مایکل دورن، تحلیلگر در امور خاورمیانه در موسسه هادسن در واشنگتن می گوید موضع سخت گیرانه ایران علیه آمریکا عمدتا واکنشی به تحریم های آمریکایی علیه صادرات نفت ایران نیست.
دورن در مقاله چاپ شده ای در هفته جاری در سایت خبری موزائیک می‌گوید ایران اساسا می خواهد همکاریش با کارکنان بین المللی در تاسیسات اتمی را که بخشی از توافق اتمی با قدرت های خارجی در ۲۰۱۵ است تضمین کند.
دورن استراتژی ایران را در مصاحبه ای با مایکل لیپین از صدای آمریکا تشریح می کند.
پرسش: شما در مقاله تان با عنوان «ایران به راستی در پی چیست؟» بر موضوعی تاکید کرده اید که عملا پوشش رسانه ای چندانی نداشته است، و آن این است که دولت پرزیدنت ترامپ - که سال گذشته از توافق هسته ای برجام خارج شد - عملا بخش های مشخصی از آن توافق - یعنی مفاد مشخصی که همکاری بین المللی با برنامه اتمی ایران را مجاز می شمارد - را نگاه داشت. ممکن است توضیح دهید آن پنج معافیتی که دولت ترامپ همین ماه گذشته تمدید کرد، چیست؟
پاسخ: همان گونه که گفتید در خروج دولت ترامپ از توافق اتمی دو جنبه وجود دارد. یک جنبه، حوزه اقتصادی است و دیگری همکاری هسته ای است که ایران، از طریق مشارکت با شرکای بین المللی خود، در نتیجه برجام به وجود آورده است.
دولت ترامپ تمامی تحریم های اقتصادی را احیا کرده است؛ اما به حوزه همکاری های اتمی نپرداخته است. و از این رو، در طول سال گذشته هفت معافیت را صادر کرد که به شرکای ایران اجازه می دهد در پروژه های مختلفی مانند راکتور اراک - یعنی راکتور پلوتونیم - همکاری کنند. چینی ها هم اکنون برای تغییر کاربری این راکتور در راستای برجام، به ایران کمک می کنند.
مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، که اختیارات لازم برای پرداختن به این مسائل به او داده شده است، در ماه مه از مجموع هفت معافیت مذکور، دو معافیت - یعنی صادرات اورانیوم به روسیه و صادرات آب سنگین به عمان - را لغو کرد. بنابراین، پنج معافیت باقی مانده است. ایرانی‌ها بسیار نگرانند که مبادا آن پنج معافیت نیز لغو شود و همکاری بین المللی آنها پایان یابد.
پرسش: گذشته از همکاری در راکتور اراک، دولت پرزیدنت ترامپ چه نوع همکاری های دیگری را هنوز برای ایران مجاز می‌شمارد؟
پاسخ: خُب، یکی از نگران‌کننده‌ترین آنها تاسیسات فردو است. فردو تاسیساتی زیرزمینی است که ایرانی‌ها صرفا برای یک برنامه تسلیحاتی - یعنی غنی‌سازی اورانیوم با غنای بالا و قابل استفاده در سلاح اتمی - ساختند. ویران کردن فردو بسیار دشوار است؛ زیرا در اعماق زمین و زیر یک کوه قرار دارد.
بر اساس برجام؛ ایران مجاز شده است تا برای مدت مشخصی با ایزوتوپ های پایدار در این تاسیسات کار کند و آنها برخی شرکای بین المللی دارند که در این پروژه با آنها کار می کنند.
پرسش: شرکای بین المللی، مانند...؟
پاسخ: اروپایی ها، چینی ها، روس ها، و دیگر طرف های حاضر در برجام. روس ها شریک کلیدی ایران در فردو هستند.
پرسش: به نظر شما چرا دولت پرزیدنت ترامپ ماه گذشته معافیت های مرتبط با این پنج جنبه از همکاری ها را تمدید کرد؟
پاسخ: زیرا اروپایی ها برای حفظ آن معافیت ها به سختی سرگرم تلاش بوده اند. آنها می دانند که این همکاری برای ایرانی ها اهمیت قطعی و حیاتی دارد. اروپایی ها به توافق اتمی اعتقاد دارند و می خواهند آن را نجات دهند و واهمه دارند که فروپاشی این همکاری، به منزله فروپاشی برجام خواهد بود.
پرسش: خُب، چرا این همکاری برای ایران حیاتی است؟ آیا ایران می تواند تاسیسات هسته ای خود را بدون این همکاری ها اداره کند؟
پاسخ: حتما می تواند. اما این همکاری برایشان حیاتی است؛ زیرا برای آنها - یعنی از دیدگاه ایرانی ها - این همکاری‌ها دو منفعت برایشان دارد.
