انقراض و پژوهش و مستند کردن آن هاست.

این پروژه در ضمن با شناسایی مناطق حساسی که زبان ها به طور جدی در معرض خطر نابودی قراردارند، از انقراض این زبان ها پیشگیری می کنند. نواحی همچون شمال استرالیا، آمریکای جنوبی و مرکزی، سیبری شرقی و بخش هایی از ایالات متحده و کانادا از جمله این مناطق حساس هستند.

دست اندرکاران پروژه « صداهای ماندگار» اخیرا" به پاراگوئه سفر کرده بود.

پاراگوئه کشوری ست که به جز اسپانیایی که زبان رسمی کشور است، چندین زبان محتلف دیگر نیز دارد. تعداد بسیار اندکی از این زبان ها ثبت و یا به طور قابل توجهی مستند شده اند.

پژوهشگران « صداهای ماندگار» پیرامون ایشیر، تویا قم و ماکا، سه زبان نادر این کشورتحقیق کردند. آن ها صداهای این زبان را ضبط کردند و تعداد زیادی عکس گرفتند. درآینده درصورت لزوم می توان در تداوم تلاش ها به منظور محافظت اززبان ها از مستندات این پژوهشگران به عنوان ابزار تحقیق استفاده کرد.

این گروه در ضمن یکی از اعضای منطقه ایبیتسو ایشیر را آموزش دادند و برای او فن آوری لازم برای ثبت زبان را فراهم کردند. این فعال محافظت از زبان مجهز به کامپیوتر، ضبط صوت و دوربین می تواند درمسیر ایجاد یک فرهنگ لغات زبان ایشیر قدم بردارد.

بسیاری از زبان های بخش شمال غرب ایالات متحده نیز رو به انقراض اند.

همزمان با آموزش و گفتگوی نسل جوان به زبان انگلیسی، زبان هایی که قبایل بومی این منطقه به آن سخن می گفتند به طور فزاینده ای درمعرض خطر انقراض قرار گرفته اند.

« سیلتز دی نی »، یکی از زبان هایی ست که به طورجدی رو به انقراض است.

بومیان سرزمین های محافظت شده سیلتز در ایالت اورگان به این زبان سخن می گویند. این سرزمین های محافظت شده در قرن نوزدهم برای ائتلاف گروه های بومی ٢٧- گانه ایجاد شد.

گروه هایی که به زبان های مختلف سخن می گفتند برای ارتباط با یکدیگرلهجه و اصطلاحات مخصوص چینوک را ابداع کردند. با افزایش استفاده از لهجه چینوک و انگلیسی، تعداد افرادی که به زبان های بومی خود سخن می گفتند، کاهش یافت.

امروزه فقط یک بومی در سرزمین های محافظت شده به زبان سیلتز دی نی صحبت می کتد، اما بقیه افراد بومی نیزدرحال یادگیری آن هستند.

زبان های جاودان به اعضای قبایل کمک کرده است برای حفظ دانش این زبان فرهنگ لغات سیلتز را گردآوری کنند.

کالاوایا، یک زبان مختلط مورد استفاده مردانی ست که به شیوه های سنتی اعضای قبیله کوچکی در جنوب بولیوی را شفا می دادند. این زبان سری باستانی تا حدودی ساختار دستور زبان دارد و واژه های چندین زبان دیگر ناشناخته مانده و یا منقرض شده اند.

شفا دهندگان سنتی حداقل تا اوایل قرن پانزدهم و در اوج تمدن اینکاها به این زبان سخن می گفتند.

به چه دلیل این زبان اسرارآمیز بوده است؟ کالاوایا برای محافظت از دانش ویژه شفا از پدر به پسر و به صورت موروثی سینه به سینه منتقل شده است.

بنا به گفته کارشناسان، احیای زبان هایی که در معرض خطر نابودی قرار دارند کار ساده ای نیست اما تلاش در این زمینه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

نمونه ای از این فعالیت ها در هاوایی، ایالت آمریکا در حال انجام است.

ایالات متحده در سال ١٨٩٨ برای اولین بار براین قلمرو ادعای مالکیت کرد.

دو سال پیش، استفاده از زبان مردم هاوایی در مدارس دولتی و خصوصی ممنوع اعلام شد و انگلیسی به زبان رسمی هاوایی بدل گشت. به تدریح تعداد بسیار اندکی از بومیان جوان می توانستند به روانی به این زبان سخن بگویند و در نهایت این زبان در مسیر انقراض قرار گرفت.

ویلیام ویلسون، استاد دانشگاه هاوایی می گوید: « در سال ١٩٨٦، کمتر از ٥٠ کودک در هاوایی می توانستند با فصاحت به زبان بومی خود سخن بگویند. در همان سال اعتراض گروه های بومی هاوایی، قانون منع استفاده از این زبان لغو شد و تدریس زبان هاوایی درمدارس از سر گرفته شد. »

آقای ویلسون می گوید هم اکنون حدود دو هزار کودک به زبان هاوایی مسلط اند و مهم تر این که تعداد بیشتری از خانواده ها در منزل به زبان هاوایی صحبت می کنند.