چهاردهم مرداد ماه سالروز پیروزی انقلاب مشروطه ایران در سال ۱۲۸۵ است، جنبشی که منجر به تشکیل مجلس ملی ایران، تدوین قانون اساسی و مشروط شدن حاکمیت شاه بر سرنوشت ملت شد. بیشتر مورخان و تحلیگران مسائل سیاسی، عدالت خواهی را به عنوان وجه شاخص اصلی جنبش مشروطه ایران عنوان کرده اند، اما می توان اولین حرکت جمعی ایرانیان برای برقراری حکومت قانون، دستیابی به حقوق شهروندی و آزادی از قید و بند حکومتهای مطلقه فردی را نیز در جنبش مشروطه به وضوح ديد.
خواست تاریخی ایرانیان هر چند در چهاردهم مردادماه ۱۲۸۵ به تحقق پیوست، اما دوران شیرین کامی آنان دیری نپائید و تاریخ ایران در بیش از یک صد سال اخیر تبدیل به صحنه رویارویی مداوم آزادیخواهان طرفدار حاکمیت ملی با استبداد گران طرفدار حاکمیت فردی شد.
در این میان، جدا از دوره های کوتاهی که ملت ایران با پرداخت هزینه های فراوان طعم پیروزی و حاکم بودن بر سر نوشت خود را چشید، جناح طرفداران حاکمیت فردی پس از مدتی بر جناح طرفداران حاکمیت ملی غلبه یافت. این سوال بارها مطرح شده است که چرا پس از گذشت بیش از یک قرن ایرانیان همچنان در پی خواست های صد سال پیش خود هستند و چرا همچنان آن خواستها در جامعه ایران زنده و جاری است؟ دلیل این پیروزیهای موقتی و شکستهای بعدی و تداوم این جریان چیست ؟
مهران براتی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل ایران در برلین معتقد است که در تاریخ ایران آن طبقه اجتماعی که بتواند جنبش دموکراسی خواهی را پیش ببرد، وجود نداشته و این امر بزرگترین عامل شکستهای پیاپی آزادیخواهان ایرانی بوده است. براتی اما از سوی دیگر نسبت به ایجاد طبقه متوسط شهری در ایران در سالهای اخیر که می توانند ایران را در نهایت به سمت دموکراسی ببرند ابراز خوش بینی می کند.
ماشا الله عباس زاده، تحلیگر سیاسی در ونکوور (کانادا)، نیز معتقد است دلیل اصلی وقوع انقلاب مشروطه، استبداد و وابستگی حاکمان آن زمان بود و نبرد میان آزادی و استبداد در جامعه ایران همچنان زنده است، بویژه پس از خرداد ماه ۸۸ که آشکارا خود را نشان داده است.
با این وجود، شاید مهمترین سؤالی که به ذهن ناظران مسائل سیاسی ایران می رسد این است که آیا دموکراسی خواهان ایران کشور را سرانجام به آنچه که در سال ۱۲۸۵ برای آن انقلاب کردند، خواهند رسانید؟ یا طرفداران حکومت فردی، در شکلهای گوناگون، از سلطنت پادشاهان گرفته تا ولایت مطلقه فقیه، همچنان و همچون یک صد سال گذشته بر ایرانیان حکم خواهند راند؟