نخست این که برای برنامه اتمی مشروعیت کسب می کند. آنها تاسیساتی مانند فردو و راکتور اراک را می سازند؛ در حالی که این کار نقض قطعنامه‌های شورای امنیت است که می گوید ساختن آنها غیرقانونی است. از این رو داشتن این توافق که می گفت آنها می توانند این تاسیسات را نگاه دارند برای آنها یک پیروزی بین المللی بزرگ بود. پس یک موضوع، مشروعیت بین المللی است.
اما [موضوع دیگر این است که] همین همکاری ها به اهرم های دیپلماتیک چشمگیری در تلاش برای حفاظت از برنامه تولید سلاح اتمی شان تبدیل می شود. پس این برای آن ها به منزله نوعی سپر بین المللی جهت حفاظت از برنامه سلاح اتمی شان است.
پرسش: اگر رهبران ایران از حفظ این جنبه‌های همکاری‌ها بسیار خوشحالند، چرا درباره آن علنی‌تر صحبت نمی‌کنند؟
پاسخ: زیرا آنها از «فریب بزرگ» برجام آگاهی دارند و می دانند که این، به آنها کمک می کند. «فریب بزرگ» این است که این توافق، به جای آن که سرمایه ای بین المللی برای آنها باشد، نوعی محدودیت برای آنها است.
از این رو، آنها بیشتر مایلند درباره تحریم های اقتصادی صحبت کنند؛ زیرا این حس همدردی بین المللی را به نفع آنها برمی‌انگیزد. به ویژه آن که اروپایی ها دونالد ترامپ را به خاطر خروج از این توافق و بازگرداندن تحریم ها سرزنش می کنند. اروپایی ها آن را اقدامی بسیار تحریک‌کننده تلقی می کنند و ایرانی ها این را به خوبی درک می کنند. بنابراین، بر آن جنبه هایی از توافق که موجب برانگیخته شدن حس همدردی در عرصه بین المللی می شود، تاکید می کنند.
پرسش: در دولت پرزیدنت ترامپ چه نوع بررسی هایی درباره این پنج معافیتی که هنوز اعمال می شود صورت می گیرد و دولت پرزیدنت ترامپ پس از انقضای آنها در ماه اوت، باید چه اقدامی را انجام دهد؟
پاسخ: گروهی می گویند: «ما که توافق را رد کرده‌ایم. پس چرا هنوز از آن حمایت می کنیم؟» و گروهی دیگر می گوید: «نه، نگاه داشتن آن مهم است.» عناصری در دولت آمریکا هستند که استدلال اروپایی‌ها مبنی بر این که توافق برجام عملا محدودیتی برای ایرانی ها است و نه سپری برای برنامه اتمی آنها، را می‌پذیرند. و دوماً، برجام اطلاعات و دید خوبی از فعالیت ایرانی ها را در اختیار آمریکایی ها قرار می دهد. به عنوان مثال، بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی که برای ما ارزشمند است و اگر توافق را از بین ببریم دیگر از آنها برخوردار نخواهیم بود. و همچنین موضوع نگاه داشتن اتحاد [با اروپایی ها] است. ما حتی با بررسی لغو معافیت ها شرکای اروپایی مان را می رنجانیم.
پرسش: پیش‌بینی شما از تصمیم دولت ایالات متحده در ماه اوت، یعنی زمانی که برای تمدید یا لغو معافیت ها تصمیم خواهد گرفت، چیست؟
پاسخ: واقعا نمی دانم چه خواهند کرد. یعنی بحث داغی است. و شما می توانید استدلال های گوناگونی برای آن داشته باشید. ایرانی ها مسلما برای آن می جنگند. منظورم از جنگیدن این است که از تاکتیک های تهاجمی مانند آن چه دیده ایم – از جمله سرنگون کردن یک پهپاد، خرابکاری در نفتکش‌ها، و اقداماتی از این دست - استفاده خواهند کرد.
آنها حساب می کنند که دونالد ترامپ می خواهد در انتخابات سال 2020 با یک برنامه صلح و شکوفایی به سراغ رای دهندگان آمریکایی برود. و آنها حساب می کنند که می توانند انتخاب مجدد او را آن قدر به خطر بیاندازند که او نتواند به این سادگی ها درباره محروم کردن آنها از این معافیت های هسته ای تصمیم بگیرد.
پرسش: ممکن است درباره مفاد مربوط به بازگرداندن تحریم ها توضیح دهید؟
پاسخ: خُب، این مفاد را دولت اوباما در توافق گنجاند. بنابراین، برای فهم چگونگی کارکرد قطعنامه 2231 شورای امنیت باید توجه کنید که آن قطعنامه جایگزین شش قطعنامه دیگر شورای امنیت شد که از ایران می خواهند، و در واقع دستور می دهند، از غنی سازی اورانیوم و فرایند غنی سازی مجدد خودداری کند.
