مقاله ای تفصیلی از دیوید گاردنر برای "مرکز منابع صلح در نروژ"
دیوید گاردنر، دبیر سرویس امور بین الملل روزنامه فاینشنال تایمز و برنده جایزه "دیوید وات" در حوزه روزنامه نگاری سیاسی برای نوشته هایش در مورد جهان عرب، در فوریه ۲۰۱۵ در گزارشی مفصل برای "مرکز منابع صلح در نروژ" به چالش داعش پرداخته است.
گاردنر در خلاصه ای از این مقاله نوشته است:
"داعش، خلیفه خودخوانده اسلامی، هدف خود را متحد کردن سوریه بزرگ (شام) و بین النهرین و گسیختن نقشه فعلی خاورمیانه اعلام کرده است؛ نقشه ای که توسط کشورهای امپریالیستی اروپایی طراحی شده بود. اما هر گونه اتحاد در این منطقه پر مساله دور از واقعیت به نظر می رسد. داعش یا "دولت اسلامی" در منطقه ای با محدوده مرزی "جهادستان" در اطراف رودخانه فرات مستقر است. خلافتی که از رقه در شمال شرقی سوریه تا بغداد در غرب ادامه دارد. این گروه به شکلی فرصت طلبانه از غیبت حکومت حاکم، نبود یک گفتمان ملی مشترک، و ضعف اهرم های فشار قدرت های بزرگ برای ظهور در این خلاء سه جانبه نهایت استفاده را برد. سقوط نهادهای حکومتی در سوریه و عراق باعث شد مردم به آغوش فرقه ها و شبه نظامیان، طوایف و قبیله ها سوق داده شوند.
وضعیت حاضر نتیجه سقوط ایدئولوژیک ملی گرایی پان عربی است که بعضی آن را نوعی جایگزین سکولار برای خلیفه گری مدرن می دیدند اما این پدیده سال ها پیش به بهانه ای برای دیکتاتوری و پنهان کردن تمایل نخبگان نظامی محلی به کسب قدرت تبدیل شد.
کشورهای موزاییکی خرد شده چون سوریه و عراق و بعضی کشورهای دیگر به یک نهادسازی نوین نیازمند خواهند بود. این امر باید ترکیبی از سطح بالایی از قدرت محلی تفویض شده با یک دولت فدرال معتبر یا حتی نهادهای متحد کم مسولیت تر باشد. عناصر چنین راه حلی باید اموری چون حفظ نظم و آرامش توسط نیروهای محلی؛ سهمی منصفانه از منابع ملی؛ یا برای نمونه نهاد قانونگذاری شامل دو مجلس را در بگیرد که در آن مجلس اعیان نماینده منافع محدوده ارضی قدرت های تفویض شده و مجلس عوام نماینده منافع تمام شهروندان باشد."
این مقاله تحلیلی در شش بخش زیر عنوان های "سقوط ایدئولوژیک پان عرب ایسم"، "رهبری یک جنبش توده محور سنی"، "کشاکش برای قدرت، نه برای مذهب"، "محور قدرت از بغداد تا بیروت"، و "چارچوبی منطقه ای برای حل و فصل مناقشه" از منظر تاریخی، اجتماعی، مذهبی، سیاسی، اقتصادی، و بین المللی به دلایل ظهور داعش و چشم انداز حضورش در منطقه می پردازد.
گاردنر در مقاله اش با اشاره به شرایط پس از سقوط امپراتوری عثمانی در منطقه، شکل گیری عراق و سوریه توسط بریتانیا و فرانسه پس از جنگ جهانی اول، و فضای پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ می گوید منطقه حتی پیش از ظهور داعش در حال تکه تکه شدن بود. عراق عملا به سه تکه تقسیم شده بود و سوریه تحت حاکمیت بشار اسد هم دچار مرزبندی های فرقه ای شده بود.
دیوید گاردنر معتقد است مساله شیعه و سنی در منطقه که از قرن هفتم به این سو موضوعی فرعی محسوب می شد پس از اشغال عراق توسط نیروهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا به امری در کانون مناقشات بدل شد. عراق زیر حکومت صدام حسین و سوریه زیر دستان اسد هر دو حکومت اقلیت بر اکثریت بوده اند: حکومت اقلیت تکریتی سنی بر بغداد و حکومت علوی های شیعه بر دمشق.
گاردنر می گوید آن چه که فضای منطقه را پس از قرن ها تغییر داده قدرت گرفتن اکثریت شیعه در عراق برای نخستین بار پس از قرن هاست. امری که باعث شده موازنه قدرت در منطقه به سود ایران تغییر کند.