و آن چه مفاد بازگرداندن تحریم ها انجام می دهد این است که آن شش قطعنامه دیگر شورای امنیت را اعمال می‌کند، هرگونه همکاری با ایران در باره فعالیت‌های هسته‌ای را غیر قانونی می‌کند، و کلیت برنامه اتمی ایران را خارج از چهارچوب قوانین بین المللی قرار می‌دهد. مفاد بازگرداندن تحریم ها ظرف حدود شصت روز اجرایی می شود. ایالات متحده باید قطعنامه ای را در شورای امنیت ارائه دهد و اگر ظرف سی روز پس از ارائه آن تصویب نشود، آن وقت تحریم ها به صورت اتوماتیک، به اجرا در خواهد آمد.
پرسش: بنابراین دولت پرزیدنت ترامپ در آن صورت می تواند به تنهایی جامعه بین المللی را به احیای این تحریم ها علیه ایران وادار کند. نظر شما هم همین است؟
پاسخ: بله، نظر من همین است.
پرسش: چرا دولت ترامپ تاکنون چنین اقدامی نکرده است؟
پاسخ: زیرا برای متحدانمان بسیار نگران کننده خواهد بود.
پرسش: اگر تحریم های سازمان ملل بازگردانده شوند، جامعه بین المللی باید چه نوع تحریم هایی را دوباره علیه ایران برقرار کند؟
پاسخ: خُب، این به همه همکاری‌ها – یعنی همکاری‌هایی که در حال حاضر این پنج معافیت از آنها حمایت می کنند - پایان خواهد داد. این، همه آنها را به پایان خواهد رساند. و اروپایی ها، چینی ها، و روس ها باید خارج شوند. از نظر تحریم‌های اقتصادی تاثیر چندانی نخواهد داشت؛ زیرا تحریم های اصلی، تحریم های آمریکا است؛ تحریم هایی که ما اخیرا به طور یک جانبه بر نظام اقتصادی جهانی اعمال کردیم.
اما موضوع کلیدی این است که این اقدام مشروعیت بین‌المللی را از برنامه اتمی ایران - و به ویژه از اروپایی ها - سلب می کند. اروپایی به قوانین بین المللی بسیار توجه دارند.
به این ترتیب، برنامه اتمی ایران بار دیگر غیر قانونی می شود. این از دیدگاه مذاکرات اهمیت دارد. اگر شما یکی از رهبران ایران باشید و بخواهید با دونالد ترامپ در باره رهایی از تحریم های هسته ای یا اقتصادی مذاکره کنید، در آن صورت آیا می‌خواهید از این موضع که برنامه اتمی شما فعال است و شرکای بین المللی دارد و از مشروعیت بین المللی برخوردار است مذاکره کنید، یا می‌خواهید از این موضع که برنامه اتمی شما کاملا نامشروع است و هیچ شریک بین‌المللی ندارید، به گفتگو بپردازید؟
پرسش: به نظر شما دولت ترامپ در باره مفاد مربوط به بازگرداندن تحریم ها چه خواهد کرد؟ موضوعی که چندان علنی درباره آن صحبت نمی شود.
پاسخ: درست مانند پرسش مربوط به موضوع معافیت ها، در این مورد هم هیچ راهی وجود ندارد که بدانیم چه کار خواهند کرد. حدس من این است که اهرم بازگرداندان تحریم ها را برای روز مبادا نگاه می دارند.
پرسش: و به نظر شما دیگر اعضای دائمی شورای امنیت در این باره چه خواهند کرد؟ آیا گفتگوهایی بین قدرت های بزرگ در باره این تهدید که آمریکا ممکن است چنین اقدامی را انجام دهد، در جریان است؟
پاسخ: امیدوارم مقاله من، مسیر را برای این بحث باز کرده باشد.
پرسش: و درباره رهبران ایران چطور؟ درباره تفکر آنها نسبت به خطر بازگرداندن تحریم ها از سوی آمریکا چه می دانید؟
پاسخ: آنها کاملا به این موضوع فکر می‌کنند. حتی روحانی در سخنرانی هشتم ماه مه که در آن راهبرد جدید ایجاد فشار را اعلام کرد، گفته بود که بردن پرونده اتمی به شورای امنیت، خط قرمز ایران است. البته عبارتی که او استفاده کرد را یادم نیست؛ اما مضمون آن این بود که اگر چنین شود، دیگر معلوم نیست نتیجه چه خواهد بود.
پرسش: به نظر شما تنش جاری بین آمریکا و ایران به چه سمت و سویی خواهد رفت؟
پاسخ: به نظر من، سیاست «نه جنگ، نه صلح» ایران آن را تعیین خواهد کرد.
آن ها این راهبرد پیچیده را اتخاذ کرده اند تا تنش را حفظ کرده و همه را وادار کنند تا درباره گام بعدی آنها برای خدشه‌دار کردن وجهه دونالد ترامپ به گمانه‌زنی بپردازند، و او را در مقابل رای‌دهندگان آمریکایی و جهان به عنوان عامل هرج و مرج نشان دهند، و برجام را به عنوان مسیر مسلم برای صلح و آرامش و مشارکت چند جانبه معرفی کنند.
نسخه کامل گفتگوی مایکل لیپین با مایکل دورن را می‌توانید اینجا ببینید:
